Του Γιώργου Στείρη Καθηγητή Φιλοσοφίας ΕΚΠΑ
Το εκλογικό αποτέλεσμα στην Ολλανδία εντείνει την ανησυχία ενόψει των ευρωεκλογών, καθώς κάλπες και δημοσκοπήσεις επιβεβαιώνουν την ανοδική πορεία των εθνολαϊκιστικών ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη.
Ήδη τέτοια κόμματα μετέχουν σε κυβερνήσεις σε έξι κράτη-μέλη, ενώ σε αρκετά άλλα βρίσκονται στην πρώτη ή τη δεύτερη θέση στην πρόθεση ψήφου. Αφού πέρασαν μια μακρά περίοδο ριζώματος στα εθνικά κομματικά πεδία, έχουν πια εισέλθει σε φάση προσέγγισης της εξουσίας.
Η ενίσχυσή τους οδηγεί, άλλοτε ασύνειδα και άλλοτε συνειδητά, κόμματα της παραδοσιακής κεντροδεξιάς να αναδιαμορφώνουν τις πολιτικές τους, με τρόπους που να αντικατοπτρίζουν την εθνολαϊκιστική πλατφόρμα της ακροδεξιάς. Αυτό είναι επικίνδυνο για τη δημοκρατία και καταστροφικό για την κεντροδεξιά, καθώς συνιστά βαριά αλλοίωση του φιλελεύθερου χαρακτήρα της.
Τα ακροδεξιά κόμματα έχουν αρχίσει ήδη να κανονικοποιούνται μέσω μιας αμφίδρομης διαδικασίας. Από τη μια, τα κόμματα αυτά απαλύνουν κάπως την ακραία ρητορική τους, ώστε να γίνουν θελκτικότερα σε μετριοπαθέστερα κοινά. Ενώ μέρος της ευρωπαϊκής κεντροδεξιάς εμφανίζεται πια όλο και πιο σκληροπυρηνικό, για παράδειγμα, απέναντι στη μετανάστευση και τα ομόφυλα ζευγάρια, η ακροδεξιά τάσσεται υπέρ της δημοσιονομικής πειθαρχίας, ρίχνοντας υποκριτικά τους τόνους σε ό,τι αφορά στον ευρωσκεπτικισμό, την υποστήριξη στη Ρωσία και τον αντισημιτισμό.
Από την άλλη, αρκετά κεντροδεξιά κόμματα υιοθετούν νατιβιστικά στοιχεία, για ψηφοθηρικούς λόγους, και συχνά φαίνονται πρόθυμα να συνάψουν συμφωνίες συνασπισμού με την ακροδεξιά, δίνοντάς της απερίσκεπτα το μανδύα κανονικότητας που επιδιώκει, ώστε να ενισχυθεί περαιτέρω.
Σήμερα, σε αρκετές χώρες της ΕΕ, περίπου το ένα τρίτο των πολιτών φαίνεται πρόθυμο να δοκιμάσει την ακροδεξιά, η οποία ενδύεται μανδύα κανονικότητας, με σκοπό να αλιεύσει ψήφους από στρώματα στα οποία κυριαρχεί ο φόβος για τη μετανάστευση, την ακρίβεια, τις κοινωνικές ανατροπές και την πράσινη μετάβαση.
Δεν είναι απίθανο, μετά τις ευρωεκλογές, να υπάρχει ισχυρή ακροδεξιά στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ικανή να παρακωλύει τη λήψη σθεναρών αποφάσεων σε μια σειρά κεντρικών ζητημάτων, όπως οι πόλεμοι στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή, η διείσδυση της Κίνας και η κλιματική κατάρρευση.
Με την ασυμβίβαστη υπεράσπιση της ελευθερίας και των δικαιωμάτων, την προώθηση των μεταρρυθμίσεων και την εμμονή στην πολιτική αρχών και αξιών, η ευρωπαϊκή κεντροδεξιά επιβάλλεται να αρθεί στο ύψος της μεγάλης παράδοσής της, για να περιορίσει την εκλογική άνοδο και την κοινωνική απήχηση της ακροδεξιάς. Τα κεντροδεξιά κόμματα χρειάζεται να περάσουν από το επίπεδο των πεπεισμένων φιλοευρωπαίων σε εκείνο των πειστικών φιλοευρωπαίων.
Τα παραδοσιακά και ιστορικά κεντροδεξιά κόμματα δεν πρέπει, πανικοβλημένα από την απήχηση της ακροδεξιάς, να υποκύψουν στον πειρασμό να υιοθετήσουν την ατζέντα της, ούτε να αφήνουν ανοικτό το παραμικρό ενδεχόμενο συμμετοχής τους σε συνασπισμούς με ακροδεξιά κόμματα. Για παράδειγμα, η στάση της Γεσιλγκιόζ, ηγέτιδας του ολλανδικού κεντροδεξιού VVD, η οποία υπονόησε προεκλογικά ότι θα μπορούσε να συνεργαστεί με τον Βίλντερς, συνέβαλε καθοριστικά στην εκλογική πρωτιά του τελευταίου.
Ενόψει των ευρωεκλογών, η ευρωπαϊκή κεντροδεξιά επιβάλλεται να τοποθετηθεί καθαρά στα θέματα που προτάσσει η ακροδεξιά, όπως η μετανάστευση, η πράσινη μετάβαση, η ασφάλεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα, γιατί αυτά απασχολούν τους πολίτες. Αλλά δεν είναι σώφρον να επιτραπεί στην ακροδεξιά να ορίσει τους όρους της συζήτησης και στη συνέχεια να υπάρξει ευθυγράμμιση με τις θέσεις της. Σε ταραγμένους καιρούς οι ψηφοφόροι απαιτούν σαφήνεια, η οποία υπηρετείται από την υπεράσπιση του φιλελεύθερου χαρακτήρα της κεντροδεξιάς και όχι με την όποια ακροδεξιά διολίσθησή της.
Το ανάχωμα στην ακροδεξιά ήταν, και θα συνεχίσει να είναι, η παραδοσιακή κεντροδεξιά. Ο ιστορικός ρόλος των κεντροδεξιών κομμάτων, απέναντι στον εαυτό τους και την κοινωνία, επιβάλλει να μην επιτρέψουν να αλλοιωθούν, πολιτικά και ηθικά, από την ακροδεξιά ατζέντα για ψηφοθηρικούς λόγους. Μια ισχυρή κεντροδεξιά -που επιμένει στις παραδοσιακές φιλελεύθερες αρχές και αξίες της, ηθικές και πολιτικές, και που δεν αφήνει κανένα περιθώριο σχέσεων με την ακροδεξιά- πάντοτε ελαχιστοποιεί τον πολιτικό χώρο και την απήχηση της ακροδεξιάς.