Από τους πρώτους μήνες του 2016 κι ύστερα στην Ευρώπη ανθούσε η αυταπάτη πως η προσφυγική κρίση που την συντάραξε το 2015, με πάνω από ένα εκατομμύριο ανθρώπους να διασχίζουν τον βαλκανικό διάδρομο, είχε πια αντιμετωπιστεί. Το πρόβλημα είχε επιτέλους λυθεί: Η Τουρκία, έναντι 6 δις ευρώ θα συγκρατούσε τους πρόσφυγες της Μέσης Ανατολής στην επικράτειά της. Όσοι διέφευγαν, θα συγκρατούνταν στα ελληνικά νησιά σε συνθήκες τόσο παραδειγματικά άθλιες ώστε να αποτελούν αντικίνητρο σε όσους θα ήθελαν να ακολουθήσουν την ίδια οδό. Και ο βαλκανικός διάδρομος θα ήταν έτσι κι αλλιώς κλειστός, περιφραγμένος και φρουρούμενος.
Η αυταπάτη αρχίζει να εξανεμίζεται. ΟΙ εξελίξεις στο Ιντλίμπ, πρώτον, προδιαγράφουν ένα νέο κύμα εξόδου από την Συρία προς την Τουρκία. Η Τουρκία η ίδια, δεύτερον, που είχε σε πρώτη φάση υποδεχθεί με ανοικτές αγκάλες τους διωγμένους Σύρους, φαίνεται να φθάνει στα όρια της, καθώς η οικονομία φαίνεται να έχει γυρίσει σε αρνητικό έδαφος. Ένα 80% του πληθυσμού, σύμφωνα με κάποιες δημοσκοπήσεις ζητούν να φύγουν οι πρόσφυγες από την χώρα. Και ο ίδιος ο Ερντογάν είναι πεπεισμένος ότι έχασε τις εκλογές στην Κωνσταντινούπολη εξ αιτίας της δυσφορίας για τους «ξένους», μιας πόλης, που έχει αφήσει προ πολλού πίσω της τις ωραίες ημέρες της οικονομικής ευημερίας και ανησυχεί. Και, τρίτον, η κατάσταση στα ελληνικά νησιά μοιάζει να έχει υπερβεί το σημείο βρασμού και οδεύει προς έκρηξη.
Τι θα μπορούσε να κάνει η Ελλάδα για να αντιμετωπίσει αυτήν την πρόκληση;
Οι ιδέες που κυκλοφορούν δεν είναι πολλές, ούτε καινούργιες: Ταχύτερη διαδικασία εξέτασης των αιτήσεων ασύλου, καλύτερη επιτήρηση στα σύνορα, κλειστά κέντρα στα νησιά και πιο συστηματικές επιστροφές εκείνων που δεν δικαιούνται άσυλο. Καμμιά από αυτές τις ιδέες, από μόνη της, δεν είναι λάθος. Αλλά όλες σκοντάφτουν, όχι μόνο στις παροιμειώδεις αδυναμίες της ελληνικής διοίκησης, αλλά προπάντων σε ένα διπλό κενό εμπιστοσύνης.
Από τη μια, οι εξαντλημένοι, απηυδησμένοι κάτοικοι των νησιών δεν εμπιστεύονται τίποτε και αντιδρούν με δυσπιστία στα πάντα, μέχρι κάποιος να τους απαντήσει στο απλό ερώτημα: Καλά όταν έφθαναν στα νησιά ένα εκατομμύριο το χρόνο. Τότε τίποτε δεν μπορούσε να γίνει. Αλλά στα τρία προηγούμενα χρόνια, όταν οι ροές ήταν ασήμαντες, της τάξης των 30.000 το χρόνο, γιατί δεν άλλαξε κάτι, γιατί δεν βελτιώθηκαν οι διαδικασίες, γιατί δεν οργανώθηκαν καλύτερα οι υποδομές, γιατί συνέχισαν τα νησιά να πνίγονται;
Και από την άλλη, οι δύσπιστοι Ευρωπαίοι παραμένουν κουμπωμένοι, μέχρι κάποιος να τους εξηγήσει πειστικά γιατί διαιωνίζεται αυτή η μακρόσυρτη αθλιότητα, παρά τους διατεθέντες πόρους και παρά τις κατά καιρούς υποσχέσεις.
Μα, έτσι κι αλλιώς, αυταπάτες δεν υπάρχουν πια. Η Ελλάδα από μόνη της λίγα μπορεί να κάνει. Και, ακόμη κι αν, ως εκ θαύματος, αυτά τα λίγα κατάφερνε να τα κάνει, δεν θα ήταν και πάλι αρκετά. Η σημερινή εύθραυστη ισορροπία δεν μπορεί να διατηρηθεί για πολύ.
Αν υπάρχει, λοιπόν, μια ελπίδα για εμάς- για τα νησιά προπάντων- αυτη δεν είναι τόσο η πραγμάτωση του θαύματος ώστε η ελληνική διαχείριση να γίνει, αιφνιδίως, επαρκής, δίκαιη και αποτελεσματική. Είναι προπάντων η αλλαγή της ευρωπαϊκής πολιτικής. Και ευτυχώς μια τέτοια αλλαγή έχει εγγραφεί στην ατζέντα.
Κυκλοφορούν πολλά κείμενα στην Ευρώπη αυτές τις ημέρες. Η ομάδα των φιλελεύθερων, του Μακρόν, στο ευρωκοινοβούλιο κυκλοφόρησε μια πρόταση που δίνει έμφαση σε ένα αποτελεσματικό σύστημα επιστροφών και μια αποτελεσματικότερη πολιτική ένταξης των μεταναστών στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Σημαντικότερο είναι ένα τετρασέλιδο γερμανικό non paper που κυκλοφορεί από τα τέλη του περασμένου Νοεμβρίου και έκτοτε διορθώνεται και προσαρμόζεται. Προβλέπει γρήγορη καταγραφή, στις πύλες εισόδου, όσων αιτούνται άσυλο. Κι έπειτα, μέσα σε λίγες εβδομάδες, όσοι δεν πιθανολογείται ότι έχουν δικαίωμα ασύλου, να μπαίνουν σε ένα ευρωπαϊκό σύστημα επιστροφών στις χώρες προέλευσης ενώ οι υπόλοιποι, όσοι πιθανολογείται ότι δικαιούνται διεθνούς προστασίας να κατανέμονται αμέσως σε ευρωπαϊκές χώρες- εθελοντικά, υποχρεωτικά, με κάποια κριτήρια και ποιά; Άγνωστο- και να περιμένουν εκεί και όχι στην χώρα πρώτης υποδοχής την απόφαση επί της αίτησής τους.
Η πρόταση αυτή θα πάρει μήνες να ωριμάσει. Πρέπει να πείσει τον σκληρό ευρωπαϊκό πυρήνα. Πρέπει να υπερβεί εμπόδια από τις χώρες του Βίζενγκραντ, που απειλουν με βέτο. Αλλά εδώ που βρισκόμαστε, δεν έχουμε και πολλές εναλλακτικές. Προσευχόμαστε η τελική λύση να είναι αίσια. Και, όπως στις ταινίες γουέστερν, το (ευρωπαϊκό) ιππικό να φθάσει εγκαίρως.