Είναι νωρίς το πρωί και η Άλις ετοιμάζει τον πάγκο της στην υπαίθρια αγορά Κινού, περίπου 20 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της κεντρικής Κένυας.
Ένας άντρας σταματά δίπλα της με μοτοσικλέτα και της αφήνει αρκετές τσάντες για ψώνια. Είναι κατασκευασμένες από πολυπροπυλένιο, ένα είδος πλαστικού που είναι πιο ανθεκτικό και πιο εύκολο να ανακυκλωθεί. Επίσης αυτές οι τσάντες μπορούν να χρησιμοποιηθούν πολλές φορές γιατί είναι πιο χοντρές και πιο ανθεκτικές από τις κλασικές πλαστικές σακούλες.
Από τότε που η Κένυα επέβαλε αυστηρή απαγόρευση στις πλαστικές σακούλες το 2017, η οποία συνοδεύεται από αυστηρές ποινές για όσους την παραβιάζουν, η λύση αυτών των τσαντών είναι ιδανική για αγορές όπως αυτές, για να εξυπηρετηθούν οι πελάτες που δεν πήραν μαζί τους τις δικές τους επαναχρησιμοποιήσιμες σακούλες. Υπάρχει πολύ λιγότερο πλαστικό στους δρόμους τώρα, λέει η Άλις στη HuffPost India.
Πριν από την εφαρμογή της απαγόρευσης, μόνο τα παντοπωλεία της χώρας έδιναν πάνω από 100 εκατομμύρια τσάντες ετησίως, σε μια χώρα με σοβαρές ελλείψεις στη διαχείριση των σκουπιδιών. Το αποτέλεσμα ήταν οι πλαστικές σακούλες να φράζουν το αποχετευτικό σύστημα, προκαλώντας σοβαρές πλημμύρες κατά την περίοδο των βροχών. Περισσότερα από τα μισά βοοειδή κοντά στις πόλεις είχαν πλαστικό στα στομάχια τους, σύμφωνα με μια μελέτη που έγινε από την κυβέρνηση, ενώ στο Ναϊρόμπι, κάποια σφαγεία έβρισκαν μέχρι και 20 πλαστικές σακούλες μέσα στις αγελάδες.
Η απαγόρευση στην Κένυα έγινε στα πρότυπα της Ρουάντα και του Μαρόκου και οι πρωτοβουλίες αυτές οδήγησαν και άλλες χώρες της Ανατολικής Αφρικής, όπως η Τανζανία, να εισαγάγουν επίσης πλήρη απαγόρευση των πλαστικών τσαντών. Συνολικά, σύμφωνα με έκθεση του ΟΗΕ τον Δεκέμβριο του 2018, εφαρμόστηκαν 34 απαγορεύσεις στις σακούλες (ή επιβλήθηκαν φόροι) στην αφρικανική ήπειρο.
Στην Κένυα ωστόσο επιβλήθηκαν οι πιο αυστηρές ποινές στον κόσμο, καθιστώντας την παρασκευή, την εισαγωγή και την εμπορία της πλαστικής σακούλας μιας χρήσης απαγορευτική, επισείοντας ποινή φυλάκισης έως και τεσσάρων ετών ή πρόστιμα έως και 40.000 δολαρίων. Όποιος δε ιδιώτης εντοπιζόταν να τις χρησιμοποιεί, αντιμετωπίζει επίσης πρόστιμο, το οποίο ήταν μεταξύ 300 και 1.500 δολαρίων και την απειλή ποινής φυλάκισης μέχρι ενός έτους.
Εξαίρεση αποτελούσαν οι πλαστικές σακούλες μιας χρήσης για τα ιατρικά απόβλητα, τη συσκευασία τροφίμων όπως το ψωμί, καθώς και τα σελοφάν.
Δύο χρόνια αργότερα, ενώ η χώρα ετοιμάζεται να επιβάλει νέους περιορισμούς για τα πλαστικά μιας χρήσης - απαγορεύοντας τα πλαστικά από τα πάρκα και τις παραλίες μέχρι τον Ιούνιο του 2020 - η επιτυχία της απαγόρευσης παραμένει αμφιλεγόμενη.
Αξιωματούχοι, ακτιβιστές και τοπικοί πωλητές είναι μεταξύ εκείνων που λένε ότι ο νόμος βοήθησε ώστε να έχει η χώρα καθαρότερους δρόμους ενώ υπάρχουν ενδείξεις ότι η χρήση της πλαστικής σακούλας έχει μειωθεί δραστικά. Ωστόσο, ακόμη και με τις αυστηρές κυρώσεις, η μόλυνση από τις πλαστικές σακούλες δεν έχει εξαλειφθεί εντελώς στην Κένυα και οι πλαστικές σακούλες - νόμιμες και παράνομες - συνεχίζουν να εντοπίζονται στους δρόμους της χώρας.
Έτσι, ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα παραμένει: Πώς εφαρμόζει κανείς μια απαγόρευση που να λειτουργεί;
Σύμφωνα με εκτίμηση της Εθνικής Αρχής Διαχείρισης Περιβάλλοντος (NEMA) της Κένυας, το 80% του πληθυσμού έχει σταματήσει να χρησιμοποιεί πλαστικές σακούλες μετά την υιοθέτηση της απαγόρευσης.
«Οι δρόμοι, οι αποχετεύσεις, τα ποτάμια, που κάποτε ήταν πολύ μολυσμένα με πλαστικές σακούλες, είναι πολύ πιο καθαρά. Εξακολουθούμε όμως να έχουμε πλαστικό στο περιβάλλον, αλλά εκτιμώ όσα έχουν γίνει», λέει και ο ακτιβιστής για θέματα περιβάλλοντος, Τζέιμς Γουακίμπια.
Μεγάλο ρόλο έχουν παίξει οι αυστηρές ποινές. Από τον Αύγουστο του 2019, έχουν γίνει περισσότερες από 500 συλλήψεις - κυρίως εμπόρων, μικρών επιχειρήσεων και πολιτών με απαγορευμένες σακούλες - και 300 άτομα έχουν διωχθεί, σύμφωνα με την NEMA, η οποία έχει επιφορτιστεί με την επιβολή της απαγόρευσης.
«Η απαγόρευση έπρεπε να είναι σκληρή, διαφορετικά οι Κενυάτες θα την αγνοούσαν», λέει ο Γουακίμπια στο National Geographic.
Πολλοί χρησιμοποιούν πλέον εναλλακτικές για τις αγορές τους, όπως κουβάδες, υφασμάτινες τσάντες ή σακούλες από πολυπροπυλένιο. Αλλά και οι εναλλακτικές έχουν τα προβλήματά τους. Οι κουβάδες μπορούν και αυτοί να πεταχτούν, οι σακούλες από πολυπροπυλένιο είναι πολύ πιο ακριβές, ενώ υπήρξε μια εισροή φθηνότερων εισαγόμενων μη υφασμάτινων τσαντών, πολύ χαμηλότερης ποιότητας από αυτές που κατασκευάζονται σε εθνικό επίπεδο και οι οποίες συχνά δεν μπορούν να ανακυκλωθούν.
Και βέβαια υπήρχαν οι αντιδράσεις από τους κατασκευαστές, ειδικά για τις τσάντες πολυπροπυλενίου, πολλές από τις οποίες προέρχονται από την Κίνα. Ο Σύνδεσμος Κατασκευαστών της Κένυας, αντιτάχθηκε σθεναρά στην απαγόρευση της πλαστικής σακούλας, προσπαθώντας μάλιστα να την σταματήσει στο δικαστήριο -ανεπιτυχώς.
«Οι κινεζικές εισαγωγές είναι ελαφριά προϊόντα που αναιρούν όλη την ιδέα της απαγόρευσης», λέει ο Αμπελ Καμάου από τον σύνδεσμο. Αυτές οι τσάντες είναι συχνά τόσο χαμηλής ποιότητας που δεν είναι πραγματικά επαναχρησιμοποιήσιμες -πολλοί απορρίπτονται μετά από μία μόνο χρήση.
Η κυβέρνηση απάντησε εφαρμόζοντας πρότυπα ποιότητας για τις σακούλες πολυπροπυλενίου τον Αύγουστο του 2019, απαγορεύοντας ουσιαστικά τις φτηνές, χαμηλής ποιότητας εισαγόμενες σακούλες. Αλλά παραμένει η σύγχυση σχετικά με το τι επιτρέπεται και οι εισαγόμενες σακούλες εξακολουθούν να εισρέουν στη χώρα.
Η ζήτηση για πλαστικές σακούλες βέβαια δεν έχει εξαφανιστεί, ειδικά για προϊόντα που έχουν πολλά υγρά και μπορούν να χυθούν Οι μικρές, διαφανείς πλαστικές σακούλες μιας χρήσης -απαγορευμένες από τον νόμο- άρχισαν να επιστρέφουν στην αγορά. Αυτές οι φτηνές, λεπτές σακούλες που χρησιμοποιούνται συχνά για τη συσκευασία λαχανικών, εισάγονται λαθραία από χώρες όπως η Ουγκάντα και η Σομαλία.
«Πωλούνται παράνομα και έχουν πολύ κακή ποιότητα σε σύγκριση με τις προηγούμενες τσάντες», λέει ο Βαισάλι Μάλντε, διευθυντής πωλήσεων και μάρκετινγκ της εταιρείες που φτιάχνει πλαστικές σακούλες Packaging Industries Limited.
Τελικά, τα πλαστικά σκουπίδια δεν εξαφανίστηκαν από την Κένυα κατά τα τελευταία δύο χρόνια - ειδικά στις φτωχότερες περιοχές - παρά την απαγόρευση της πλαστικής σακούλας. Οι ειδικοί συμφωνούν ότι είναι αναγκαίο να εμπλακούν όλοι οι άνθρωποι, σε όλες τις κοινωνικές τάξεις.
