Εκεί που ζούσαμε μια χαρά σε μια ειρηνική περίοδο τουλάχιστο, ξαφνικά γεμίσαμε σύννεφα αποικιοκρατικά. Από τη στιγμή που υπάρχουν τουλάχιστο 8 χώρες που διαθέτουν πυρηνικά όπλα, γιατί ο Τραμπ απειλεί το Ιράν όταν το Ιράν έχει υποσχεθεί με όλους τους άλλους (αποδεχόμενο και πλήρη έλεγχο) να μην προβεί σε στρατηγική χρήση της ατομικής ενέργειας; Μόνο αποικιοκρατική μπορεί να θεωρηθεί η στάση του υποκειμένου αυτού. Επιστροφή στα ιρανικά πετρέλαια; Υποστήριξη του Ισραήλ που αντιμετωπίζει αιματηρές συνέπειες από την παρουσία Ιρανικού στρατού στο έδαφος της Συρίας; Δραστηριότητες ιρανικών μονάδων που υπενθυμίζουν με πυραύλους ότι το Οροπέδιο του Γκολάν ήταν συριακό έδαφος και προπύργιο;
Η Μέση Ανατολή ποτέ δεν σταμάτησε να είναι πολεμικός στίβος και δυστυχώς η χώρα μας δεν έπαψε να ανήκει σ′ αυτήν από την ημέρα (το 1947 αν θυμάμαι καλά) που το Αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών έβγαλε την Ελλάδα από τον κατάλογο των Βαλκανικών χωρών και την έβαλε στο κατάλογο της Μέσης Ανατολής! Εξού και ο κίνδυνος να χάσουμε μερικά νησιά. Υπενθυμίζω απλώς ότι πριν από τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου, εκεί που σήμερα είναι η Τουρκία ήταν κάποτε η Περσία. Η οποία άλλαξε όνομα και έγινε Ιράν! Αν σήμερα ξαναμπαίνει στην ιστορία της περιοχής μας, καλό είναι να γνωρίζουμε και το (πρόσφατο) βιογραφικό της. Εν συντομία βέβαια, γιατί ο 20ός αιώνας του Ιράν είναι πλουσιότατος σε γεγονότα, συγκρούσεις με Ρώσους, με Άγγλους και εσωτερικές, με εκατοντάδες χιλιάδες θύματα.
Άρχισα να ενδιαφέρομαι για το Ιράν όταν, εκεί που πίναμε καφέ σ′ ένα drugstore με έναν συμφοιτητή μου ονόματι Ρασμάρα, γιό του Πρωθυπουργού του Ιράν Αλί Ρασμάρα, μαθαίνουμε ότι ο πατέρας του δολοφονήθηκε από έναν Ισλαμιστή την ώρα που έμπαινε στο τζαμί.
Το πετρέλαιο ήταν γνωστό από την αρχαιότητα αλλά η πρώτη πηγή του ανακαλύπτεται το 1908 στο περσικό Κουρδιστάν. Η Αγγλία αμέσως ενδιαφέρεται και μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου προτείνει στην Περσία μια Σύμβαση την οποία απορρίπτει στην αρχή η Περσική Βουλή αλλά ενδίδει (όταν τα μέλη της βλέπουν ξαφνικά το εισόδημά τους να αυξάνει, ανεξήγητα) και θα έχουμε την Αγγλο-Περσική Εταιρεία Πετρελαίου.
Ένας φιλικός (στην αρχή) προς την Μεγάλη Βρετανία Συνταγματάρχης, ο Πέρσης Κοζάκος Ρεζά Παχλαβί, αφού ονομάστηκε Διοικητής της Μεραρχίας των Κοζάκων της Περσίας, Υπουργός Στρατιωτικών και Πρωθυπουργός, κάνει ένα πραξικόπημα, με τους Κοζάκους του και ανακηρύσσεται Αυτοκράτορας Σάχης ο Πρώτος. Τον είχε εντυπωσιάσει το προσωπικό καθεστώς του Κεμάλ με τον οποίον είχε συναντηθεί.
Αργότερα θα συγκρουσθεί με τους Άγγλους γιατί ζητάει μεγαλύτερη συμμετοχή της Περσίας στα κέρδη από την εξόρυξη του πετρελαίου. Είναι η στιγμή της ανόδου του Χίτλερ στην εξουσία. Εντυπωσιασμένος ο Σάχης από το δυναμικό αυτό καθεστώς στρέφεται σε μια συνεργασία, κυρίως εμπορική, με την Γερμανία πράγμα που δεν αρέσει καθόλου στους Άγγλους οι οποίοι έχουν ήδη αποκτήσει απόλυτο έλεγχο στο προτεκτοράτο τους αυτό.
Και ξαφνικά, το 1935, ο Παχλεβί αυτός, που ήταν περισσότερο τουρκοκοζάκος από Πέρσης, αποφασίζει να αλλάξει όνομα η χώρα του και από Περσία να ονομαστεί Ιράν! Μια παρωνυμία που συνηθίζονταν στις επιστολές, κάτι σαν «σου γράφω από τη πατρίδα».
Ιράν σημαίνει περίπου «ο αρίας φυλής ευγενής». Είναι άγνωστο ποιος ανακάλυψε πρώτος τον όρο, ο Σάχης ή ο Χίτλερ.
Και φτάνουμε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Σάχης είναι με τη Γερμανία, όπως άλλωστε το σύνολο σχεδόν των Μουσουλμανικών χωρών. Γερμανοί αξιωματικοί έρχονται σε επίσημη επίσκεψη στην Τεχεράνη. Μετά τον Ιούνιο του 1941, Ρώσοι, Άγγλοι και Αμερικάνοι από εχθροί γίνονται σύμμαχοι. Ο κίνδυνος να περικυκλώσουν οι Γερμανοί τις πετρελαιοπηγές του Περσικού Κόλπου με την βοήθεια τον Ρόμελ που απειλεί την Αίγυπτο, αναγκάζει τους Σοβιετικούς και τους Άγγλους να εισβάλουν στο Ιράν και, μπροστά στην άρνηση του Σάχη να παραδώσει τους Γερμανούς, καταλαμβάνουν την Τεχεράνη. (Ο Σάχης όχι μόνο δεν παρέδωσε τους Γερμανούς αλλά τους βοήθησε να περάσουν τα ιρανο-τουρκικά σύνορα).
Ο Σάχης θα αναγκαστεί σε παραίτηση από τον θρόνο του και θα εξοριστεί. Θα τον αντικαταστήσει ο γιος του Μοχαμάντ. Η Τεχεράνη είναι χωρισμένη σε δύο ζώνες. Στην αγγλική και στην ρωσική η οποία και περιλαμβάνει την ρωσική πρεσβεία εκεί θα γίνει η πρώτη Συνάντηση των «Τριών Μεγάλων», Ρούσβελτ, Στάλιν και Τσόρτσιλ τον Νοέμβριο του 1943.
Από το 1941 μέχρι το 1945, είναι η περίοδος κατά την οποία αναπτύχθηκε τόσο το ισλαμικό κίνημα όσο και το κομμουνιστικό με οδηγό το πανίσχυρο κόμμα Τουντέχ. Και μάλιστα Ισλαμικοί και Κομμουνιστές συνεργάστηκαν. Μόνο που το 1945 οι Ρώσοι, αποχωρώντας, ανεξαρτητοποιούν το περσικό Αζερμπαϊτζάν, με δική τους ρωσόφιλη κυβέρνηση. Ο εθνικιστικός στρατός του Ιράν θα καταργήσει το κρατίδιο αυτό και θα απαγχονίσει την κυβέρνησή του. Και θα οδηγήσει σε μεγάλη αμηχανία και πτώση το Κομμουνιστικό κόμμα Τουντέχ. Με το επεισόδιο αυτό ξεκινάει ο «Ψυχρός Πόλεμος» που θα γίνει σε λίγο θερμός στην Ελλάδα.
Ωστόσο το κίνημα για την αυτοτέλεια του Ιράν αυξάνει όταν μάλιστα γίνεται αντιληπτό ότι οι ΗΠΑ ζητούν μερίδιο στην εκμετάλλευση του ιρανικού πετρελαίου. («Στον πόλεμο εμείς χρησιμοποιήσαμε δικά μας πετρέλαια που είναι στρατηγικά, τώρα θα εισάγουμε τα ξένα» λένε στους Άγγλους οι Αμερικανοί). Στον περίφημο λόγο του στο Κογκρέσο, ο Τρούμαν ζητάει να εγκριθεί Βοήθεια για την Τουρκία και για την επέμβαση στον ελληνικό εμφύλιο: «χωρίς αυτήν την βοήθεια θα χάσουμε τα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής».
Όμως ο κίνδυνος να τα χάσει έρχεται το 1951 από το Ιράν. Ο Πρωθυπουργός Στρατηγός Ρασμάρα δολοφονείται (ο πατέρας του φίλου μου) ο δολοφόνος αφήνεται ελεύθερος και η Βουλή αναθέτει την Κυβέρνηση στον υπέρμαχο της ανεξαρτησίας Μοσαντέκ, ο οποίος εθνικοποιεί τα πετρέλαια! Δύο χρόνια αργότερα οι Αμερικανοί αποφασίζουν να τον ανατρέψουν, σε συνεργασία με τους Άγγλους οι οποίοι δέχονται να αλλάξει όνομα η «Αγγλο-Ιράνιαν Κόμπανυ». Για να μετάσχει και η Αμερική.
Το πώς έγινε η ανατροπή έχει ενδιαφέρον για μας γιατί έχει συμβάλει σ΄αυτήν ένα πολύ γνωστό μας πρόσωπο. Ο Κρίστοφερ Γούντχαουζ ή Κρις στο βουνό του Ζέρβα κατά την Κατοχή. Ο Τσόρτσιλ στέλνει το εξέχον αυτό μέλος της βρετανικής κατασκοπείας ΜΙ6, ως συνταγματάρχη, στην Ελλάδα για να προετοιμάσει την σύγκρουση των Άγγλων με τον αριστερό ΕΛΑΣ κατά την Απελευθέρωση. Ύστερα χάθηκαν τα ίχνη του. Τον ψάχνω, όταν έγραφα το βιβλίο μου για τον Εμφύλιο, αλλά αρνείται να με δει, προσποιούμενος τον άρρωστο στα πρόθυρα του θανάτου. Την επόμενη μέρα γύριζε στη Βόρεια και Νότια Ελλάδα κάνοντας διαλέξεις! Ερευνώ το όνομα Woodhouse στο διαδίκτυο και πέφτω απάνω σε ένα έγγραφο της ΣΙΑ, ανάμεσα σε άλλα αρχεία που αποδεσμεύτηκαν ύστερα από 50 χρόνια. «Και διαβάζω: Συναντήθηκαν στην Ουάσιγκτον οι αντιπρόσωποι της CIA με τον εκπρόσωπο της αντίστοιχης αγγλικής MI6 Christopher Woodhouse με θέμα το Ιράν» (αντίγραφο έχω στο βιβλίο μου*). Και διαβάζω στην Βικιπέδια: Μια συνωμοσία για την ανατροπή του Μοσαντέκ οργανώθηκε από την CIA και MI6. Ο Christopher Woodhouse, κατάσκοπος με πρόφαση την ιδιότητα του Β΄ Γραμματέα της βρετανικής πρεσβείας, πρότεινε το σχέδιο Boot που προέβλεπε ”οικονομική βοήθεια” σε ”αγανακτισμένα” μέλη του στρατού, των κληρικών και των πολιτικών τα οποία θα οργανώσουν συλλαλητήρια κατά του Μοσαντέκ”. Έτσι και έγινε. Με μερικές χιλιάδες θύματα από τις συγκρούσεις. Ο Μοσαντέκ συνελήφθη και φυλακίστηκε. Κα η τάξη επανήλθε, μαζί και το πετρέλαια στο αγγλο-αμερικανικό στρατόπεδο. Όμως δεν άργησε να έρθει η Ισλαμική λύση, το τέλος του ιρανικού προτεκτοράτου και η επιστροφή στην εθνικοποίησε των πετρελαιοπηγών.
Θα δούμε σύντομα με ποιο τρόπο θα κατατροπωθεί σήμερα το Ιράν. Και ποια μοίρα θα έχει η Μέση αλλά και η Εγγύς Ανατολή μέσα στην οποία αναπνέουμε.
* Ο Κόσμος κατ′ εμέ (Εκδ. Γαβριηλίδης)