«Ο φασισμός δεν είναι υπόθεση του παρελθόντος. Mια νέα φάση του ακροδεξιού φαινομένου ξετυλίγεται γύρω μας. Την έχουν ονομάσει μεταφασισμό. Αντλεί ιδέες και εργαλεία από το οπλοστάσιο του δεξιού εξτρεμισμού του μεσοπολέμου, τη δημαγωγία, τον εθνικισμό, τον ρατσισμό. Αξιοποιεί ψηφιακά μέσα, διασπείρει fake news, δικτυώνεται. Σπέρνει μίσος, πυροδοτεί συγκρούσεις, νομοθετεί τον νέο αυταρχισμό. Οι δημοκρατίες δοκιμάζονται»
Με αυτό το άκρως ανησυχητικό και επίκαιρο θέμα καταπιάνεται ο κ. Κωστής Παπαϊωάννου στο βιβλίο του «Αγρια ιστορία για μεγάλα παιδιά. Από τον Φασισμό στον Μεταφασισμό. Η Δημοκρατία απέναντι στη Νέα Ακροδεξιά» που θα κυκλοφορήσει (όχι τυχαία) στις 21 Απριλίου 2021 από τις εκδόσεις Πόλις.
Διαβάζουμε από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:
Ποιες ήταν οι απαρχές; Πώς απλώθηκε η σκοτεινή έκρηξη στη γερασμένη Ευρώπη; Ποια υπόσχεση ανατροπής πυροδότησε την απελπισμένη οργή; Τι ρόλο έπαιζε η θεωρία των δύο άκρων; Πώς σάρωσε τα πάντα ο αντισημιτισμός, η συνωμοσία του αίματος; Μπορούμε να αποδεχτούμε τον Ελληνικό αντισημιτισμό, την μυστική συνενοχή στο έγκλημα; Πώς μιλάμε για το Ολοκαύτωμα; Πού βρίσκεται η «κοινοτοπία του κακού»; Πού έκρυβε τις «Γερμανικές στολές στη ναφθαλίνη» η μεταπολεμική Ακροδεξιά; Ζει η Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών; Γιατί έχει τόσο βάθος ο ελληνικός εθνικισμός; Ποια είναι η θεσμική συνενοχή στην ακροδεξιά βία; Ποια είναι σήμερα τα προσωπεία της Ακροδεξιάς; Πώς πνίγεται η δημοκρατία στον ηθικό πανικό και τα fake news; Γιατί κερδίζει έδαφος η alt Right; Πώς οικοδομείται μια ανελεύθερη δημοκρατία; Ποιο μήνυμα στέλνει εντέλει ο «αθώος αντιφασισμός» του μεσοπολέμου;
Να μιλήσουμε για την Ακροδεξιά σαν να λέμε μια άγρια ιστορία για μεγάλα παιδιά. Να ψάξουμε απαντήσεις, να πάμε πίσω μπρος στον χρόνο και στον χώρο, να δούμε τα μάτια των ανθρώπων, να αντικρίσουμε τις σκοτεινές όψεις της βίας. Να δούμε το σήμερα με τη γνώση του χτες κι αντίστροφα. Γιατί «συνέβη, επομένως μπορεί να ξανασυμβεί».
Ο φασισμός δεν είναι υπόθεση του παρελθόντος. Mια νέα φάση του ακροδεξιού φαινομένου ξετυλίγεται γύρω μας. Την έχουν ονομάσει μεταφασισμό. Αντλεί ιδέες και εργαλεία από το οπλοστάσιο του δεξιού εξτρεμισμού του μεσοπολέμου, τη δημαγωγία, τον εθνικισμό, τον ρατσισμό. Αξιοποιεί ψηφιακά μέσα, διασπείρει fake news, δικτυώνεται. Σπέρνει μίσος, πυροδοτεί συγκρούσεις, νομοθετεί τον νέο αυταρχισμό. Οι δημοκρατίες δοκιμάζονται.
Ο φασισμός πάντα στοχεύει στην καρδιά και το μυαλό όλων, περισσότερο των νέων. Τους διδάσκει να υποτάσσουν τους αδύναμους, να υποτάσσονται στους ισχυρούς, υλικά μιας πυραμίδας φόβου και ανελευθερίας. Γίνεται ολοένα πιο πιεστική ανάγκη να μελετάμε, να γνωρίζουμε και να διακρίνουμε το ακροδεξιό φαινόμενο. Αυτόν τον σκοπό θέλει να υπηρετήσει το βιβλίο.
Αποσπάσματα:
σ. 50-51
Δεν έφεραν, λοιπόν, όλεθρο και καταστροφή και τα «δύο άκρα»;
Ο φασισμός έφερε μόνο όλεθρο, τίποτε άλλο. Ο Ρεϊμόν Αρόν υπέδειξε μία ακόμα βασική διαφορά: ο σταλινισμός, από τη μια, οδήγησε στο στρατόπεδο εργασίας, σε μια μορφή ακραίας μαζικής βίας συνδεδεμένης με ένα σχέδιο αυταρχικού μετασχηματισμού της κοινωνίας· ο ναζισμός, από την άλλη, οδήγησε στον θάλαμο αερίων, δηλαδή στην εξόντωση ως αυτοσκοπό, ενταγμένη σε ένα σχέδιο φυλετικής κάθαρσης. Κανένα από τα δύο δεν μπορεί και δεν πρέπει να εξωραϊστεί. Δεν είναι, όμως, το ίδιο.
Και κάτι ακόμα: πολλοί αναζήτησαν, και εξακολουθούν να αναζητούν, έναν σοσιαλισμό με ανθρώπινο και δημοκρατικό πρόσωπο: ισότητα χωρίς αφαίρεση βασικών δικαιωμάτων.
Μίλησε ποτέ κανείς για ναζισμό με ανθρώπινο πρόσωπο; Όχι, βέβαια. Γιατί όλοι ξέρουν πως δεν υπάρχει.
Είπε ποτέ κανείς ότι ο φασισμός θα μπορούσε να είναι καλός, αλλά ο Χίτλερ τον διαστρέβλωσε; Όχι, θα ήταν τρελός όποιος ισχυριζόταν κάτι τέτοιο. Ακούμε να μιλούν για «κόκκινο» και «μαύρο» φασισμό.
Γιατί κανείς δεν χρησιμοποίησε ποτέ την έκφραση «μαύρος κομμουνισμός»; Μα δεν θα έβγαζε νόημα: ο φασισμός είναι το απόλυτο μέτρο του κακού.
Είναι, λοιπόν, ανιστόρητη η εξίσωση των δύο. Η Ακροδεξιά ανέκαθεν προωθούσε τη θεωρία των δύο άκρων, αφού έτσι «ξεπλένεται». Έχει, ασφαλώς, και ένα ιστορικό απωθημένο: δεν ξεχνάει τον πρωταγωνιστικό ρόλο που έπαιξαν οι Σοβιετικοί στην ήττα του ναζισμού. Η φωτογραφία του 1945 με τη σοβιετική σημαία να κυματίζει στο Ράιχσταγκ, καταμεσής του βομβαρδισμένου Βερολίνου, εξακολουθεί να προξενεί οδύνη σε κάποιους. Όχι μόνο έχασαν τον πόλεμο αλλά, ακόμα χειρότερα, τον έχασαν (και) από τους κομμουνιστές!
**
σ. 136-137
Τι έχει απομείνει σήμερα από τη μνήμη του εβραϊκού στοιχείου στη Θεσσαλονίκη;
Η Θεσσαλονίκη, για αιώνες εβραιούπολη, αποκαλούνταν «μάνα του Ισραήλ». Η εβραϊκή ταυτότητα της πόλης, όμως, χάθηκε στο Άουσβιτς. Έμεινε ένα μεγάλο κενό.
Η καταστροφή, η καταπάτηση των περιουσιών, η χρήση των μαρμάρων, όλα αυτά έχουν σημαδέψει την πόλη· είναι τα μυστικά της.
Και πάντα η Ακροδεξιά της Θεσσαλονίκης –στο πολιτικό προσωπικό, στην Αυτοδιοίκηση, στην Εκκλησία και σε άλλους θεσμούς– κρατούσε θαμμένα αυτά τα μυστικά. Δεν ήθελε να ακούγονται. Ούτε σήμερα θέλει.
Είναι, λοιπόν, σημαντικό ότι τα τελευταία χρόνια γίνονται κάποιες συμβολικές κινήσεις αποκατάστασης της μνήμης και της αδικίας. Και δεν γίνονται χωρίς αντιδράσεις: πολλοί θεσμικοί παράγοντες «σύρονται», θα λέγαμε, σε αυτές.
Πολλές φορές, η μνήμη βρίσκεται εκεί που δεν το περιμένει κανείς. Η ποδοσφαιρική φράση «ρίξτε την μπάλα στα μνήματα» έμεινε να θυμίζει το νεκροταφείο που βρισκόταν δίπλα στα παλιά γήπεδα της Θεσσαλονίκης, εκείνα του ΠΑΟΚ και του Ηρακλή. Γιατί, τότε, ένα δυνατό σουτ έστελνε την μπάλα κυριολεκτικά πάνω στους εβραϊκούς τάφους.
**
σ. 164-165
Η γλώσσα είναι ένα δυνατό όπλο. Πώς μπορεί με τον λόγο μας να προσβάλουμε το Ολοκαύτωμα;
Με πολλούς τρόπους. Συχνά γίνεται κατάχρηση της λέξης· χαρακτηρίζονται ως Ολοκαύτωμα διάφορα άσχημα γεγονότα και ποικίλες ανθρώπινες τραγωδίες.
Διαβάζουμε, π.χ., για «ολοκαύτωμα στην άσφαλτο» ή «ολοκαύτωμα στην οικονομία». Άλλοτε παραποιούνται εικόνες του Ολοκαυτώματος για να διατυπωθεί ένα πολιτικό σχόλιο.
Είδαμε σκίτσα με την πύλη του Άουσβιτς να περιγράφουν την οικονομική πολιτική της Ε.Ε. και γελοιογραφίες του Γερμανού υπουργού Οικονομικών με τη στολή των Ες-Ες.
Άλλοι εξομοιώνουν τους παράνομους εποικισμούς του Ισραήλ στη Γάζα με τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Ποιο είναι το αποτέλεσμα; Σχετικοποιείται και υποβαθμίζεται το ναζιστικό έγκλημα.
Το Ολοκαύτωμα δεν ήταν κάποιο τροχαίο ατύχημα ή ένα δύσκολο θέμα στις εξετάσεις· ούτε ακραία λιτότητα, ανεργία ή ύφεση· ούτε κατοχή και καταπίεση.
Ήταν η μαζική βιομηχανική εξόντωση ενός λαού στα κρεματόρια.
Αυτό και μόνο αυτό ονομάζουμε Ολοκαύτωμα.
**
Τίποτα δεν μπορεί να εξομοιωθεί με μια γενοκτονία, το υπέρτατο έγκλημα κατά της ανθρωπότητας.
σ. 210-211
Γύρω από το Πολυτεχνείο, λοιπόν, δίνεται μια μάχη. Πώς θα την περιγράφαμε; Ποιο είναι το διακύβευμά της;
Είναι μια κεντρική πολιτική μάχη, μια απόπειρα για «ρεβάνς» από τη Μεταπολίτευση. Πιο φανατικοί σε αυτή τη μάχη αποδεικνύονται οι νεοφώτιστοι. Κάποιοι μίλησαν ακόμα και για «λευτεριά από τη Μεταπολίτευση». Δείτε την αντιστροφή και διαστροφή των εννοιών: «λευτεριά» από την πολιτειακή αλλαγή που ανέτρεψε τη δικτατορία.
Τι έχουμε εδώ, λοιπόν; Μια συνολική απαξίωση της Μεταπολίτευσης, με πρόσχημα κάποιες υπαρκτές πολιτικές και κοινωνικές στρεβλώσεις.
Στη μάχη αυτή, γύρω από το σώμα και το πνεύμα της Μεταπολίτευσης, όπλα είναι οι λέξεις: «συντεχνίες», «λαϊκισμός», «προνόμια», «πελατειακό κράτος», «διαφθορά», «ιδεολογική ηγεμονία».
Ποιο είναι, τελικά, αυτό το «πνεύμα της Μεταπολίτευσης» που φταίει για όλα; Γιατί τόση οργή εναντίον της;
Οι πολέμιοι της Μεταπολίτευσης προσποιούνται πως λησμονούν το προηγούμενο στάδιο, το «πνεύμα της δικτατορίας».
Ο λόγος κατά της Μεταπολίτευσης κατασκευάζει ένα ιδεολογικό και νοητικό σχήμα που συνδέει τη Μεταπολίτευση με την «υπερβολική δημοκρατία»· και, την τελευταία, με τη χρεοκοπία της χώρας.
Είναι σαν να μας λένε: «Σας δώσαμε δημοκρατία και ευημερία, αλλά το παραξηλώσατε. Την πατήσατε. Ώρα να τελειώνουμε και με τα δύο».
Ας μην παραγνωρίζουμε λοιπόν το γεγονός ότι, όταν καταγγέλλονται συλλήβδην τα κεκτημένα και οι ιδέες της Μεταπολίτευσης, στόχος είναι η αποδιάρθρωση βασικών δικαιωμάτων που κατακτήθηκαν αυτά τα χρόνια.
Ο Νορμπέρτο Μπόμπιο μιλούσε για την αξία της δημοκρατίας – ακόμα και της πιο ξεχαρβαλωμένης, όπως η δική μας.
Όσοι επιτίθενται στη Μεταπολίτευση επιλέγουν να μιλούν μόνο για το ξεχαρβάλωμα και να αδιαφορούν για τη δημοκρατία.
Και όσοι εφορμούν με το σύνθημα «να τελειώνουμε με τη Μεταπολίτευση» κλείνουν το μάτι στους ηττημένους της Μεταπολίτευσης του 1974.
**
σ. 258-259
Πώς διεκδικούν την εξουσία οι ακροδεξιοί του 21ου αιώνα;
Οι πιο mainstream δεν κυκλοφορούν με ρόπαλα και τατουάζ σβάστικες, δεν χαιρετούν φασιστικά με στολές παραλλαγής. Αποκηρύσσουν τον φασισμό και τον ναζισμό. Εκπροσωπούν μια Ακροδεξιά άλλοτε casual, άλλοτε με κοστούμι. Μια Ακροδεξιά του καναπέ, θα λέγαμε: αρχηγοκεντρική, χωρίς τη ναζιστική «αρχή του αρχηγού». Αυτή η Ακροδεξιά δεν έχει στρατιωτική δομή και τάγματα εφόδου. Η ιδεολογία της, όμως, περιέχει άφθονη δημαγωγία, άκρατο εθνικισμό και ρατσισμό.
Οι εκφραστές της χρησιμοποιούν λόγο διεισδυτικό, κοφτό, με γωνίες· είναι «ατακαδόροι». Μερικές φορές ο λόγος τους αποχαλινώνεται, γίνεται ακραία επιθετικός και
μετατρέπεται σε λόγο τοξικό, σε ρητορική μίσους.
Στις δηλώσεις τους, οι αλήθειες συνυπάρχουν με τα fake news.
Δίνουν υπεραπλουστευτικές απαντήσεις σε σύνθετα ερωτήματα.
Υποδεικνύουν εχθρούς, αποκαλύπτουν δήθεν τους υπεύθυνους για τα δεινά του κόσμου: οι τραπεζίτες (ο όρος έχει συχνά αντισημιτική συνδήλωση) φταίνε για την κρίση, οι ξένοι για την ανεργία, οι μετανάστες για την εγκληματικότητα.
**
σ. 261-262
Το πολιτικό παιχνίδι έχει μεταφερθεί στο Ίντερνετ; Έφυγε από τον δρόμο ή τα κοινοβούλια;
Όσο η ουσιαστική συμμετοχική δημοκρατία υποχωρεί, τόσο ενισχύεται η «μεταδημοκρατία».
Οι δημοκρατικές διαδικασίες εξακολουθούν τυπικά να ακολουθούνται, όσον αφορά π.χ. τις εκλογές, τα κόμματα, τον Τύπο, τους νόμους, τις συγκεντρώσεις. Η πραγματική εξουσία, όμως, ασκείται από ολοένα και πιο κλειστές κι αδιαφανείς ελίτ, που δεν λογοδοτούν πουθενά.
Η κρίση αξιοπιστίας των πολιτικών δυνάμεων και των παραδοσιακών MME γεννά δυσπιστία και γενικευμένη αμφισβήτηση.
Βάζοντας στην εξίσωση και τις οικονομικές συνθήκες –δουλειές που χάνονται ή μπορεί να χαθούν, ανύπαρκτο κράτος πρόνοιας, ελαστική και μαύρη εργασία–, τι λαμβάνουμε ως αποτέλεσμα; Ανασφάλεια, φόβο και θυμό. Καύσιμη ύλη για επιδέξιους λαοπλάνους με εξελιγμένες διαδικτυακές επικοινωνιακές καμπάνιες.
Σε αυτό το πλαίσιο, τα fake news που διακινούνται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης φτάνουν να θεωρούνται «εναλλακτική πληροφόρηση», μπροστά στην κραυγαλέα παραπληροφόρηση των μεγάλων ΜΜΕ. Λαϊκιστικές «αντισυστημικές» φωνές ηχούν, ξαφνικά, αξιόπιστες.
Σε ένα σύμπαν φόβου και ανορθολογισμού, ο ακροδεξιός λαϊκιστής είναι σαν τον απατεώνα στις ταινίες γουέστερν: ανεβασμένος σε ένα καφάσι στη μέση του χωριού, λέει ψέματα και πουλάει «γιατρικά» για κάθε αρρώστια. Όποια ασθένεια κι αν αναφέρει κανείς, ο απατεώνας θα κραυγάσει θριαμβευτικά: «Σας το ’λεγα, βλέπετε; Νά το φάρμακο!»