Την οχυρωμένη Ακρόπολη, τη διαδρομή πρόσβασης, τους προμαχώνες, το περιτείχισμα και τις πύλες του Κάστρου περιλαμβάνει του βόρειο τμήμα του Κάστρου της Μεθώνης επί των αποτελεσμάτων του ερευνητικού προγράμματος για τη στερέωση και αποκατάσταση του οποίου γνωμοδότησε ομόφωνα θετικά το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο.
Το ερευνητικό πρόγραμμα εκπόνησε το Πολυτεχνείο Κρήτης στο πλαίσιο Προγραμματικής Σύμβασης Πολιτιστικής Ανάπτυξης μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και της Περιφέρειας Πελοποννήσου, προϋπολογισμού 475.000 ευρώ, το οποίο αφορά και στην εκπόνηση των απαραίτητων μελετών για την αποκατάσταση και ανάδειξη του Κάστρου, καθώς και στην υλοποίηση των απαραίτητων υποστηρικτικών αρχαιολογικών εργασιών.
Το αντικείμενο του ερευνητικού προγράμματος επιμερίστηκε στις ακόλουθες οκτώ ενότητες: Βόρειο και ανατολικό τείχος, προτείχισμα, οχυρωματικός περίβολος χερσαίας πύλης, διατείχισμα, δυτικό τείχος, προμαχώνας Βembo, προμαχώνας Loredan, δυτικός προμαχώνας, τάφρος, βορειοδυτικό οχυρό. Για κάθε ενότητα συλλέχθηκαν ιστορικά τεκμήρια, καταγράφηκε η παθολογία και έγιναν προτάσεις για την αποκατάσταση των επιμέρους αρχιτεκτονικών και δομικών στοιχείων. Τα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζει το φρουριακό συγκρότημα είναι ρηγματώσεις, αποδιοργάνωση της δομής των τειχών και εκτεταμένες καταρρεύσεις στα σημεία όπου υπάρχει άμεση επαφή με τη θάλασσα. Επιπλέον εμφανίζει τοπικά προβλήματα στη δομή των τειχών, που οφείλονται στην απόσπαση υλικού κατά τους νεότερους χρόνους, με αποτέλεσμα την πρόκληση δομικών βλαβών αλλά και τη μορφολογική αλλοίωση του μνημείου, φθορά των ευπαθών δομικών υλικών, που οφείλεται στην υγρασία, ζητήματα κυκλοφορίας και ασφάλειας των επισκεπτών, ιδίως στο δυτικό τείχος.
Μια καστροπολιτεία μέσα στη θάλασσα
Το Κάστρο Μεθώνης, έκτασης 93 στρεμμάτων, καταλαμβάνει μια μακρόστενη λωρίδα γης, που εισχωρεί περίπου 400 μ. μέσα στη θάλασσα και επικοινωνεί με την ενδοχώρα μόνο από την βόρεια πλευρά του. Η καστροπολιτεία αποτελείται από δύο τμήματα. Στα νότια απλώνεται η πόλη, που περικλείεται από απλό τείχος με πύργους σε τακτά διαστήματα. Στο νοτιότερο άκρο του κάστρου ανοίγεται η πύλη της Θάλασσας, η οποία μέσω λιθόκτιστης γέφυρας, οδηγεί στο Μπούρτζι, το επιθαλάσσιο οχυρό. Στο βόρειο τμήμα προς την ενδοχώρα, που είναι το πλέον ευπρόσβλητο, αναπτύσσεται η Ακρόπολη, γνωστή στην Οθωμανική περίοδο ως Ιτς Καλέ (εσωτερικό κάστρο).
Μπροστά στην Πύλη της Ακρόπολης διαμορφώνονταν η «Πλατεία των Όπλων», όπου συγκεντρώνονταν η εμπορική και κοινωνική ζωή της Μεθώνης. Περιβάλλεται στα βόρεια, στα ανατολικά και στα δυτικά από τείχη, τμήματα των οποίων χρονολογούνται στην πρώιμη και μέση βυζαντινή περίοδο καθώς και στην πρώιμη ενετική περίοδο, κατά τον 15ο αιώνα, πριν την εισαγωγή και ανάπτυξη του πυροβολικού και του προμαχωνικού συστήματος. Τα δύο τμήματα χωρίζονται με ένα ενδιάμεσο χαμηλό τείχος ενισχυμένο με πύργους εξ’ ολοκλήρου κατασκευασμένο κατά την πρώτη οθωμανική περίοδο. Η κύρια πύλη του κάστρου κτίστηκε από τους Ενετούς. Η πρόσβαση στο εσωτερικό του φρουρίου γίνεται μέσω γέφυρας, των αρχών του 19 αιώνα. Ο διάδρομος οδηγεί σε έναν οχυρωματικό περίβολο, διαμορφωμένο για την προστασία της χερσαίας πύλης της πόλης, η οποία ανήκει στις μεσαιωνικές οχυρώσεις των Βενετών κατά τον 15 αιώνα. Η αμυντική θωράκιση της εισόδου διασφαλίζεται από τον προμαχώνα Bembo (β΄ μισό 15ου αι.) στα δυτικά και τον προμαχώνα Loredan (1714) στα ανατολικά. Τα τείχη έχουν δεχθεί επεμβάσεις κατά την οθωμανική περίοδο.
Στο σταυροδρόμι των θαλάσσιων δρόμων της Μεσογείου
Η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, δήλωσε: «Το επιβλητικό κάστρο της Μεθώνης, προέχον βυζαντινό μνημείο, βρίσκεται στο σταυροδρόμι των θαλάσσιων δρόμων της Μεσογείου. Εξ αιτίας της θέσης του γνώρισε συνεχή κατοίκηση ήδη από την αρχαιότητα. Πρόκειται για ένα φρούριο από τα σημαντικότερα της εποχής του στον ελλαδικό χώρο. Το μνημείο παρουσιάζει σοβαρά προβλήματα που οφείλονται στη θέση του, καθώς βρίσκεται σε άμεση γειτνίαση με τη θάλασσα και μάλιστα σε σημείο όπου φυσούν ισχυροί άνεμοι. Το ζήτημα της προστασίας του Κάστρου της Μεθώνης ετέθη ως άμεση προτεραιότητα μετά και την κατάρρευση τμήματος της δυτικής πλευράς του ημικυκλικού πύργου, εντός του βόρειου περιβόλου. Σε αυτοψία που διενεργήσαμε αμέσως καταγράφηκαν τα σοβαρά δομοστατικά προβλήματα του φρουρίου, τα οποία έχρηζαν άμεσης αντιμετώπισης. Οι προγραμματιζόμενες επεμβάσεις έχουν ως στόχο την ανακοπή του φαινομένου της δομικής αποδιοργάνωσης των τειχών, τη βελτίωση της ανθεκτικότητας του μνημείου στη φθορά του χρόνου και των συνθηκών ασφάλειας των επισκεπτών, τη μερική μορφολογική αποκατάσταση – βελτίωση της αναγνωσιμότητας του μνημείου. Οι αρχές των προτεινόμενων επεμβάσεων είναι ο σεβασμός στην αυθεντικότητα, η διατήρηση όλων των οικοδομικών φάσεων, ο περιορισμός των επεμβάσεων στο ελάχιστο σε ό,τι είναι απαραίτητο για τη στερέωση των διατηρούμενων τμημάτων και σε ορισμένες μόνο περιπτώσεις για την ασφάλεια των επισκεπτών ή τη μορφολογική ολοκλήρωση επιμέρους σημείων. Μέσω της Προγραμματικής Σύμβασης με την Περιφέρεια Πελοποννήσου αναθέσαμε την εκπόνηση ερευνητικού προγράμματος και εκκινήσαμε τις διαδικασίες, ώστε το ταχύτερο δυνατόν να εκπονηθούν οι μελέτες που αφορούν στην αποκατάσταση των οχυρωματικών τμημάτων του κάστρου καθώς και στην ανάδειξη των μνημείων του».