Ενώ οι γεωτρήσεις στην ΑΟΖ της Κύπρου από τα πλωτά γεωτρύπανα Φετίχ και Γαβούζ της κρατικής Τουρκικής Εταιρείας Πετρελαίων βρίσκονται σε εξέλιξη, στις 15.07.2019 το Συμβούλιο των Υπουργών Εξωτερικών της Ε.Ε. ανακοίνωσε κυρώσεις κατά της Τουρκίας. Προκύπτουν λοιπόν τα πιο κάτω ερωτήματα:
Τα μέτρα που εξήγγειλε η Ε.Ε. (και όσα ανάλογα προτίθενται να πάρουν οι ΗΠΑ) είναι ικανοποιητικά ή όχι;
Οι ενέργειες αυτές της Τουρκίας μπορούσαν να προληφθούν;
Ποια θα πρέπει να είναι η στάση Ελλάδας και Κύπρου από εδώ και στο εξής;
Α. Τα μέτρα της Ε.Ε. και των ΗΠΑ κατά της Τουρκίας
Τα προαναφερθέντα μέτρα που ανακοινώθηκαν για τις παράνομες ενέργειες της Τουρκίας στην Κυπριακή ΑΟΖ εφαρμόζουν την Απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 20.06.2019. Σε ότι αφορά την αξιολόγηση των μέτρων αυτών, υπάρχει μια διχογνωμία:
άλλοι τα αξιολογούν ως θετικά, αφού οι Τουρκικές προκλήσεις καταδικάζονται έμπρακτα από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για πρώτη φορά από το 2006 (πάγωμα 8 Κεφαλαίων για την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε.), ενώ
άλλοι τα θεωρούν ανεπαρκή, αφού, σύμφωνα με την ανακοίνωση του Τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών, η Τουρκία δεν πρόκειται να υποχωρήσει, όπως και η εξαγγελία των μέτρων αυτών, δεν απέτρεψε την εγκατάσταση του δεύτερου πλωτού γεωτρύπανου.
Το σημαντικότερο σημείο πάντως της Απόφασης εκτιμάται ότι είναι η δυνατότητα λήψης αυστηρότερων μέτρων στο μέλλον, στην περίπτωση που η Τουρκία δεν συμμορφωθεί. Θεωρούμε ότι αυτά τα ενδεχόμενα μελλοντικά «στοχευμένα μέτρα» δεν μπορούν να περιοριστούν σε κυρώσεις εναντίον προσώπων ή Εταιρειών (αφού όπως αποδείχτηκε από τις κινήσεις της Κύπρου, το βεληνεκές τους είναι περιορισμένο), αλλά θα πρέπει να επεκταθούν στο σύνολο της Τουρκικής οικονομίας, με μέτρα όπως:
ο τερματισμός των συζητήσεων για την επέκταση της Τελωνειακής Συμφωνίας Τουρκίας – Ε.Ε. (που φαίνεται ότι συζητήθηκε αλλά δεν περιελήφθη στα μέτρα που αποφασίστηκαν)
η αναστολή της υπάρχουσας Τελωνειακής Συμφωνίας,
η διακοπή του ενδεχόμενου σχεδίου κατάργησης της βίζας Τούρκων πολιτών που επισκέπτονται την Ε.Ε..
Ουσιαστικά «τώρα αρχίζει το παιχνίδι» και χρειάζεται σκληρή προσπάθεια για να ξεπεραστούν οι αντιρρήσεις της Μεγάλης Βρετανίας αλλά και οι «ισορροπιστικές τάσεις» άλλων Ευρωπαϊκών χωρών. http://www.philenews.com/eidiseis/politiki/article/740586/-basimes-ypopsies-stin-ee-ga-epitychi-gotrisi-fatich
Ανάλογη με την πιο πάνω απόφαση της Ε.Ε., φαίνεται ότι θα είναι και η προσέγγιση των ΗΠΑ, όπου η παραλαβή των πυραύλων S400 εκτιμάται ότι θα επισύρει ποινές σε βάρος της Τουρκίας, κατ’ εφαρμογή του Νόμου CAATSA. Σύμφωνα με τον Νόμο αυτόν, από τη στιγμή που πιστοποιήθηκε η συγκεκριμένη αγοραπωλησία μεταξύ της Τουρκίας και της Ρωσίας, ο Πρόεδρος Τραμπ πρέπει να επιλέξει τουλάχιστον πέντε από τις 12 προβλεπόμενες διαφορετικές κυρώσεις – από τις ήπιες έως τις πιο σκληρές.
Η συγκεκριμένη χρονική συγκυρία είναι αναμφίβολα προς όφελος της Ελλάδος και της Κύπρου, υπό την προϋπόθεση ότι θα θελήσουν να την εκμεταλλευτούν κατάλληλα. Ο άξονας Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ (στον οποίο μπορούν να συμβάλλουν, σε μικρότερο βαθμό, και άλλες γειτονικές χώρες), μπορεί να αποτελέσει μια εναλλακτική λύση για την επί πολλές δεκαετίες στρατηγική σχέση των ΗΠΑ με την Τουρκία, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, όπως η στρατιωτική και οικονομική τους ενίσχυση και κυρίως η θέλησή τους να αντιπαρατεθούν στις διακηρυγμένες και ολοφάνερες επιδιώξεις της Τουρκίας.
Το τελευταίο αυτό σημείο είναι και το πιο κρίσιμο, δεδομένου ότι επί πολλές δεκαετίες η Ελληνική και Κυπριακή πολιτική ηγεσία επέλεγαν να αυταπατώνται, αντί να συνειδητοποιούν την πραγματικότητα και να προσπαθούν να αλλάξουν τους ολοένα πιο αρνητικούς σε βάρος τους συσχετισμούς.
Ο Κύπριος Πρόεδρος (που πριν λίγες ημέρες συμφώνησε στην διασύνδεση του τηλεφωνικού δικτύου της ελεύθερης Κύπρου με τα κατεχόμενα, ενδεχομένως εκπέμποντας λάθος μηνύματα) τελικά επέλεξε να μην υποχωρήσει στα κελεύσματα του κ. Ακιντζί, για άμεση συνδιαχείριση των φυσικών πόρων, ενώ και η πρόσφατα εκλεγμένη Ελληνική κυβέρνηση είμαστε βέβαιοι ότι θα αντισταθεί στις συγκεκαλυμμένες ή μη απειλές και τις «τζάμπα υποσχέσεις» της Τουρκικής Κυβέρνησης, για εφ’ όλης της ύλης συνομιλίες.
Β. Πρόληψη αντί καταστολής και οι αγκυλώσεις Ελλάδας και Κύπρου
Τι όμως θα μπορούσε να γίνει καλύτερα σ τους χειρισμούς και την αντίδραση της Ελληνικής και Κυπριακής πλευράς; Για τον σκοπό αυτόν, θα αναλύσουμε τα κύρια στοιχεία του προβλήματος που έθεσαν επί τάπητος οι Τουρκικές προκλήσεις.
Βραχυπρόθεσμα: Το στοιχείο της προετοιμασίας αντί της έκπληξης
Από την στιγμή που στα τέλη του 2017 κατέφθασε στην Πόλη το πρώτο πλωτό γεωτρύπανο, που στα μέσα του 2018 μετακινήθηκε στην Ανατολική Μεσόγειο, όπως και το δεύτερο γεωτρύπανο, οι προθέσεις της Τουρκίας ήταν σαφείς και αντιμετωπίστηκαν περισσότερο με «επικοινωνιακές» μεθόδους , όπως η έκφραση αμφιβολιών για την δυνατότητά τους να εκτελέσουν γεωτρήσεις ή ακόμα και η προβολή δηλώσεων που καταδίκαζαν τις προθέσεις της Τουρκίας.
Σημειώνουμε ότι το θέμα τέθηκε στις 18.06.2019 στο Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων της Ε.Ε. ,που αποφάσισε να προετοιμαστούν συγκεκριμένες προτάσεις προς συζήτηση.
Λαμβάνοντας υπόψη την σοβαρότητα της παραβίασης των δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας, θα μπορούσαν ενδεχομένως να ακολουθηθούν άλλες επιλογές, όπως η επίκληση του Καταστατικού Άρθρου της Ε.Ε. για αλληλεγγύη των χωρών μελών, συνοδευόμενη από το αίτημα για άμεση συνεδρίαση των Ευρωπαϊκών οργάνων και καταδίκη της Τουρκίας με σκληρότερα μέτρα.
Παράλληλα, οι θετικές παρεμβάσεις και τοποθετήσεις του Κύπριου και στην συνέχεια του Έλληνα Υπουργού Εξωτερικών δεν κατάφεραν να επικοινωνηθούν στα διεθνή ΜΜΕ (κάτι που προϋποθέτει την ύπαρξη ενός δικτύου επηρεασμού της διεθνούς κοινής γνώμης), πάνω στην βάση επιχειρημάτων όπως:
αν η αρχή των συμφερόντων της κάθε χώρας επικρατήσει αντί του διεθνούς Δικαίου και της αρχής της αλληλεγγύης, αυτό σημαίνει το τέλος της Ε.Ε. ως συνεταιρισμού κρατών, στα μάτια των πολιτών.
αν η Τουρκία δεν λάβει το σωστό μήνυμα, με ουσιαστικές κυρώσεις, ώστε να προληφθούν παρόμοιες δράσεις της στο μέλλον, οδηγούμαστε στον εκτροχιασμό της και στην υποχρεωτική πλέον λήψη σοβαρότερων μέτρων εναντίον της.
Μεσοπρόθεσμα: Η μη οριοθέτηση της ΑΟΖ Ελλάδας – Κύπρου
Το θέμα δεν είναι σημερινό, αφού αρκετοί καταξιωμένοι Έλληνες αναλυτές είχαν επισημάνει τα προβλήματα που επιφέρει η καθυστέρηση της οριοθέτησης της ΑΟΖ. Ενδεικτικά αναφέρουμε τρεις δημόσιες τοποθετήσεις αξιόλογων πολιτικών παραγόντων, περί τα τέλη του 2017, που συμπυκνώνουν τα επιχειρήματα της κάθε μιας πλευράς:
Στις 26.11.2017 δημοσιεύεται άρθρο στην εφημερίδα Καθημερινή, του έμπειρου Αναπληρωτή Καθηγητή Διεθνούς Δικαίου Άγγελου Συρίγου, που πρόσφατα εξελέγη βουλευτής, ενώ στο παρελθόν αποτέλεσε στόχο επίθεσης «αγνώστων». Στο άρθρο αυτό προτείνεται η άμεση κατάθεση συντεταγμένων της Ελληνικής και Κυπριακής ΑΟΖ στον ΟΗΕ.
Στις 03.12.2017 στην ίδια εφημερίδα δημοσιεύεται άρθρο του Χρήστου Ροζάκη, έμπειρου Πανεπιστημιακού, που διετέλεσε αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, καθώς και Υφυπουργός Εξωτερικών επί κυβέρνησης Σημίτη, που αντικρούει την πιο πάνω θέση.
Στις 02.01.2018, δημοσιεύεται απάντηση στην ίδια εφημερίδα του κ. Συρίγου .
Αντίστοιχα, για το θέμα της επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης (χωρικών υδάτων) απόψεις, μεταξύ άλλων, των προαναφερθέντων αναλυτών, αναφέρονται στην ίδια εφημερίδα
Θα πρότεινα ο αναγνώστης να σχηματίσει την δική του άποψη από τα κείμενα αυτά. Έχω πάντως την γνώμη ότι η μη οριοθέτηση της ΑΟΖ δεν επιλύει κανένα πρόβλημα, ενώ η αναβολή της λήψης οποιασδήποτε απόφασης αποτελεί από μόνη της απόφαση, που δυσκολεύει νομικά, διπλωματικά και πολιτικά την Ελληνική και Κυπριακή θέση. Επίσης, για ακόμα μια φορά θα σημειώσουμε την πραγματικά παράδοξη άποψη όσων υποστήριξαν (ή και υποστηρίζουν) την Ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας, χωρίς καν να έχουν ζητήσει την άμεση άρση του casus belli (αιτία πολέμου) της επέκτασης των χωρικών υδάτων της Ελλάδας, που είναι σε ισχύ από το 1995, μετά από απόφαση του Τουρκικού Κοινοβουλίου.
Ακόμα, από τις πληροφορίες που συγκέντρωσα:
συνδιαχείριση περιοχών δεν υπάρχει πουθενά στον κόσμο και η συζήτησή της και μόνο αποτελεί ουσιαστική αμφισβήτηση κυριαρχικών δικαιωμάτων
συνεκμετάλλευση κοιτασμάτων είναι εφικτή μόνο στην περίπτωση που αυτά εκτείνονται σε περισσότερες από δύο χώρες, γεγονός που προϋποθέτει την οριοθέτηση της μεταξύ τους ΑΟΖ
συνομιλίες με την Τουρκία, με τις διεκδικήσεις της στο τραπέζι, είναι εξ ορισμού προβληματικές και σε βάρος της Ελλάδας
η Κυπριακή Δημοκρατία δεν είναι δυνατόν να μοιραστεί τον έλεγχο των πλουτοπαραγωγικών της πηγών, χωρίς να έχει προηγηθεί μια δίκαιη και λειτουργική λύση του Κυπριακού.
Οι πρόσφατες πληροφορίες ότι Τουρκία και Λιβύη σχεδιάζουν να οριοθετήσουν μεταξύ τους ΑΟΖ(!) αποτελούν ένα επιπρόσθετο στοιχείο προβληματισμού για το θέμα αυτό.
Μακροπρόθεσμα: Για μια εξωτερική πολιτική που θα ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των καιρών
Η Κύπρος δίνει την εικόνα βάρκας που αρμενίζει χωρίς προορισμό, ανάλογα με τις επιλογές του κατά καιρούς καπετάνιου της.
Ο σημερινός της Πρόεδρος επικρίνεται για σημαντικές υποχωρήσεις στην διάρκεια των διαπραγματεύσεων, που οδηγούν σε δυσλειτουργική λύση (όπως στο Σύνταγμα του 1959), στην μη επιστροφή του μεγαλύτερου μέρους των Ελληνοκύπριων προσφύγων, στην άμεση ή έμμεση νομιμοποίηση των υπαρχόντων αλλά και των μελλοντικών εποίκων, κλπ.
Το θέμα της εκμετάλλευσης των υδρογονανθράκων επιχειρήθηκε από την Κυπριακή πλευρά να συνδεθεί με την λύση του Κυπριακού («τα οφέλη του φυσικού αερίου θα μοιραστούν και στις δύο Κοινότητες, μόλις λυθεί το Κυπριακό»), υποχωρώντας τελικά στην αφαίρεση της πιο πάνω προϋπόθεσης.
Αναμφισβήτητο σφάλμα ήταν η μη αντίδραση της Κύπρου στο επί μακρόν (περισσότερο από δύο χρόνια), «αρμένισμα» του Τουρκικού σεισμογραφικού Μπαρμπαρός, εντός όλης της περιοχής της Κυπριακής ΑΟΖ (ενδεικτικά και σήμερα διεξάγει έρευνες στην ΑΟΖ της Κύπρου). Για μικρό διάστημα μάλιστα (από τις 18 Οκτωβρίου μέχρι και τις αρχές Νοεμβρίου του 2018) επιχείρησε να διενεργήσει έρευνες και στην Ελληνική υφαλοκρηπίδα
Η κατάσταση αυτή αποτελεί και την αιτία περαιτέρω πιέσεων για ακόμα μεγαλύτερες υποχωρήσεις της Κύπρου, στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, από «πρόθυμους μεσολαβητές» χωρών και Οργανισμών.
Η Ελληνική πολιτική ηγεσία, επιλέγοντας μια εσωστρεφή και αναποτελεσματική πολιτική σε πολλούς τομείς, εδώ και αρκετές δεκαετίες, απομακρύνθηκε από την Κύπρο, ουσιαστικά απεκδυόμενη των ευθυνών της. Η θέση «Η Κύπρος αποφασίζει, η Ελλάδα συμπαρίσταται» κατέληξε να σημαίνει την εγκατάλειψη του ενιαίου αμυντικού χώρου και ακόμη, την έμμεση αμφισβήτηση της αυτονόητης Ελληνικότητας των Κυπρίων. Η οικονομική κρίση που ακολούθησε, οδήγησε σε περαιτέρω αύξηση του χάσματος στους στρατιωτικούς εξοπλισμούς με την Τουρκία. Η δήλωση του πρώην Πρωθυπουργού ότι «δεν θα αφήσουμε την Τουρκία να κάνει γεώτρηση στην Ελληνική ΑΟΖ», σηματοδοτεί τα διαφορετικά μέτρα και σταθμά που εφαρμόζονται για την Ελλάδα και την Κύπρο, κάτι που εν μέρει οφείλεται και σε επιχειρησιακούς λόγους.
Συνοπτικά, η άσκηση από την Ελλάδα και την Κύπρο κατευναστικής πολιτικής, αποθράσυνε την γειτονική χώρα, η οποία πλέον μπορεί ανά πάσα στιγμή να επιλέξει τον τόπο, τον χρόνο και τον τρόπο που θα αποπειραθεί να επιδείξει την ισχύ της, εκτός εάν Ελλάδα και Κύπρος αναλάβουν την πρωτοβουλία.
Γ. Τα διδάγματα - Τι μπορεί και πρέπει να γίνει στο μέλλον
Η σύγκρουση του Ελληνισμού με την Τουρκία φαίνεται μεσοπρόθεσμα αναπόφευκτη και η Ελλάδα θα πρέπει να ετοιμάζεται προς αυτήν την κατεύθυνση, αναπτύσσοντας μηχανισμούς ανασχετικούς της ισχύος της Τουρκίας, στον οικονομικό, πολιτιστικό και διπλωματικό τομέα και ενισχύοντας το στρατιωτικό της δυναμικό και την αίσθηση ενότητας και υπερηφάνειας των Ελλήνων. Παράλληλα, θα πρέπει να εκμεταλλευτεί λάθη της Τουρκίας, αντιδρώντας άμεσα και αξιοποιώντας τις ευκαιρίες που της παρουσιάζονται.
Η Τουρκική εξωτερική πολιτική επιχειρεί να χρησιμοποιήσει τις γεωτρήσεις ως όχημα περαιτέρω αμφισβήτησης της Κυπριακής Δημοκρατίας άμεσα και της Ελληνικής κυριαρχίας στην συνέχεια. Με άλλα λόγια, στην παρούσα φάση η Τουρκία προτίθεται να πάρει ό,τι μπορεί με την χρήση απειλών και εκβιασμών, πριν προχωρήσει στις επόμενες φάσεις των νέο-οθωμανικών της σχεδιασμών
Παρόμοιες κρίσεις χρησιμοποιούνται από την Τουρκία ως προκάλυμμα, για να περάσουν μέτρα όπως, η πρόσφατη «παραχώρηση» ναυτικής και αεροπορικής βάσης στα κατεχόμενα στην Τουρκία, η προώθηση της μονομερούς εκμετάλλευσης της κατεχόμενης Αμμοχώστου - Βαρόσια, η υφαρπαγή εκτάσεων πάνω στην πράσινη γραμμή, κλπ.
Συμπερασματικά, για να σε υποστηρίξουν οι άλλοι, θα πρέπει να είσαι ισχυρός και αποφασισμένος, αν λείπει το ένα από τα δύο, το σκέπτονται, χωρίς κανένα από τα δύο, δεν το εξετάζουν καν. Η σημερινή κατάσταση επιβάλλει να θυμηθούμε την προτροπή του Κάλβου Που «θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία», ως σύνθημα και οδηγό για τους απανταχού Έλληνες.