H ενεργειακή ασφάλεια είναι αναπόσπαστο κομμάτι του πλαισίου της εθνικής ασφάλειας. Αυτός ο συσχετισμός μεταξύ ενεργειακής ασφάλειας και εθνικής ασφάλειας δύναται να αναλυθεί πάνω σε ένα στοιχειώδες μοντέλο τεσσάρων επιπέδων.
Στο πρώτο επίπεδο εναπόκειται η λειτουργικότητα και κατ επέκταση η επιτυχία των υπηρεσιών ασφάλειας ή αλλιώς της στρατιωτικής ασφάλειας,
στο δεύτερο επίπεδο η εσωτερική ασφάλεια,
στο τρίτο επίπεδο η οικονομική ευημερία και
στο τέταρτο επίπεδο η περιβαλλοντική συνείδηση.
Τα τέσσερα επίπεδα είναι αλληλοσυνδεόμενες σφαίρες γύρω από την εθνική ασφάλεια που κάποιος θα έλεγε πως ο διαχωρισμός τους είναι ανούσιος. Μόνο που ο διαχωρισμός γίνεται, κυρίως, γιατί με τον τρόπο αυτό μπορεί να ξεκινήσει η διαφοροποίηση των προκλήσεων και των απειλών της ενεργειακής ανασφάλειας σε μια εθνική συζήτηση για την ασφάλεια. Στην πραγματικότητα,υπάρχουν διάφοροι τύποι απειλών με βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα ή με σοβαρότερες διακυμάνσεις.Ο στόχος στην προκειμένη περίπτωση και που διασαφηνίζεται στο παρόν άρθρο, έχει να κάνει με την αρχή μιας διαδικασίας ιεράρχησης διαφορετικών τύπων ενεργειακών διαταραχών στην εθνική ασφάλεια.
Πρώτο Επίπεδο
Αρχικά, τα ενεργειακά προϊόντα είναι ζωτικής σημασίας για τη λειτουργία της κοινωνίας. Στην πράξη, όμως, η κύρια ιστορική σημασία της ενέργειας έγκειται στη στρατιωτική της ανάγκη. Από τον 19ο αιώνα η αυξημένη εξάρτηση της ενέργειας κυρίως για σκοπούς μεταφοράς – ατμοπλοΐα, σιδηρόδρομοι - για την κίνηση δυνάμεων και υλικών, ενεργειακοί πόροι, όπως ο άνθρακας έγιναν στρατηγικά πλεονεκτήματα για τις χώρες που τους αξιοποιούσαν.Περνώντας τα χρόνια η ώθηση πίσω από τη δημιουργία του αγωγού του συστήματος του ΝΑΤΟ ήταν η εγγύηση ενός ειδικού συστήματος τροφοδοσίας καυσίμων για τις συμμαχικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις γύρω από τη Γηραιά Ήπειρο-πέρα του CEPS. H έλλειψη ενέργειας διαταράσσει τη στρατιωτική λειτουργικότητα και τις επιχειρησιακές δυνατότητες μια χώρας. Για παράδειγμα, ενώ η Κίνα θεωρεί τις εισαγωγές πετρελαίου στην χώρα ως στρατηγικό στόχο σε τυχούσα απειλή από τις ΗΠΑ σε περίπτωση κλιμάκωσης των εντάσεων, οι αναλυτές τείνουν να υποθέσουν ότι η Κίνα θα είχε αρκετό πετρέλαιο για να λειτουργήσει τη στρατιωτική της μηχανή έναντι ενός αποκλεισμού (sanctions), ακόμη και σε μια περίοδο συγκρούσεων υψηλής έντασης.Οι σύγχρονοι κίνδυνοι αναφορικά με την ενεργειακή ασφάλεια, είναι αυτοί που σχετίζονται με τη συνεχιζόμενη ύπαρξη του κράτους .Η τροφοδότηση της στρατιωτικής ασφάλειας κυρίως σε περιόδους κρίσης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την εθνική ασφάλεια.Όσο αυξάνεται το επίπεδο απειλής, οι στρατιωτικές προτεραιότητες επιβάλλονται φυσικά σε αυξανόμενο βαθμό εις βάρος της πολιτικής χρήσης.
Δεύτερο Επίπεδο
Αναφορικά με το δεύτερο επίπεδο της εσωτερικής ασφάλειας, η ενέργεια βρίσκεται στο επίκεντρο της σύγχρονης κοινωνίας. Πιο συχνές, αλλά με δυνητικά σοβαρές και ευρείες συνέπειες, είναι οι απειλές σε αυτό το επίπεδο ενεργειακής ασφάλειας.
Η έλλειψη επαρκούς παροχής ενέργειας για τα κρίσιμα εθνικά δίκτυα υποδομής μπορούν να προκαλέσουν τη δυσλειτουργία ενός φάσματος βασικών υπηρεσιών, από συστήματα υγειονομικής περίθαλψης και ασφάλειας έως τη μεταφορά. Πράγματι, εδώ υπάρχει ένα ευρύ δίκτυο υποδομών με κόμβους που αλληλοενισχύονται στο κέντρο του δικτύου αυτού να βρίσκεται η ενέργεια.Η οικιακή ενέργεια είναι τόσο ζωτικής σημασίας για το έθνος που η διακοπή ή η καταστροφή της θα είχε τρομερές επιπτώσεις στην εθνική ασφάλεια, στην εθνική οικονομία και στην υγεία.Το πρόβλημα, πράγματι, δεν είναι απλώς ότι η διακοπή των ενεργειακών πόρων μπορεί να «λιμοκτονήσει» το συνολικό σύστημα, αλλά ότι οι τοπικές διαταραχές μπορούν να έχουν χρόνια αποτελέσματα ανάλογα με το πώς, το πού και το πότε συμβαίνουν. Η συγκεκριμένη απειλή βρίθει χαρακτηριστικών εθνικής ασφάλειας εφόσον η μη ομαλή ζωή και η λειτουργία αυτής με μη επαρκή αποθέματα καυσίμων ή ποικιλομορφίας εφοδιασμού θα πρέπει να σημάνουν για τις κυβερνήσεις διαδικασίες έκτακτης ανάγκης και διαχείρισης συνεπειών,εξασφαλίζοντας ένα «μαξιλάρι» στην εφοδιαστική αλυσίδα.
Τρίτο Επίπεδο
Το τρίτο επίπεδο έχει να κάνει με τη διατήρηση λογικών τιμών στα ενεργειακά προιόντα. Αυτό σημαίνει πως οι τιμές που είτε είναι χαμηλές είτε σταθερές επιτρέπουν τη συνεχή οικονομική ευημερία της εθνικής οικονομίας από τη σκοπιά των καταναλωτών. Στην περίοδο που διανύουμε η τιμή του πετρελαίου μειώθηκε κατά κόρον λόγω της έξαρσης της πανδημίας η οποία ακινητοποίησε την αγορά. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να διαταραχθεί η πραγματική προσφορά και ζήτηση. Από την άλλη, η άνοδος της τιμής του πετρελαίου την περίοδο του 2008 αποκάλυψε την κακή ευθυγράμμιση μεταξύ της πραγματικής αγοράς πετρελαίου και των χρηματοοικονομικών αγορών. Οι αυξήσεις στις τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου μπορούν να «σοκάρουν» την οικονομία. Συγκεκριμένα,οι αυξήσεις των τιμών του πετρελαίου περιορίζουν τη μακροοικονομική ανάπτυξη αυξάνοντας τον πληθωρισμό και την ανεργία και μειώνοντας την αξία των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων. Ουσιαστικά, μειώνουν την παραγωγή προκαλώντας παράλληλα πληθωριστικές τάσεις και επιτόκια, μειώνοντας έτσι τη συνολική ζήτηση και μακροπρόθεσμα αν οι υψηλές τιμές διατηρηθούν τότε σοβαρές και μακροχρόνιες επιπτώσεις στην οικονομία θα προκύψουν. Η ενεργειακή απειλή,ωστόσο, προκύπτει όχι απαραίτητα μόνο από τις υψηλότερες τιμές, αλλά μάλλον από την αστάθεια των τιμών.
Πράγματι, η ιστορία του 2008 είναι ένα καλό παράδειγμα. Η άκαμπτη τιμή του πετρελαίου οδήγησε σε πληθωρισμό και σε μείωση της εμπιστοσύνης με αποτέλεσμα να προκληθεί η οικονομική κρίση.Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να διογκωθεί η κατάσταση και σε πολιτικό επίπεδο πέρα της οικονομικής δυσπραγίας. Ίσως το πιο σημαντικό μακροπρόθεσμα, ήταν πως η αστάθεια εμπόδισε σοβαρά τις επενδύσεις αυξάνοντας την αβεβαιότητα των αποδόσεων για μεγάλα έργα και την αποθάρρυνση των τεχνολογιών ανάπτυξης (ή των ανανεώσιμων εναλλακτικών λύσεων) που θα μπορούσε να είναι μόνο κερδοφόρες. Ενώ οι οικονομικές επιπτώσεις της ενέργειας μπορούν να ενισχύσουν ή να αποδυναμώσουν την πολιτική ασφάλεια, μπορεί επίσης να αποτελέσουν εκείνο το εργαλείο - εσκεμμένος οικονομικός πόλεμος -για την άσκηση πίεση στους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων να αλλάξουν το πολιτικό γίγνεσθαι. Πράγματι, το «όπλο πετρελαίου» έχει χρησιμοποιηθεί για να τιμωρήσει τα κράτη για τις αποφάσεις πολιτικής ασφάλειας, ξεκινώντας με την στόχευση του ΟΠΕΚ στις ΗΠΑ και τις Κάτω Χώρες για την υποστήριξή τους στο Ισραήλ το 1973. Η απειλή της συγκεκριμένης ασφάλειας μέσω του οικονομικού πολέμου δεν περιορίζεται σε κρατικούς φορείς. Η Αλ Κάιντα, η οποία αγωνίζεται να υπονομεύσει την πρωτογενή ή δευτερογενή ενεργειακή ασφάλεια στη Δύση βασίστηκε στο πετρέλαιο για να κηρύξει πόλεμο.
Τέταρτο Επίπεδο
Το τέταρτο και τελευταίο επίπεδο έχει να κάνει με το περιβάλλον.Πώς αλήθεια σχετίζεται το περιβάλλον με την εθνική ασφάλεια; Για παράδειγμα ,το ατύχημα του Τσερνόμπιλ το 1986 είναι η απόδειξη σε αυτό τον συσχετισμό.Το δυστύχημα δεν επιβάρυνε μόνο το περιβάλλον αφού η ραδιενεργή βροχή έφτασε μέχρι την Ιρλανδία ενώ η Ουκρανία, η Λευκορωσία και η Ρωσία ήταν οι χώρες που επηρεάστηκαν περισσότερο, αφού απορρόφησαν το 63% της ρύπανσης από το ατύχημα αλλά και την εθνική ασφάλεια και αξιοπιστία της τότε Σοβιετικής Ένωσης. Η Σουηδία ήταν η πρώτη χώρα που ενημέρωσε τον κόσμο για την καταστροφή, αφού αρχικά η Σοβιετική κυβέρνηση αποφάσισε να κρατήσει την έκρηξη στο Τσερνόμπιλ μυστική.To Τσερνόμπιλ έφερε και την έκρηξη της Σοβιετικής Ένωσης.Το περιβαλλοντικό ατύχημα, η αρχική απόκρυψη, η λανθασμένη διαχείριση της κατάστασης οδήγησε στην εσωτερική ανασφάλεια η οποία επεκτάθηκε και πέρα του εθνικού επιπέδου. Γενικώς, η κακοδιαχείριση του περιβάλλοντος από τις χώρες μπορεί να έχει αρνητικά αποτελέσματα σε όλα τα επίπεδα, είτε σε οικονομικό επίπεδο αφού δεν θα προσελκύει τουρισμό και επενδύσεις, και σε πολιτικό επίπεδο εφόσον δεν θα λαμβάνονται μέτρα που να έχουν στο επίκεντρο τον άνθρωπο.
Όσα παρατίθενται παραπάνω αποδεικνύουν πως η ενέργεια είναι αλληλένδετη με την εθνική ασφάλεια και τις πτυχές αυτής. Σε στρατιωτικό επίπεδο η ενέργεια αποτελεί τον παράγοντα της άμυνας -ενίοτε και της επίθεσης -των κρατών, σε εσωτερικό επίπεδο η ενέργεια είναι η κινητήριος δύναμη για τη λειτουργία και προστασία των πολιτών,σε οικονομικό επίπεδο οι τιμές της ενέργειας χαρακτηρίζουν τη βιωσιμότητα των κρατών ενώ σε περιβαλλοντικό επίπεδο η ενέργεια και η διαχείριση της δείχνουν την ενσυναίσθηση των κρατών για τη σημασία του πρώτου. Επομένως, ένα σύγχρονο κράτος που επιθυμεί να οργανώσει την εθνική του ασφάλεια, δεν γίνεται να μην λάβει υπόψιν του τα παραπάνω, ειδικά σε μια περίοδο που οι προκλήσεις που αφορούν την ενέργεια γίνονται όλο και πιο περίπλοκες.