Πριν από περίπου έναν χρόνο είδα σε ένα ντοκιμαντέρ ανθρώπους που εργάστηκαν ως σχεδιαστές εφαρμογών για κινητά τηλέφωνα να παραδέχονται πως οι εφαρμογές αυτές έχουν ως στόχο τoν εθισμό μας.
Ψυχολόγοι και ψυχίατροι εξήγησαν πως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης λειτουργούν ακριβώς όπως τα τυχερά παιχνίδια και τα ναρκωτικά. Εθιστικά. Όταν κάποιος πατήσει τον ανεβασμένο αντίχειρα ή μια καρδούλα σε μια ανάρτησή μας, παράγεται στον εγκέφαλό μας η ουσία της ευχαρίστησης, η ντοπαμίνη.
Αναζητούμε λοιπόν όλο και περισσότερο αυτές τις στιγμές με ευχαρίστηση αυξάνοντας ανεξέλεγκτα τη χρήση των κινητών μας τηλεφώνων. Μέχρι τη στιγμή εκείνη δεν είχα και η ίδια συνειδητοποιήσει πόσο συχνά έμπαινα στο facebook από το κινητό μου τηλέφωνο, συνήθως όταν βαριόμουν ή όταν βρισκόμουν εκτός σπιτιού και περίμενα κάποιον ή κάτι.
Αποφάσισα να απεγκαταστήσω την εφαρμογή από το κινητό μου και να το χρησιμοποιώ μόνο μέσω του υπολογιστή μου. Έναν χρόνο μετά μπορώ να πω με βεβαιότητα πως αυτή η κίνηση έχει συμβάλλει σημαντικά στο να είμαι πιο ήρεμη και πιο καλά.
Αν κάποιος θέλει να εξετάσει πόσο «εθισμένος» είναι στα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να κάνει ένα πολύ απλό τεστ.
Πρώτο βήμα, αποφασίζει πως θα απέχει για λίγες μέρες.
Δεύτερο βήμα, καταγράφει πόσες φορές μέσα στη μέρα νιώθει την ανάγκη να μπει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Τρίτο βήμα, καταγράφει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του τις στιγμές που επιθυμεί να μπει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και δεν μπορεί.
Αυτά που θα καταγραφούν μπορεί να προκαλέσουν έκπληξη ή ανησυχία, μπορεί, όμως, να είναι και η αρχή για μια πιο ήρεμη και αληθινή ζωή.
Ζούμε στην εποχή του «δείχνω άρα υπάρχω». Οι στιγμές μας φαντάζουν λιγότερο αληθινές αν δεν τις φωτογραφίσουμε, αν δεν τις μοιραστούμε, αν δεν δεχτούμε τον θαυμασμό και την έγκριση των άλλων. Κάποιοι μπορεί να επιβεβαιώνονται ακόμη και με την οργή των άλλων ή την αποδοκιμασία. Ο σημερινός άνθρωπος δυσκολεύεται πάρα πολύ να βρίσκεται με τον εαυτό του στο παρόν, στη στιγμή, τελικά στην ίδια του τη ζωή.
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος, όμως, δεν αντέχει τόσα ερεθίσματα σε τόσο μεγάλο μέρος της ημέρας. Μια απλή πεντάλεπτη βόλτα στο facebook μπορεί να ξυπνά συναισθήματα οργής για κάτι που δεν μας αρέσει ή συναισθήματα φόβου για κάποιο τρομακτικό γεγονός ή συναισθήματα ανασφάλειας, ειδικά σε μια εποχή όπως αυτή της πανδημίας ή συναισθήματα ζήλιας γιατί κάποιος άλλος έχει κάτι που δεν έχουμε.
Γιατί λοιπόν ταλαιπωρούμε τόσο τον εαυτό μας αφήνοντας τον ανεξέλεγκτα σε αυτά τα συναισθήματα; Γιατί τον αναγκάζουμε να είναι διαρκώς συνδεδεμένος με ερεθίσματα που αναστατώνουν;
Όταν πήγα να κάνω το εμβόλιο και μου είπαν να περιμένω για δεκαπέντε λεπτά, έριξα μια ματιά στον τεράστιο διάδρομο με τους ανθρώπους που περίμεναν κι εκείνοι. Ήταν όλοι τους στραμμένοι στα κινητά τους. Νομίζω πως το κινητό έχει αντικαταστήσει το τσιγάρο.
Στις δεκαετίες του ’80 και του ’90 οι περισσότεροι άνθρωποι κάπνιζαν παντού. Σήμερα καπνίζουν πολύ λιγότεροι. Δεν θα με προβλημάτιζε ιδιαίτερα το τι επιλογές κάνουν οι ενήλικοι άνθρωποι, αν αυτό δεν επηρέαζε σε τρομακτικό βαθμό τα παιδιά.
Όπως ένα παιδί έκανε παλιά πως κρατούσε τσιγάρο στο παιχνίδι του, έτσι σήμερα τα μικρά παιδιά κάνουν πως κρατούν το κινητό τους. Αν δεν έχουν ήδη κινητό. Και πάλι, ίσως να μην έμπαινα στον κόπο να σχολιάσω όλη αυτήν την κατάσταση, αν η κοινωνία των ενηλίκων δεν ακουγόταν τρομερά προβληματισμένη για τη χρήση των οθονών από τα παιδιά και τους νέους.
Όμως, αν δεν δοθεί σημασία στη χρήση που κάνουν οι ενήλικοι, είναι απλώς υποκριτικό. Είναι πολύ πιο εύκολο να προσπαθούμε να ελέγξουμε τα παιδιά και τους εφήβους, να παραπονιόμαστε και να ανησυχούμε για αυτά από το να καταλάβουμε πως η συμπεριφορά τους είναι ο πιο ειλικρινής καθρέφτης μας…
Εν κατακλείδι, ο σκοπός αυτού του άρθρου δεν είναι να καταδικάσει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Είναι μια εξέλιξη του ανθρώπου που έχει αρκετά θετικά στοιχεία. Είναι ένας τρόπος επικοινωνίας και ενημέρωσης, ένας τρόπος να προβάλλουμε τις ιδέες μας, τις σκέψεις και τη δουλειά μας. Σε κάποιες περιπτώσεις είναι ένας τρόπος μαζικής αλληλεγγύης. Κινήματα όπως το #metoo δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν χωρίς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και χάρη σε αυτά εισακούγονται άνθρωποι που έχουν υποστεί κακοποίηση ή έχουν αυτισμό ή άλλες δυσκολίες και που παλιότερα ήταν εντελώς αποκλεισμένοι.
Αυτό, όμως, που θα πρέπει να μας απασχολεί είναι η ποσότητα του χρόνου που αφιερώνουμε σε αυτά τα μέσα. Το αν η περιήγηση στην εικονική πραγματικότητα λειτουργεί εις βάρος της αληθινής μας ζωής, αν μας απομακρύνει από τον εαυτό μας, τους αγαπημένους μας και ό,τι όμορφο υπάρχει γύρω μας, αν μας δημιουργεί περιττό άγχος και θυμό.
Μετά από την τόσο δύσκολη περίοδο που περάσαμε λοιπόν, μια περίοδο υπερβολικής χρήσης της τεχνολογίας, χωρίς κοινωνικές επαφές και ευκαιρίες για χαλάρωση και αναψυχή αξίζει να αναρωτηθούμε κάτι. Πόση αληθινή ζωή επιθυμούμε και αντέχουμε αυτό το καλοκαίρι;