«Είμαι 28 χρονών, είμαι δηλαδή κι εγώ μία millennial! Όπως θα έλεγαν οι παλιότεροι, αγαπώ πολύ “τα γράμματα”, δηλαδή τη λογοτεχνία σε όλες της τις εκφάνσεις: το διάβασμα, την κριτική της λογοτεχνίας, τη μετάφραση, και βέβαια στο κέντρο όλων τη συγγραφή». H Μαίρη Καιρίδη έκανε τις προπτυχιακές της σπουδές στις ΗΠΑ, στο Πανεπιστήμιο Sarah Lawrence της Νέας Υόρκης, ολοκλήρωσε το μεταπτυχιακό της στη Συγκριτική Λογοτεχνία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και τώρα ξεκινά το διδακτορικό της στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού (πρώην Πανεπιστήμιο Diderot), ενώ παράλληλα, αρθρογραφεί στο Θεσσαλονικέων Πόλις και το Books’ journal.
Και κάπως έτσι και πριν απ’ όλα, προκύπτει η μοιραία ερώτηση, πώς είναι σήμερα η αγορά εργασίας για έναν νέο άνθρωπο με τα δικά της προσόντα και τι επιλογές έχει.
«Νομίζω ότι οι σπουδές γλώσσας και λογοτεχνίας εξοπλίζουν τον νέο άνθρωπο, ο οποίος μπορεί να αναζητήσει εργασία σε ευρύτερους τομείς που δεν σχετίζονται μόνο με τη φιλολογία. Στο εξωτερικό αυτό συμβαίνει, π.χ. έχω μία φίλη που σπούδασε Αγγλική Φιλολογία και βρίσκεται τώρα σε διοικητική θέση. Στην Ελλάδα έχουμε μία εμμονή εξειδίκευσης που νομίζω ότι μας περιορίζει. Στην περίπτωσή μου, επιθυμώ η ακαδημαϊκή καριέρα που τώρα ξεκινώ να συνοδεύεται από κινήσεις εξωστρέφειας, όπως η διδασκαλία, η αρθρογραφία, ή οι διαλέξεις που κάνουμε στο Rembrandt & the Cat. Αλλιώς δεν έχει νόημα για εμένα», απαντά με νόημα.
Αφορμή για τη συνομιλία μας είναι οι δύο διαλέξεις της -τις οποίες διαδέχονται πολύ ζωηρές συζητήσεις μεταξύ των συμμετεχόντων- με θέμα «Πώς γράφουν οι νέοι σήμερα; Χαρτογραφώντας τη λογοτεχνία των millennials» στην Πολιτιστική Διαδικτυακή Πλατφόρμα Rembrandt and the Cat.
«Σε πείσμα της γρήγορης επικοινωνίας που έχει εγκαθιδρύσει το ίντερνετ, λογοτέχνες της γενιάς των millennials (άτομα, δηλαδή, που ενηλικιώθηκαν στις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα) γράφουν για τα ζητήματα που αφορούν τη γενιά τους, η οποία ιστορικά θεωρείται η πιο μορφωμένη γενιά. Θα ασχοληθούμε με τα κείμενα του γάλλου Εντουάρντ Λουί (στα ελληνικά, μτφρ. εκδόσεις Αντίποδες), της ιρλανδέζας Σάλι Ρούνεϊ (εκδ. Πατάκης), του αμερικανοβιετναμέζου Όσεαν Γουόνγκ (εκδ. Gutenberg), του/της Μαρίκε Λούκας Ράινεφελντ από την Ολλανδία, καθώς κι Έλληνες σύγχρονους συγγραφείς.
Θα μιλήσουμε για την σημερινή κατάσταση του μυθιστορήματος, του διηγήματος, της μικρότερης φόρμας και του δοκιμίου. Μέσα από τα κείμενα, θα συζητήσουμε για τα ζητήματα που απασχολούν τη γενιά αυτή των συγγραφέων• από τα κοινωνικά δίκτυα και την αναζήτηση συντρόφου στο Tinder έως την κοινωνική ανισότητα, την ταξική συνείδηση και την κλιματική κρίση».
-Ο δρ. Ροϊλός, καθηγητής Ελληνικών Σπουδών, κάτοχος της Έδρας Γ. Σεφέρη στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, της παλιότερης επώνυμης πανεπιστημιακής έδρας νεοελληνικών σπουδών στον κόσμο, στην αποκλειστική συνέντευξη που παραχώρησε στη HuffPost χαρακτήρισε «θλιβερή πραγματικότητα» το γεγονός ότι η ραγδαία αύξηση της τεχνολογίας και η συνακόλουθη στροφή στις σπουδές τεχνολογίας έχει υποβαθμίσει το ενδιαφέρον για τις ανθρωπιστικές επιστήμες. Συμφωνείτε;
Ο κ. Ροϊλός αποτελεί πρότυπο ακαδημαϊκού κι ερευνητή για όσους ασχολούνται με την ελληνική γραμματεία. Συμφωνώ απολύτως. Είναι εξαιρετικά σημαντικό αυτό που σημειώνει ο κ. Ροϊλός: οι ανθρωπιστικές σπουδές απαιτούν -και παράλληλα προάγουν- τον συνδυασμό ευφυΐας και διανοητικής ευαισθησίας. Η ευφυΐα από μόνη της, όπως μας λέει συχνά η σπουδαία αγγλίδα μυθιστοριογράφος Τζωρτζ Έλιοτ, δεν αρκεί. Η επαφή με τα κείμενα καλλιεργεί την δυνατότητά μας να ανοιγόμαστε στο ξένο, στο ανοίκειο, καμιά φορά στο δύσκολο.
“Προσωπικά αυτό με συγκινεί σε αυτή τη γενιά: ενώ ζούμε σε μια εποχή όπου πλήττονται (μήπως και να χλευάζονται;) η ανάγνωση και οι ανθρωπιστικές σπουδές, και τα κίνητρα είναι ελάχιστα για κάποιον νέο άνθρωπο να αφοσιωθεί στη λογοτεχνία, αυτή η γενιά καταλαβαίνει ακόμη περισσότερο την αξία της μόρφωσής που έλαβε και θωρακίζεται μέσα από αυτή.”
-Πώς γράφουν οι νέοι συγγραφείς σήμερα -που όπως εύστοχα επισημαίνετε, είναι η γενιά που ιστορικά θεωρείται η πιο μορφωμένη; Ποιά είναι τα θέματα που την απασχολούν;
Νομίζω ότι ένα από τα μεγαλύτερα θέματα που απασχολεί αυτή τη γενιά είναι η κοινωνική ανισότητα: ο τρόπος που η κοινωνική τάξη αφενός και το οικονομικό σύστημα αφετέρου επηρεάζει τις ζωές των ατόμων. Είναι ένα σύνθετο ζήτημα γιατί αυτή η γενιά έχει κρίση και καταλαβαίνει ότι απολαμβάνει σε μεγάλο βαθμό τα οφέλη του αναπτυγμένου κοινωνικού κράτους.
Ταυτόχρονα προσπαθεί να αποκρυπτογραφήσει την υπερ-καπιταλιστική, υπερ-καταναλωτική, υπερ-τεχνολογημένη επίσης κοινωνία την οποία βιώνει και τις επιταγές που προβάλλει στο άτομο. Ακριβώς επειδή πρόκειται για μία γενιά συγγραφέων που είχε την ευκαιρία να κάνει λαμπρές σπουδές (μπλεγμένη εν τω μεταξύ στην παράδοξη πραγματικότητα ότι αυτές οι σπουδές κι όλος ο κόπος δεν εξασφαλίζουν τον βιοπορισμό, αλλά είναι εντούτοις απολύτως κρίσιμες για την διαμόρφωσή τους ως ολοκληρωμένα, σκεπτόμενα άτομα), δεν είναι τυχαίο ότι οι συγγραφείς αυτής της γενιάς επιστρατεύουν την μόρφωσή τους ως εργαλείο κατανόησης του κόσμου.
Ο Εντουάρ Λουί μνημονεύει συχνά τον Μπουρντιέ, και συνδέει την προσωπική του εμπειρία με την κοινωνιολογική θεωρία. Η Σάλι Ρούνεϊ εμφανίζει τους χαρακτήρες να συζητούν για τον Μαρξ και το κατά πόσο τους αφορά η σκέψη του σήμερα. Προσωπικά αυτό με συγκινεί σε αυτή τη γενιά: ενώ ζούμε σε μια εποχή όπου πλήττονται (μήπως και να χλευάζονται;) η ανάγνωση και οι ανθρωπιστικές σπουδές, και τα κίνητρα είναι ελάχιστα για κάποιον νέο άνθρωπο να αφοσιωθεί στη λογοτεχνία -ακριβώς όπως παρουσιάζει την κατάσταση δηλαδή ο κ. Ροϊλός- αυτή η γενιά καταλαβαίνει ακόμη περισσότερο την αξία της μόρφωσής που έλαβε και θωρακίζεται μέσα από αυτή. Όταν έκανα τις προπτυχιακές μου σπουδές στις Η.Π.Α., οι περισσότεροι αμερικανοί συμμαθητές μου ήταν ήδη χρεωμένοι με το περίφημο «φοιτητικό χρέος». Γνώριζαν ήδη προτού αποφοιτήσουν ότι για τα επόμενα δέκα χρόνια της ζωής τους θα δούλευαν για να ξεχρεώσουν το δάνειο που τους επέτρεψε να σπουδάσουν σε καλό, ιδιωτικό πανεπιστήμιο.
-Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ο ψηφιακός κόσμος πόσο παρόντα είναι στις ιστορίες τους;
Η γενιά των millennial έχει μεγαλώσει μέσα στο ίντερνετ, είναι ωστόσο η τελευταία γενιά στην ανθρώπινη ιστορία που θα θυμάται την εποχή πριν την κυριαρχία του γρήγορου ίντερνετ. Αυτό το συζητάμε με τους φίλους μου και γελάμε καμιά φορά. Π.χ. εμείς θα θυμόμαστε τον ήχο του ρούτερ να συνδέεται αργά και βασανιστικά, ή θα θυμόμαστε ότι περιμέναμε δέκα λεπτά για να φορτώσει ένα βίντεο στο YouTube, ενώ ένα παιδί που γεννήθηκε το 2000 δεν θα έχει τέτοιες παραστάσεις. Οι μισοί από εμάς είχαμε λογαριασμό στο Hi5, ένα κοινωνικό δίκτυο που μοιάζει με την εποχή της αθωότητας μπροστά στο Instagram. Η γενιά αυτή δηλαδή, σε αντίθεση με τις γενιές που έρχονται, δεν λαμβάνει το ίντερνετ ως κάτι το δεδομένο ή το φυσικό.
Κι αυτό αντανακλάται στα έργα των συγγραφέων της. Καμιά φορά μάλιστα η απουσία του ίντερνετ στα έργα τους είναι εντυπωσιακή. Σου δίνεται η εντύπωση ότι θέλουν για λίγο να ξεφύγουν από αυτό…
Π.χ. ο/η Μαρίκε Λούκας Ράινεβελντ από την Ολλανδία που κέρδισε το βραβείο Booker για το Δυσφορεί η Νύχτα, επικεντρώνει το βιβλίο στην παιδική του ηλικία, όταν ο μόνος περισπασμός από τον υπολογιστή ήταν το βιντεοπαιχνίδι Sims (άλλη εμβληματική ανάμνηση της γενιάς μου, που ήδη μοιάζει ρετρό…).
Κάποιοι έκαναν κριτική στη Σάλι Ρούνεϊ ότι δεν είναι πιστευτή γιατί βάζει τους ήρωές της να ανταλλάσσουν μακροσκελή email αντί για μηνύματα σε κάποιο μέσο κοινωνικής δικτύωσης. Μα εκεί ακριβώς έγκειται η γοητεία: ενώ σίγουρα αυτοί οι χαρακτήρες «τσατάρουν» στο messenger και σε άλλες τρεις-τέσσερις εφαρμογές, παράλληλα γράφουν ο ένας στον άλλον μεγάλα μέιλ, σαν να ζούσαν στην εποχή των επιστολών. Τώρα που ασχολούμαι με αυτή τη γενιά, καταλαβαίνω και πάλι πόσο σπουδαία κι ανθεκτική είναι η γραφή, πόσο σπουδαία τα οφέλη της, σε αυτή την εποχή της επικυριαρχίας της εικόνας. Τίποτε δεν μπορεί να αντικαταστήσει την γραφή.
-Ο προσανατολισμός των millennial σε σχέση με τους μεγάλους συγγραφείς του 20ού αιώνα, από τον Μπόρχες και την Τόνι Μόρισον μέχρι τον Πασκάλ Μπρικνέρ (ενδεικτική η αναφορά) έχει μόνο διαφορές ή και κοινά σημεία; Ως προς τις θεματικές ρωτώ -γιατί όσον αφορά το ύφος είναι μεγάλη συζήτηση.
Συγκεκριμένα, εφόσον την αναφέρετε, η Τόνι Μόρισον είναι μία από τις πιο αγαπημένες συγγραφείς των millennials ως γενιά ευρύτερα, κι όχι μόνο των συγγραφέων που έχουν γεννηθεί μέσα σε αυτή τη γενιά. Αυτό οφείλεται ίσως στον τρόπο που η Μόρισον προσεγγίζει την κοινωνική ανισότητα, τη βία και το ζήτημα του φύλου, τρία θέματα που απασχολούν εντονότατα τους millennials. Πρόκειται για μία γενιά που διαβάζει ευρύτατα: ο Όσεαν Βουόνγκ μνημονεύει Ρολάν Μπαρτ κι ο Εντουάρ Λουί μνημονεύει την Μαργκερίτ Ντουράς. Η Σάλι Ρούνει θέτει ως προμετωπίδα στο μπεστ-σέλερ της Normal People ένα χωρίο από τα πιο δύσκολα ομολογουμένως έργα της Τζωρτζ Έλιοτ, το Ντάνιελ Ντερόντα. Βλέπουμε δηλαδή ότι οι αναφορές τους είναι στιβαρές και «ψαγμένες».
-Να σταθούμε λίγο παραπάνω στην περίπτωση του 29χρονου Γάλλου συγγραφέα Εντουάρντ Λουί, που πριν από μερικά χρόνια τάραξε τα νερά με το πρώτο βιβλίο του και συνεχίζει;
Ο Εντουάρντ Λουί ενσαρκώνει ίσως πιο πολύ από τον καθένα αυτή την παρατήρηση που έκανα παραπάνω για τους millennials, ότι δηλαδή θωρακίζονται μέσα από τη γνώση. Στην περίπτωση του Λουί είναι προφανές ότι οι σπουδές τού έσωσαν τη ζωή. Και δεν εννοώ εδώ την κοινωνική ανέλιξη που κατάφερε να βρει μέσα από τις σπουδές του στα μεγάλα πανεπιστήμια του Παρισιού (η οποία δεν είναι διόλου αμελητέα). Εννοώ ότι μέσα από τα διαβάσματα και το σχολείο, κατάφερε σταδιακά να αποκτήσει τα εργαλεία για να ερμηνεύσει την ζωή του, να καταλάβει τι του συμβαίνει, να καταλάβει ότι η βία που υφίσταται από το οικογενειακό και κοινωνικό του περιβάλλον δεν είναι σε καμία περίπτωση δικαιολογημένη. Κατόρθωσε να βρει την ελευθερία του!
-Μία πρόβλεψη: Η ψηφιακή εποχή απειλεί τη λογοτεχνία; Ή μήπως σε κάθε μεταβατική περίοδο διατυπώνονται ανάλογες ανησυχίες που τελικά δεν επιβεβαιώνονται; (για παράδειγμα, οι συντομογραφίες στην επικοινωνία, τα εικονομηνύματα που πιθανώς κατακλύσουν τον δημόσιο χώρο / πινακίδες χωρίς λόγια μόνο με εικόνες κλπ).
Έχετε δίκιο: νομίζω ότι σε κάθε μεταβατική εποχή διατυπώνονται ανησυχίες γύρω από τη λογοτεχνία οι οποίες δεν επιβεβαιώνονται. Όσο ο άνθρωπος έχει ανάγκη να ερμηνεύει το περιβάλλον του αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό, θα καταφεύγει στις τέχνες. Έτσι όπως το ερμηνεύω, το μήνυμα αυτής της γενιάς για τη λογοτεχνία είναι εξαιρετικά αισιόδοξο.
Info
«Πώς γράφουν οι νέοι σήμερα; Χαρτογραφώντας τη λογοτεχνία των millennials»
Δευτέρα 18 Οκτωβρίου και Δευτέρα 25 Οκτωβρίου
Πολιτιστική Διαδικτυακή Πλατφόρμα Rembrandt and the Cat
Πλατφόρμα zoom
Ώρα: 19:00
Συμμετοχή: 15 ευρώ και για τις δύο εισηγήσεις
Κρατήσεις: info@thessalonikiwalkingtours.com