Τα περισσότερα ανθρώπινα συστήματα που ρυθμίζουν την κοινωνική μας ζωή βασίζονται σε μία απλή, αλλά κρίσιμη προϋπόθεση για την εύρυθμη λειτουργία τους: Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι αυτά λειτουργούν!
Αυτό, όσο αυτονόητο και να ακούγεται, εντούτοις δεν είναι καθόλου δεδομένο, ούτε είναι κάτι που αποκτάται εύκολα. Όσο περισσότερο οι άνθρωποι πιστεύουν ότι ένα σύστημα δουλεύει, τόσο λιγότερο το αμφισβητούν και συνεπώς τόσο λιγότερα μοντέλα ελέγχου και επιβολής χρειάζεται να χτίσουμε για να προστατεύσουμε την ορθή λειτουργία του.
Αν για παράδειγμα ξέρει κανείς ότι κάθε φορά που θα παρκάρει κάπου παράνομα θα πάρει πρόστιμο, τότε τα παράνομα παρκαρίσματα είναι πολύ λίγα, και συνεπώς είναι εύκολο για τις αρχές να ελέγχουν τις παρανομίες και να επιβάλλουν τα πρόστιμα, επιβεβαιώνοντας με αυτό τον τρόπο την πεποίθηση ότι αν παρκάρει κανείς παράνομα είναι σίγουρο ότι θα πάρει πρόστιμο.
Αντίστοιχα, όταν οι περισσότεροι πιστεύουν ότι το τραπεζικό σύστημα λειτουργεί απρόσκοπτα, τότε εμπιστεύονται τα χρήματα τους στην τράπεζα. Αν χαθεί αυτή η εμπιστοσύνη, χρειάζεται να επιβληθούν περιοριστικά μέτρα για να αποφευχθεί η κατάρρευση του συστήματος. Στην Ελλάδα το έχουμε μάθει αυτό το μάθημα με τον σκληρότερο τρόπο.
Το ίδιο ισχύει και για την εσωτερική ασφάλεια, όπου όσο περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι λειτουργεί αποτελεσματικά το σύστημα αστυνόμευσης μιας χώρας, τόσο λιγότεροι προβαίνουν σε παράνομες ενέργειες αφού θεωρούν ότι η πιθανότητα να πιαστούν και τιμωρηθούν είναι αυξημένη. Αυτό σημαίνει ότι στις περισσότερες χώρες, με λίγους σχετικά αστυνομικούς, μπορεί το κράτος να διατηρεί την ασφάλεια των πολιτών.
Αν οι περισσότεροι πιστεύουν ότι μπορούν να παρανομήσουν χωρίς επιπτώσεις, τότε αυξάνονται συνολικά οι παράνομες ενέργειες και είναι πολύ δύσκολο για το κράτος να πιάσει αυτούς που παρανομούν, ενισχύοντας έτσι την πεποίθηση ότι η παρανομία μένει ατιμώρητη και τροφοδοτώντας νέες παρανομίες και τον κύκλο προς το χάος που βιώνουν κάποιες χώρες στην λατινική Αμερική ή και τα Βαλκάνια.
Η ίδια λογική υφίσταται και στη λειτουργία της δημοκρατίας ως σύστημα οργάνωσης της κοινωνίας. Αν οι περισσότεροι πιστεύουν ότι αυτή δουλεύει, τότε είναι εύκολο να «επιβληθεί» η λειτουργία της. Για να εδραιωθεί όμως η πεποίθηση ότι ένα σύστημα λειτουργεί αποτελεσματικά, πρέπει πρώτα από όλα οι εκπρόσωποι του να «διαφημίζουν» με τα λόγια και τα έργα τους ότι αυτό όντως ισχύει. Όταν οι πολιτικοί λειτουργούν αυθαίρετα ή διεφθαρμένα, χάνεται αυτή ακριβώς η εμπιστοσύνη στο σύστημα της δημοκρατίας που της επιτρέπει να λειτουργεί αποτελεσματικά.
Αυτό ακριβώς είδαμε να συμβαίνει και χθες στις οθόνες μας στις ΗΠΑ. Το Καπιτώλιο και οι υπόλοιποι χώροι της αμερικανικής δημοκρατίας δεν χρειαζόταν υπερβολικά ισχυρές δυνάμεις προστασίας όσο η πεποίθηση ήταν ότι αντιπροσώπευαν ένα θεσμό που λειτουργεί αποτελεσματικά. Όταν όμως ο ίδιος ο Πρόεδρος της χώρας δηλώνει ότι η δημοκρατία δεν δουλεύει, το αποτέλεσμα είναι αυτό που όλοι είδαμε.
Για τις ΗΠΑ, η πεποίθηση στο εσωτερικό ότι η χώρα αποτελεί φάρο και παράδειγμα αποτελεσματικής δημοκρατικής λειτουργίας, ενίσχυε τη θετική εικόνα της στον έξω κόσμο και στην άσκηση ήπιας ισχύος μέσω αυτής της εικόνας. Αυτό συνέβαινε επειδή ο περισσότερος κόσμος πίστευε ότι όντως το σύστημα και οι θεσμοί της δημοκρατίας δουλεύουν αποτελεσματικά σε αυτή τη χώρα.
Στα τέσσερα χρόνια διακυβέρνησης Τραμπ πολλά από αυτά τα στοιχεία αποδομήθηκαν. Το χθεσινό ήταν το αποκορύφωμα, καθώς ο χώρος που συνεδριάζουν οι εκπρόσωποι του λαού είναι το λίκνο της δημοκρατίας σε ένα κράτος και η άλωση του από καταληψίες ισοδυναμεί στη συλλογική συνείδηση με βιασμό της δημοκρατικής διαδικασίας.
Όπως πάντα, είναι πιο εύκολο να δημιουργήσεις από την αρχή την πεποίθηση ότι ένα σύστημα δουλεύει παρά να πασχίζεις να αλλάξεις την πεποίθηση ότι αυτό έχει αποτύχει. Αυτό που ήταν εύκολο και χωρίς κόστος τόσα χρόνια για τις ΗΠΑ, πλέον γίνεται δύσκολο και κοστοβόρο. Το δε κόστος εδώ δεν είναι χρηματικό αλλά κοινωνικό και πολιτικό, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό της χώρας.
Οι ΗΠΑ έχασαν πολλά σε αυτό τον τομέα τα τελευταία 4 χρόνια και πολύ περισσότερα μόνο με τη χθεσινή μέρα. Η πορεία επαναφοράς θα είναι δύσκολη αλλά σίγουρα όχι αδύνατη. Η διάρκεια και επιτυχία αυτής της επαναφοράς θα μας δείξει επί της ουσίας και ποιες ήταν οι πραγματικές δυνάμεις της αμερικανικής δημοκρατίας.
Η ελπίδα μας, όλου του δημοκρατικού κόσμου, θα πρέπει να είναι αυτό να γίνει γρήγορα και αποτελεσματικά καθώς το αντίθετο θα θέσει αμφιβολίες για το υπόβαθρο και των ευρωπαϊκών δημοκρατικών συστημάτων…
* Ο Μιχάλης Μαθιουλάκης είναι Ακαδημαϊκός Διευθυντής του Greek Energy Forum, Επιστημονικός Συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνών Ευρωπαϊκών και Αμυντικών Αναλύσεων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, και Επιστημονικός Συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ για θέματα ενεργειακής πολιτικής.