Oταν ο Καραμάν Μοχάμεντ ταξίδεψε με τη σύζυγό του και τα τρία παιδιά του στην πρωτεύουσα της Λευκορωσίας, το Μινσκ, τον περασμένο μήνα από το σπίτι τους στο βόρειο Ιράκ, πήγαν ως τουρίστες.
Ηταν μεταξύ των χιλιάδων ατόμων που έλαβαν τουριστικές βίζες τους τελευταίους μήνες με τη βοήθεια ταξιδιωτικών γραφείων στη Μέση Ανατολή, που συνεργάζονται με τουριστικούς πράκτορες στη Λευκορωσία, σύμφωνα με έγγραφα και μαρτυρίες.
Λίγες μέρες μετά την άφιξή της στο Μινσκ, η οικογένεια πήρε το δρόμο για τα σύνορα Λευκορωσίας-Πολωνίας, όπου συνενώθηκε με ένα κύμα Ιρακινών, Σύρων, Αφγανών και άλλων που επιχειρούσαν το επικίνδυνο και μερικές φορές θανατηφόρο πέρασμα στην Ευρωπαϊκή Ενωση με στόχο να ξεκινήσουν μια νέα ζωή.
«Τα αεροπλάνα μεταφέρουν τουρίστες που δεν πάνε για τουρισμό», είπε ο Μοχάμεντ, μιλώντας από το σπίτι του στην πόλη Σουλεϊμανίγια, στο βόρειο Ιράκ.
«Η κυβέρνηση της Λευκορωσίας γνωρίζει πολύ καλά ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι τουρίστες, αλλά ότι πηγαίνουν στα πολωνικά σύνορα», αποκάλυψε.
Ο Μοχάμεντ και η οικογένειά του κατάφεραν να φτάσουν στην Πολωνία, αλλά έμειναν εκεί μόνο για λίγο. Απελάθηκαν πίσω στο Ιράκ στις 31 Οκτωβρίου - μια υπενθύμιση ότι η δαπάνη χιλιάδων δολαρίων και ο κίνδυνος ζωών δεν αποτελούν εγγύηση για την εγκατάσταση στην ΕΕ.
Η μεταναστευτική κρίση πυροδότησε εντάσεις μεταξύ της Δύσης και της συμμάχου της Λευκορωσίας, Ρωσίας. Η Μόσχα έστειλε βομβαρδιστικά με πυρηνική ικανότητα για να περιπολούν τον ουρανό της Λευκορωσίας και τα έθνη που συνορεύουν με τη Λευκορωσία εξέφρασαν ανησυχία ότι η διαμάχη μπορεί να κλιμακωθεί σε στρατιωτική σύγκρουση.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση κατηγόρησε τον Λευκορώσο πρόεδρο, Αλεξάντερ Λουκασένκο, ότι ενορχηστρώνει την εισροή μεταναστών για να την πιέσει να υποχωρήσει, λόγω των κυρώσεων που επιβλήθηκαν στην κυβέρνησή του.
Η Πολωνία και η Λιθουανία έχουν προσκομίσει έγγραφα, τα οποία λένε ότι δείχνουν πως τουλάχιστον μια λευκορωσική κρατική ταξιδιωτική εταιρεία διευκόλυνε την επίσκεψη των επίδοξων μεταναστών από τον Μάιο, ενώ ένας κρατικός αερομεταφορέας υπερδιπλασίασε τις πτήσεις σε μια δημοφιλή διαδρομή στους αιτούντες άσυλο.
Ο Λουκασένκο αρνείται ότι διευκολύνει την κρίση, αν και έχει πει ότι δεν θα συγκρατεί πλέον τους μετανάστες στη χώρα του, λόγω των κυρώσεων που επιβλήθηκαν από την ΕΕ, μετά τις αμφιλεγόμενες προεδρικές εκλογές πέρυσι και την επακόλουθη καταστολή των διαδηλωτών.
Το Reuters μίλησε με περισσότερους από 30 μετανάστες ή επίδοξους μετανάστες από τη Μέση Ανατολή στις πατρίδες τους, στα σύνορα Λευκορωσίας-Πολωνίας και σε κέντρα μεταναστών στην Πολωνία.
Περίπου 20 προσδιόρισαν με ποιες βίζες ταξίδεψαν και όλοι είπαν ότι ήταν για τουρισμό. Τα έγγραφα που έδωσε στη δημοσιότητα η Πολωνία έδειξαν ότι σχεδόν 200 Ιρακινοί έλαβαν βοήθεια για έκδοση βίζας από μια κρατική ταξιδιωτική εταιρεία στη Λευκορωσία, ώστε να επισκεφτούν τη χώρα δήθεν για κυνήγι και άλλες δραστηριότητες.
Μετανάστες και ταξιδιωτικοί πράκτορες στο Ιράκ και την Τουρκία περιέγραψαν τη σχετική ευκολία, με την οποία έλαβαν έγγραφα για μετάβαση στη Λευκορωσία τους τελευταίους μήνες.
Παρά το κόστος - οι Ιρακινοί μετανάστες δήλωσαν ότι ξόδεψαν περίπου 1.250 έως 4.000 δολάρια για να φτάσουν στο Μινσκ - χιλιάδες έχουν κάνει το ταξίδι, λαμβάνοντας βίζα με τη βοήθεια λευκορωσικών εταιρειών και παίρνοντας εμπορικές πτήσεις που έχουν γίνει πιο συχνές από την άνοιξη.
Η αύξηση των μεταναστών υποβοηθήθηκε από μια μικρή «βιομηχανία» ταξιδιωτικών πρακτόρων, εταιρειών, λαθρεμπόρων και οδηγών που επιδιώκουν να καρπωθούν ένα μερίδιο από τα κέρδη, σύμφωνα με όσους ταξιδεύουν προς ή στα σύνορα.
Αρκετοί μετανάστες κοντά στα σύνορα είπαν στο Reuters ότι οι Λευκορώσοι συνοριοφύλακες τους βοήθησαν να περάσουν στην Πολωνία ή έκαναν τα στραβά μάτια, όταν το επιχείρησαν. Δύο μετανάστες είπαν ξεχωριστά ότι τους εφοδίασαν με συρματοκόπτες.
Ωστόσο, το υπουργείο Εξωτερικών της Λευκορωσίας δήλωσε τη Δευτέρα ότι οι ισχυρισμοί πως το Μινσκ δημιούργησε την κρίση στα σύνορά του με την Ευρωπαϊκή Ενωση είναι «παράλογοι».
Το ρωσικό πρακτορείο ειδήσεων RIA επικαλέστηκε το υπουργείο, λέγοντας ότι η Λευκορωσία κάνει αυστηρότερους ελέγχους στα σύνορα και η κρατική αεροπορική της εταιρεία, Belavia, δεν μετέφερε παράνομους μετανάστες.
Η πιο ασφαλής διαδρομή προς την Ευρώπη
Οι περισσότεροι μετανάστες με τους οποίους μίλησε το Reuters είπαν ότι έκαναν το ταξίδι αυτό, επειδή δεν έβλεπαν μέλλον για τον εαυτό τους ή τα παιδιά τους, είτε στη Συρία είτε στο Ιράκ. Κάποιοι είπαν ότι προσπαθούσαν να εισέλθουν στην ΕΕ για να επανενωθούν με φίλους ή συγγενείς.
Είδαν μια ευκαιρία να φτάσουν στην Ευρώπη μέσω ξηράς - λιγότερο επικίνδυνο από ό,τι δια θαλάσσης, ειδικά όταν ταξιδεύουν με μικρά παιδιά. Καθώς το 2021 προχωρούσε, διάβασαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ότι οι βίζες έγιναν άμεσα διαθέσιμες. Μεσάζοντες και πράκτορες πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους.
Ο Χουσεΐν αλ-Ασίλ είναι Ιρακινός με έδρα την Αγκυρα και παρέχει ταξιδιωτικές υπηρεσίες σε επίδοξους τουρίστες και μετανάστες. Είπε ότι κανόνισε προσκλήσεις για τους πελάτες του από τρεις Λευκορώσους συνεργάτες και εργάστηκε με διαβατήρια που αποστέλλονταν από το Ιράκ. Οι ιδιοκτήτες τους μπορούσαν να ταξιδέψουν με αυτά στο Μινσκ μέσω Τουρκίας. Σύμφωνα με τον Ασίλ, πριν από φέτος ήταν πολύ πιο δύσκολο για τους Ιρακινούς να λάβουν βίζα για τη Λευκορωσία.
Ο Ασίλ είπε ότι χρέωνε 1.250 δολάρια ανά άτομο - κάτι που, όπως ισχυρίστηκε, τον έκανε έναν από τους φθηνότερους ταξιδιωτικούς πράκτορες.
«Η πρεσβεία (της Λευκορωσίας) φυσικά γνωρίζει ότι αυτό το άτομο δεν πηγαίνει για τουρισμό», είπε. «Τι είδους τουρισμός θα ήταν αυτός, να κλείσεις ένα αεροπορικό εισιτήριο για 800 δολάρια και να πάρεις βίζα για 1.250 δολάρια; Ξέρουν ότι αυτοί οι άνθρωποι έρχονται για να πάνε στην Ευρώπη».
Οι πτήσεις προς το Μινσκ έγιναν πιο συχνές από την άνοιξη.
Η Belavia, για παράδειγμα, πέταξε 28 φορές από την Κωνσταντινούπολη στο Μινσκ τον Φεβρουάριο του 2021 και 31 φορές τον Μάρτιο. Μέχρι τον Ιούλιο ο αριθμός αυτός είχε υπερδιπλασιαστεί σε 65, σύμφωνα με τα στοιχεία του Flightradar24.
Οι πτήσεις της Turkish Airlines για το ίδιο δρομολόγιο αυξήθηκαν επίσης, σε 64 τον Ιούλιο και τον Αύγουστο από 32 τον Μάρτιο και τον Απρίλιο. Τον Οκτώβριο, και οι δύο αεροπορικές εταιρείες πέταξαν συνολικά 124 φορές προς το Μινσκ.
Η ΕΕ προσπαθεί να αντιμετωπίσει αυτό το φαινόμενο. Εν μέσω πίεσης από τις Βρυξέλλες, η Βαγδάτη ανέστειλε τις πτήσεις από το Ιράκ στο Μινσκ αυτό το φθινόπωρο.
Την Παρασκευή, η Belavia και η Turkish Airlines επιβεβαίωσαν ότι δεν θα μεταφέρουν πλέον επιβάτες από την Υεμένη, το Ιράκ ή τη Συρία στο Μινσκ, εκτός από διπλωμάτες.
Και το Σάββατο η Cham Wings Airlines, ένας ιδιωτικός αερομεταφορέας της Συρίας, είπε στο Reuters ότι ανέστειλε τις πτήσεις προς το Μινσκ.
«Κάθε μέρα φεύγουν φίλοι»
Μόλις οι μετανάστες φτάσουν στο Μινσκ, οι περισσότεροι μετακινούνται γρήγορα προς τα σύνορα. Οι κάτοικοι της πόλης δήλωσαν ότι είχαν δει μεγάλη αύξηση σε άτομα που φαινόταν να είναι από τη Μέση Ανατολή, τα οποία περίμεναν σε εμπορικά κέντρα, κοιμόντουσαν σε παγκάκια και αγόραζαν προμήθειες για το επόμενο ταξίδι τους.
Μερικοί μετανάστες που έφτασαν στην Πολωνία είπαν ότι ξυλοκοπήθηκαν από Λευκορώσους συνοριοφύλακες και κυνηγήθηκαν πέρα από τα σύνορα. Αντιμετώπισαν εξάντληση, πείνα, δίψα και φόβο.
Η Ουμ Μαλάκ, μια 26χρονη Ιρακινή, λίγες εβδομάδες πριν από τον τοκετό, είπε στο Reuters ότι η ίδια και η οικογένειά της είχαν γίνει «μπαλάκι» μεταξύ Πολωνίας και Λευκορωσίας έξι φορές, προτού καταλήξουν σε ένα κέντρο μεταναστών στην πολωνική πόλη Μπιαλιστόκ.
Είπε ότι η ίδια, ο σύζυγός της και οι τρεις μικρές κόρες τους πέρασαν μέσα από νερά που έφταναν στο στήθος τους και κρύφτηκαν σε κρύα δάση.
Εκπρόσωπος της Πολωνικής αστυνομίας είπε ότι οι αρχές της χώρας δεν επιδίδονται σε δραστηριότητες όπως η επιστροφή μεταναστών στα σύνορα.
Η Μαλάκ μπορεί να θεωρεί τον εαυτό της τυχερό. Πολλοί μετανάστες δεν μπαίνουν στην ΕΕ και αναγκάζονται να προσπαθήσουν να επιστρέψουν στο Μινσκ - μερικές φορές χρειάζεται να δωροδοκήσουν για να το κάνουν - ή στην πατρίδα τους. Τουλάχιστον οκτώ μετανάστες έχασαν τη ζωή τους, προσπαθώντας να περάσουν τα σύνορα, και οι φόβοι για την ασφάλεια άλλων αυξάνονται, καθώς επικρατούν δύσκολες χειμερινές συνθήκες.
Παρά την λήψη δραστικών μέτρων για τις πτήσεις από τη Μέση Ανατολή προς το Μινσκ, ο Φαμπρις Λεγκέρι, διευθυντής της υπηρεσίας συνόρων της ΕΕ, Frontex, προειδοποίησε την Παρασκευή ότι το μπλοκ πρέπει να είναι προετοιμασμένο για αύξηση του αριθμού των μεταναστών που προσπαθούν να εισέλθουν.
Οι αριθμοί έχουν ήδη αυξηθεί. Η πολωνική συνοριακή φρουρά ανέφερε ότι περισσότερες από 17.000 παράνομες απόπειρες διάβασης των συνόρων έγιναν τον Οκτώβριο, υπερδιπλάσιες από τις αντίστοιχες προσπάθειες τον Σεπτέμβριο, ενώ χιλιάδες μετανάστες κατασκήνωσαν κοντά στα σύνορα της Λευκορωσίας με την Πολωνία.
Πίσω στο βόρειο Ιράκ, ο κουρέας Βαρζέρ Ιμπραχίμ, λέει ότι δεκάδες άνθρωποι από την πόλη του έχουν εγκαταλείψει την περιοχή του βόρειου Κουρδιστάν για τη Λευκορωσία τις τελευταίες εβδομάδες. Ο 37χρονος, πατέρας δύο παιδιών, αποφάσισε να τους ακολουθήσει.
«Εχω ένα παιδί οκτώ ετών, δεν μπορεί να γράψει σωστά. Γιατί; Επειδή το σχολείο δεν είναι καλό. Και βλέπω ότι η ζωή των παιδιών μου δεν φαίνεται καλή», εξήγησε.
«Βλέπω κάθε μέρα τις εικόνες ανθρώπων στο δάσος, αλλά δεν φοβάμαι. Οι δυσκολίες στη Λευκορωσία είναι προσωρινές. Μια εβδομάδα, δύο εβδομάδες. Αλλά εδώ, είναι κάθε μέρα», πρόσθεσε.
Η περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν στο Ιράκ είπε στο Reuters ότι ερευνά τους τοπικούς ταξιδιωτικούς πράκτορες, που εμπλέκονται στην έξοδο των προσφύγων, και κατηγόρησε πολιτικούς και λαθρέμπορους για την επιδείνωση της κρίσης.
Ο Ιμπραήμ είπε ότι είχε πληρώσει 1.600 δολάρια για κάθε έναν από την τετραμελή οικογένειά του για να φτάσει στο Μινσκ. Μερικοί επίδοξοι μετανάστες είπαν ότι πούλησαν γη και σπίτια για να πληρώσουν ναύλα, ξενοδοχεία, λαθρέμπορους και δωροδοκίες.
«Κάθε μέρα βλέπεις έναν καλό σου φίλο να φεύγει», πρόσθεσε ο Ιμπραήμ. «Γνωρίζει ο ένας τον άλλον 20 χρόνια και μετά φεύγουν για τη Λευκορωσία και δεν ξέρεις τι θα τους συμβεί. Αυτό είναι δύσκολο. Αλλά εξακολουθώ να λέω πηγαίνετε, και εγώ πηγαίνω γιατί είναι καλύτερα από εδώ», καταλήγει.