* Ιωάννα Πιτσουλάκη, Υποψήφια διδάκτωρ, Τμήμα ΠΕΔΔ ΕΚΠΑ – Η ανάλυση περιλαμβάνεται στην έκδοση «Ας Μιλήσουμε για τα ΜΜΕ #3» που δημοσιεύει η ομάδα Media Jokers σε συνεργασία με το Iνστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ στο www.enainstitute.org
Το ζήτημα της ψυχικής υγείας εν μέσω της πανδημίας Covid-19 φαίνεται να ανακύπτει όλο και πιο συχνά στο δημόσιο διάλογο μέσω των ΜΜΕ και δη στον ηλεκτρονικό Τύπο. Αν ανατρέξει κανείς σε άρθρα στο διαδίκτυο, μπορεί εύκολα να διαπιστώσει ότι υπάρχει πληθώρα κειμένων που αναφέρονται στις επιπτώσεις της πανδημίας του Covid-19 στην ψυχική υγεία. Μάλιστα, οι επιπτώσεις αυτές φαίνεται να είναι τόσο έντονες και σοβαρές, ώστε να γίνεται λόγος ακόμα και για την ύπαρξη ενδεχομένου η ανθρωπότητα να έρθει αντιμέτωπη, μελλοντικά, με μια «πανδημία ψυχικής ασθένειας» (βλ. ενδεικτικά).
Μέσα σε αυτή τη συγκυρία, οι επαγγελματίες υγείας και δη οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας, φαίνεται να βρίσκονται στο προσκήνιο, με συνεντεύξεις και δηλώσεις τους να αναπαράγονται αρκετά συχνά στον ηλεκτρονικό Τύπο, ενώ παράλληλα υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις στις οποίες στη σχετική αρθρογραφία γίνεται επίκληση ερευνητικών δεδομένων από μελέτες που εκπονούνται από διαφορετικούς κάθε φορά (επιστημονικούς) φορείς, είτε εθνικούς είτε διεθνείς, και στις οποίες γίνεται μια προσπάθεια σταχυολόγησης και ανάδειξης των επιπτώσεων της πανδημίας του Covid-19 στην ψυχική υγεία.
Αρχικά, αξίζει να αναφερθεί το γεγονός ότι σε αρκετά άρθρα που συναντώνται στον ηλεκτρονικό Τύπο, φαίνεται να ανακύπτει συχνά το ζήτημα της ύπαρξης κινδύνου εμφάνισης κάποιας ψυχικής διαταραχής σε άτομα τα οποία έχουν νοσήσει από κορονοϊό. Σύμφωνα πάντα και με τις έρευνες στις οποίες γίνεται κάθε φορά αναφορά από το εκάστοτε ηλεκτρονικό άρθρο, φαίνεται να είναι κοινός τόπος ότι μερικά από τα σημαντικότερα (ψυχολογικά ή ψυχιατρικά) προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίσει κάποιος/α που νόσησε από κορονοϊό, σχετίζονται κυρίως με τα αυξημένα επίπεδα άγχους, την κατάθλιψη ή και την αϋπνία (βλ. ενδεικτικά εδώ κι εδώ).
Επιπλέον, δεν είναι καθόλου περιορισμένος ο αριθμός των άρθρων τα οποία αναφέρονται στην πανδημία του Covid-19 και στις επιπτώσεις που μπορεί να έχει εν γένει στην ψυχική υγεία των πολιτών, είτε αυτοί έχουν νοσήσει είτε όχι, από κορονοϊό. Και σε αυτή την περίπτωση συναντάται πληθώρα άρθρων τα οποία μπορεί να επικαλούνται έρευνες, από τις οποίες προκύπτει ότι η εργασιακή και οικονομική ανασφάλεια και δυσπραγία, καθώς και η (κοινωνική) απομόνωση, δημιουργούν ή εντείνουν προβλήματα που σχετίζονται με την ψυχική υγεία. Σε αυτό το πλαίσιο, οι άνθρωποι φαίνεται να βιώνουν όλο και συχνότερα αισθήματα άγχους, ματαίωσης και ανασφάλειας, τόσο σε εργασιακό όσο και σε ατομικό/προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο (βλ. ενδεικτικά). Προς επίρρωση των ανωτέρω, γίνεται μνεία και στο πλήθος των τηλεφωνημάτων που πραγματοποιήθηκαν κατά τους τελευταίους μήνες προς τη Γραμμή Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης, η οποία, σύμφωνα με σχετικά άρθρα, έχει δεχθεί από τον Απρίλιο πάνω από 100.000 τηλεφωνήματα (βλ. ενδεικτικά εδώ κι εδώ).
Ταυτόχρονα, υπάρχουν άρθρα στα οποία τίθεται το ζήτημα της αύξησης της κατανάλωσης αντικαταθλιπτικών, ηρεμιστικών και αγχολυτικών, καθώς και της χρήσης ναρκωτικών ουσιών. Η αύξηση της χρήσης ναρκωτικών ουσιών, στο βαθμό, βέβαια, που αυτή μπορεί να συγκαταλεχθεί στον ήδη μακρύ κατάλογο αυτού που ονομάζεται ψυχική νόσος/ασθένεια ή και ψυχική διαταραχή, σε συνδυασμό με τη διευρυμένη κατανάλωση των λοιπών προαναφερθεισών (χημικών) ουσιών, φαίνεται να «αποδεικνύουν», με τη σειρά τους, την ύπαρξη συσχέτισης μεταξύ της πανδημίας του Covid-19 και της πρόκλησης και αντιμετώπισης προβλημάτων στην ψυχική υγεία (βλ. ενδεικτικά).
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι, παρά την ύπαρξη πλήθους άρθρων για το θέμα της ψυχικής υγείας εν μέσω πανδημίας Covid-19, άλλα ζητήματα που σχετίζονται με την ψυχική υγεία και ασθένεια και τα οποία αφορούν, επίσης, θέματα της επικαιρότητας, φαίνεται να μην λαμβάνουν έκταση στον ηλεκτρονικό Τύπο. Ανάμεσα σε αυτά είναι η έκδοση της υπουργικής απόφασης για τον ακούσιο εγκλεισμό σε ιδιωτικές κλινικές (Υπουργική Απόφαση Αριθμ. Γ3α,β/Γ.Π.οικ.65047 ΦΕΚ 4704/Β/23-10-2020), καθώς και η δίκη για το θάνατο των τριών μηχανικά καθηλωμένων νοσηλευομένων στο ΨΝΑ το 2015, η οποία ήταν προγραμματισμένη για τις 23/10/2020. Τα συμβάντα αυτά, παρά το γεγονός ότι αποτελούν εξαιρετικά σημαντικά ζητήματα που αφορούν -ανάμεσα σε άλλα- τα δικαιώματα των «ψυχικά ασθενών», φαίνεται να καταλαμβάνουν πολύ μικρό μέρος της ηλεκτρονικής αρθρογραφίας.
Το ενδιαφέρον φαίνεται να επικεντρώνεται στη διασφάλιση και προαγωγή της ψυχικής υγείας του «ψυχικά υγιούς» πληθυσμού, ενώ, ταυτόχρονα, η επιτακτική ανάγκη να έρθουν στο προσκήνιο ζητήματα που αφορούν τον ήδη «ψυχικά άρρωστο» ή τον σοβαρότερα «ψυχικά άρρωστο» πληθυσμό, μάλλον παραγνωρίζεται. Τέτοιου είδους θέματα, λοιπόν, πλην ελαχίστων περιπτώσεων, ενίοτε φαίνεται να περνούν ακόμη και απαρατήρητα από τον Τύπο, ή, όταν αναδεικνύονται, η αναφορά σε αυτά τείνει να είναι μάλλον περιορισμένη και να εντοπίζεται, κατά κύριο λόγο, σε συγκεκριμένα ηλεκτρονικά έντυπα (βλ. ενδεικτικά για την ακούσια νοσηλεία σε ιδιωτικά θεραπευτήρια και για τη δίκη, εδώ, εδώ κι εδώ).
Η πανδημία του κορονοϊού ως ευκαιρία (;) για την ψυχική υγεία και ασθένεια
Η πανδημία του Covid-19 φαίνεται να κατέστησε έστω κάπως εμφανέστερο -και μέσω των ΜΜΕ εν προκειμένω- το γεγονός ότι οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες και ο καθημερινός τρόπος διαβίωσης μπορούν να επηρεάσουν σε σημαντικό βαθμό την ψυχική υγεία και ισορροπία των ανθρώπων. Ως εκ τούτου, η συγκυρία της πανδημίας θα μπορούσε να αποτελέσει μια ευκαιρία ώστε να τεθεί στο δημόσιο διάλογο εν γένει και εν συνόλω το ζήτημα της ψυχικής ασθένειας και της ψυχικής υγείας, και να μετατοπίσει τη συζήτηση για τα εν λόγω ζητήματα πέρα από μία θεώρηση η οποία τείνει να παθολογικοποιεί και να ψυχ-ιατρικοποιεί την κοινωνική δυσφορία (ως προς τα ζητήματα της ψυχ-ιατρικοποίησης της κοινωνικής δυσφορίας, τις κοινωνικές διαστάσεις της ψυχικής ασθένειας/υγείας κ.ά., βλ. ενδεικτικά την αναδημοσίευση της πολύ αναλυτικής ανακοίνωσης της «Πρωτοβουλίας για ένα Πολύμορφο Κίνημα στην Ψυχική Υγεία» από την ΕφΣυν, εδώ).
Αυτό που χαρακτηρίζεται και ταξινομείται ως ψυχικά υγιές και ψυχικά ασθενές, το ζήτημα των δικαιωμάτων όσων φέρεται να νοσούν ψυχικά, οι συνθήκες διαβίωσής τους, οι υλικοτεχνικές υποδομές των χώρων όπου μπορεί να φιλοξενούνται ή να νοσηλεύονται, καθώς και οι συνθήκες εργασίας όσων απασχολούνται σε δομές ψυχικής υγείας, αποτελούν, συν τοις άλλοις, ζητήματα με πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις και προεκτάσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, η πανδημία θα μπορούσε να αποτελέσει μια ευκαιρία να ξεκινήσει ο διάλογος για όλα όσα πρέπει να γίνουν -πέρα από το ψυχιατρικό, ψυχαναλυτικό, ψυχοθεραπευτικό ή όποιο άλλο συναφές πεδίο- σε κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό επίπεδο, ώστε αυτά τα τελευταία να συνεπικουρήσουν -και σε καμία περίπτωση να λειτουργήσουν ανταγωνιστικά με τα προαναφερθέντα επιστημονικά πεδία- στην προσπάθεια διασφάλισης και προαγωγής αυτού που προσδιορίζεται ως ψυχική υγεία. Εν τέλει, σε ένα δεύτερο επίπεδο, και πάλι με αφορμή την πανδημία, ίσως καταστεί εφικτό να αναστοχαστούμε πάνω στην πληθώρα των λόγων που αναπτύσσονται για την ψυχική ασθένεια και την ψυχική υγεία -και από τα ΜΜΕ-, στις πολιτικές διαχείρισής τους, στις πολλαπλές αναπαραστάσεις και νοηματοδοτήσεις τους, και -γιατί όχι;- ίσως κάποια στιγμή γίνουν βήματα προς μια κατεύθυνση ανανοηματοδότησής ή και αποδόμησής τους, ιδιαίτερα στο βαθμό που κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συμβάλει ακόμη και στον περαιτέρω εκδημοκρατισμό της κοινωνίας μας.
Με αφορμή την πανδημία, λοιπόν, αντί το σύνολο της κοινωνίας να καταστεί ένα πεδίο ιχνηλάτησης συμπεριφορών που χρήζουν ψυχ-ιατρικής παρακολούθησης, φροντίδας και παρέμβασης, είναι ευκαιρία να δοθεί προσοχή, επιτέλους, και στις κοινωνικοπολιτικές διαστάσεις αυτού που χαρακτηρίζεται και κατηγοριοποιείται ως ψυχική ασθένεια και ψυχική υγεία, καθώς και στην αλλαγή των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών που δυνάμει μπορούν να προκαλέσουν (ψυχική) δυσφορία. Μένει να φανεί τι ρόλο θα παίξουν εν προκειμένω τα ΜΜΕ, και προς ποια κατεύθυνση θα οδηγήσουν από πλευράς τους τη συζήτηση.
(Η τελευταία ημερομηνία ανάκτησης του συνόλου των ηλεκτρονικών πηγών είναι η 26η Νοεμβρίου 2020)