Η τοξικότητα έχει γίνει «τσιτάτο» στη συζήτηση για τις σχέσεις αυτές τις μέρες, με αμέτρητα άρθρα, βίντεο και αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για το πώς να εντοπίσουμε έναν δυνητικά προβληματικό σύντροφο και να βγάλουμε τον εαυτό μας από μια ανθυγιεινή σχέση.
«Όταν εργάζομαι με ζευγάρια, θα όριζα τις τοξικές σχέσεις ως εκείνες όπου υπάρχουν σταθερά πρότυπα επιβλαβούς συμπεριφοράς τα οποία εμφανίζονται μεταξύ των δύο ατόμων», λέει η Γκρέις Κχόι, θεραπεύτρια γάμου και οικογένειας στο Act2Change Therapy & Wellness Center στην Ατλάντα της Τζόρτζια.
Σημειώνει ότι αυτά τα ανθυγιεινά μοτίβα τείνουν να εμφανίζονται όταν ο ένας από τους δύο εταίρους αισθάνεται ανασφαλής, νιώθει ότι δεν έχει στήριξη ή είναι παραγνωρισμένος - ή ακόμη ότι δέχεται επίθεση ή ελέγχεται.
«Αυτό που συχνά συμβάλλει στην ”τοξικότητα” σε μια σχέση είναι όταν το ένα ή και τα δύο άτομα αποτυγχάνουν να αναλάβουν την ευθύνη για το πώς συνέβαλαν στις ”βλάβες” της επικοινωνίας και της σύνδεσής τους», λέει ο Κχόι. «Οι τοξικές σχέσεις μπορούν να επιδιορθωθούν, αλλά χρειάζονται χρόνο και δέσμευση και από τα δύο άτομα».
Αν και το περιεχόμενο σχετικά με τοξικές σχέσεις συχνά εστιάζει στα σημάδια τοξικότητας που πρέπει να προσέχουμε στους άλλους, η πραγματικότητα είναι ότι μπορεί επίσης να παίξουμε μεγάλο ρόλο στη δημιουργία μιας ανθυγιεινής δυναμικής με τον σύντροφό μας.
Πώς μπορούμε λοιπόν να αναγνωρίσουμε εάν είμαστε εμείς οι τοξικός σε μια σχέση; Παρακάτω, η Κχόι και άλλοι ειδικοί μοιράζονται τα σημάδια που πρέπει να αναζητήσουμε στον εαυτό μας και συμβουλές για τη βελτίωση της κατάστασης.
Δεν επικοινωνούμε ανοιχτά
«Υπάρχουν πολλές συμπεριφορές που θα μπορούσαν να υποδεικνύουν ότι είμαστε τοξικός σύντροφος», λέει ο Στηβ Αλεξάντερ, αδειοδοτημένος σύμβουλος ψυχικής υγείας στο NY Wellness. «Ένα παράδειγμα είναι η αδυναμία ή η απροθυμία να επικοινωνήσουμε ανοιχτά - δηλαδή το κλείσιμο».
Μπορεί να είναι κλισέ, αλλά είναι αλήθεια: η επικοινωνία είναι το κλειδί για μια υγιή σχέση. Εάν αρνηθούμε να συμμετάσχουμε σε μια υγιή επικοινωνία - ή να προσπαθήσουμε να βελτιώσουμε τις επικοινωνιακές μας δεξιότητες - τότε φέρνουμε τοξικότητα στη σχέση μας.
«Ίσως έχουμε την τάση να επιλέγουμε να επιδιδόμαστε μικροκαβγάδες αντί να αντιμετωπίζουμε ένα πρόβλημα κατά μέτωπο, ενώ βάζουμε συνεχώς τις ανάγκες μας πάνω από αυτές του συντρόφου μας», λέει η Νουρχαγιάτι Σαΐντ, ψυχοθεραπεύτρια με έδρα τη Νέα Υόρκη.
Αντί να αποφύγουμε την άμεση επικοινωνία, ας αφιερώσουμε χρόνο για να μιλήσουμε με τον σύντροφό μας για τις συγκρούσεις που προκύπτουν, να συζητήσουμε τη ρίζα του προβλήματος, να το επεξεργαστούμε και να προσπαθήσουμε να επιτύχουμε μια λύση.
Αναλωνόμαστε σε αρνητικά συναισθήματα
Ας δώσουμε βάση σε τυχόν αρνητικά συναισθήματα που μπορεί να προκύψουν και πώς μας επηρεάζουν. Είναι κακό σημάδι αν αναλωνόμαστε σε αυτά τα συναισθήματα και τα αφήνουμε να εισχωρήσουν στο πώς αλληλοεπιδρούμε με τον σύντροφό μας.
«Σε μια τοξική σχέση, τα συναισθήματα αγάπης και θαυμασμού αντικαθίστανται από συναισθήματα αγανάκτησης, ζήλιας και χαμηλής αυτοεκτίμησης», σημειώνει η Σαΐντ. «Ρωτήστε τον εαυτό σας: ”Χτίζω τον σύντροφό μου με φιλοφρονήσεις ή τον γκρεμίζω με προσβολές;” Η συνεχής κριτική του συντρόφου μας θα κάνει ένα ανασφαλές άτομο να νιώσει πιο δυνατό ή πιο έξυπνο αυτή τη στιγμή».
Εχουμε ανομολόγητες προσδοκίες
«Υπήρχαν στιγμές που νιώσαμε ότι ο σύντροφός μας έπρεπε να ξέρει τι χρειαζόμαστε χωρίς να χρειάζεται να ρωτήσουμε;» λέει η Κχόι. «Έχουμε ξεσπάσει, λέγοντας κάτι σαν, ”πώς δεν ξέρεις τι χρειάζομαι αυτή τη στιγμή;”» Εάν το κάνουμε συχνά, μπορεί να εκδηλώνουμε τοξική συμπεριφορά.
Ας προσπαθήσουμε να καταλάβουμε ότι εμείς κι ο σύντροφός μας κομίζουμε διαφορετικές εμπειρίες στη σχέση μας, κι έτσι οι ανάγκες και οι επιθυμίες μας πιθανότατα δεν θα είναι πανομοιότυπες.
«Οι ανείπωτες προσδοκίες μπορούν να κάνουν τον σύντροφό μας να αισθάνεται σαν να περιηγείται σε ένα ναρκοπέδιο κάθε φορά που αλληλεπιδρά μαζί μας, αβέβαιο για το ποιον ή τι πρόκειται να πάρει», λέει η Κχόι. «Αν υποθέσουμε ότι ο σύντροφός μας μπορεί να ”διαβάσει το μυαλό μας” ή ”απλώς να ξέρει” τι χρειαζόμαστε, αυτό ασκεί μεγάλη αδικαιολόγητη πίεση στη σχέση».
Είναι άδικο να έχουμε προσδοκίες χωρίς να τις συζητάμε. Ας χρησιμοποιήσουμε γλώσσα διεκδίκησης, ας μην αισθανθούμε ντροπή ή ότι κάνουμε κριτική, για να εκφράσουμε τα θέλω και τις ανάγκες μας.
Επιθυμούμε να έχουμε τον απόλυτο έλεγχο
«Το να θέλουμε να έχουμε τον έλεγχο σε μια σχέση είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα, από καιρό σε καιρό», λέει η Κχόι. «Ωστόσο, όταν αυτό το συναίσθημα είναι ανεξέλεγκτο, μπορεί να οδηγήσει σε τοξικά ή επιβλαβή πρότυπα συμπεριφοράς στη σχέση μας».
Πολλοί άνθρωποι αναζητούν τον έλεγχο στις προσωπικές τους σχέσεις για να επιτύχουν ισορροπία και άνεση όταν νιώθουν ότι άλλες πτυχές της ζωής τους δεν πάνε καλά. Ας σκεφτούμε εάν αυτό έχει απήχηση σε εμάς κι εάν μπορεί να κάνουμε τον σύντροφό μας να αισθάνεται παγιδευμένος ή πληγωμένος ως αποτέλεσμα.
«Ο έλεγχος συμπεριφορών – όπως ο έλεγχος των οικονομικών, ο τρόπος με τον οποίο ο σύντροφός μας περνάει τον χρόνο του και με ποιον, θέλοντας να συμπεριφέρεται με συγκεκριμένο τρόπο – συχνά ξεκινάει πιο κρυφά, πιθανώς με το να παραπονιόμαστε και να ”υποδεικνύουμε” ότι ο σύντροφός μας συμπεριφέρεται με συγκεκριμένο τρόπο και τελικά μετατρέπεται περισσότερα σε απαίτηση και προσδοκία», λέει η Ελίζαμπεθ Φέντρικ, εξουσιοδοτημένη επαγγελματική σύμβουλος με έδρα στην Αριζόνα.
Η επιθυμία μας για έλεγχο μπορεί επίσης να μας κάνει να συμπεριφερόμαστε ως πιο προσκολλημένοι, κτητικοί ή αλληλοεξαρτώμενοι.
«Οι τοξικοί σύντροφοι συχνά ψεύδονται και κρύβονται από τον σύντροφό τους, ενώ παραμένουν επίσης έντονα αλληλοεξαρτώμενοι», εξηγεί η Σαΐντ. «Η αλληλοεξάρτηση είναι μια μορφή παθητικής χειραγώγησης που υποκινείται από φόβο. Ο μόνος στόχος είναι να αποκτήσεις δύναμη στη σχέση».
Εμφανίζουμε δυσπροσαρμοστικές συμπεριφορές
«Κάτι που θα μπορούσε να υποδηλώνει ότι είμαστε τοξικοί σύντροφοι, έχει να κάνει με το να εμπλεκόμαστε σε συμπεριφορές που θα μπορούσαν να θεωρηθούν καταχρηστικές (σωματικά, διανοητικά, συναισθηματικά, σεξουαλικά), σκόπιμα αμελείς, χειριστικές, ελεγκτικές ή εάν συμμετέχουμε ενεργά σε έναν τοξικό κύκλο δυσπροσαρμοστικών συμπεριφορών», λέει η Φέντρικ.
Σημειώνει ότι ορισμένες συνήθεις δυσπροσαρμοστικές συμπεριφορές περιλαμβάνουν επαναλαμβανόμενη παραβίαση των ορίων, βομβαρδισμό αγάπης (το να δίνει κανείς υπερβολικά κομπλιμέντα και δώρα για να αποκτήσει δύναμη σε μια σχέση), «ψίχουλα» (το να προσφέρει κανείς μόνο μικρές ”πινελιές” ενδιαφέροντος), δημόσια αμηχανία και έλλειψη ιδιοκτησίας ή τύψεις για το άτομο...
Ας σκεφτούμε επίσης εάν αισθανόμαστε ότι έχουμε πάντα δίκιο σε μια διαφωνία, εάν κατηγορούμε ποτέ τον σύντροφό σας για τις δικές μας συμπεριφορές και επιλογές, εάν παίζουμε συχνά τον ρόλο του θύματος ή του μάρτυρα, εάν δίνουμε κενές υποσχέσεις ή εάν εμείς κι ο/η σύντροφός μας βρισκόμαστε σε έναν φαύλο κύκλο ”έντονου πάθους, έντονης σύγκρουσης, χωρισμού, μη επίλυσης του προβλήματος και μετά πίσω στο έντονο πάθος», λέει η Φέντρικ.
Η Τρέισι Ρος, θεραπεύτρια ζευγαριών και οικογένειας στη Νέα Υόρκη, επισημαίνει επίσης την επανειλημμένη ρήξη και την επανασύνδεση ως ενδείξεις τοξικών τάσεων από την πλευρά σας...
Μας λείπει η αυτογνωσία
«Ένας από τους σημαντικότερους ”δείκτες” τοξικότητας είναι η έλλειψη αυτογνωσίας», λέει ο Αλεξάντερ. «Με αυτό, εννοώ την απροθυμία να εξετάσουμε με ποιο τρόπο οι στάσεις, οι πεποιθήσεις και οι συμπεριφορές μας επηρεάζουν τον σύντροφό μας. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να είμαστε τέλειοι. Σημαίνει απλώς να είμαστε πρόθυμοι να αξιολογήσουμε κριτικά τον εαυτό μας και τον τρόπο με τον οποίο ασχολούμαστει με τους άλλους».
Η αναγνώριση των δικών μας ανθυγιεινών ή τοξικών τάσεων είναι το πρώτο βήμα για να κάνουμε την αλλαγή.
«Ας σκεφτούμε τοξικές σχέσεις που προηγήθηκαν ή την παιδική μας ηλικία», συμβουλεύει η Σαΐντ. «Οι τοξικές συμπεριφορές σε μια σχέση συνήθως μαθαίνονται. Η μοντελοποίηση ανθυγιεινών σχέσεων από τους γονείς, η κακοποίηση ή η παραμέληση θέτουν το πλαίσιο για όλες τις μελλοντικές σχέσεις».
Ας αφιερώσουμε χρόνο στον αυτοστοχασμό, ας αναλάβουμε την ευθύνη για τη συμπεριφορά μας, ας ακούμε τα σχόλια από τον σύντροφό μας και τους αγαπημένους μας, κι ας εντοπίσουμε στόχους που μπορούν να υλοποιηθούν.
«Ο απλούστερος τρόπος για να το πετύχουμε αυτό είναι να συνεργαστούμε με έναν θεραπευτή που μπορεί να μας βοηθήσει να εντοπίσουμε πρότυπα στις συμπεριφορές και τους τρόπους σκέψης μας», λέει ο Αλεξάντερ. «Ωστόσο, μπορούμε να το καταφέρουμε (και) μόνοι μας με το να είμαστε περίεργοι και συμπονετικοί με τον εαυτό μας. Περίεργοι σημαίνει να παρατηρούμε και να αναρωτηθούμε τι μας κάνει να ανταποκρινόμαστε με τρόπους που δεν είναι χρήσιμοι για τη σχέση μας και συμπονετικοί σημαίνει να μην είμαστε πολύ σκληροί με τον εαυτό μας καθώς μαθαίνουμε να βελτιωνόμαστε».