Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός για την Ειρήνη (ΕΜΕ, στο εξής ‘ο Μηχανισμός’) είναι ένα διακυβερνητικό εργαλείο της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής & Πολιτικής Ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), που ιδρύθηκε το 2021[1], ως συνέχεια προϋφιστάμενων εργαλείων της ΕΕ, με σκοπό τη χρηματοδότηση, εκτός του ενωσιακού προϋπολογισμού:
Των δαπανών που έχουν συμφωνηθεί από τα κράτη-μέλη (κ-μ) της ΕΕ ως χρηματοδοτούμενες από κοινού (‘κοινές δαπάνες’) για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις και ασκήσεις της Ένωσης και
Μέτρων συνδρομής προς τρίτες χώρες.
Ο Μηχανισμός έγινε περισσότερο γνωστός μετά την απόφαση του Συμβουλίου της ΕΕ να τον χρησιμοποιήσει ως το κύριο εργαλείο στρατιωτικής υποστήριξης της ΕΕ προς την Ουκρανία (Φεβρουάριος 2022), μέσω αμφοτέρων των παραπάνω πυλώνων
Περισσότερο αναλυτικές πληροφορίες για το Μηχανισμό έχουν παρασχεθεί σε προηγούμενο άρθρο εδώ [‘Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός για την Ειρήνη και η βοήθεια στην Ουκρανία’], ενώ επισκοπήσεις ιδίως της στρατιωτικής υποστήριξης της Ουκρανίας έχουν γίνει με άλλα άρθρα εδώ [‘Τέσσερα δισ. ευρώ επιπλέον στρατιωτική βοήθεια της ΕΕ προς την Ουκρανία’] και εδώ [‘Σκέψεις για το μέλλον της στρατιωτικής υποστήριξης της Ουκρανίας από την ΕΕ’].
Γιατί μας ενδιαφέρει πού πάει ο Μηχανισμός;
Έχει σημασία να εξετάσουμε πού οδεύει ο Μηχανισμός τα επόμενα χρόνια, ιδίως όσο μαίνονται οι εξής καταστάσεις, που επηρεάζουν την ασφάλεια της Ευρώπης και η αντιμετώπισή τους γίνεται (και) από το Μηχανισμό (σε παρένθεση οι αντίστοιχες δράσεις της ΕΕ που χρηματοδοτεί ο Μηχανισμός):
Ο πόλεμος στην Ουκρανία (επιχείρηση ‘EUMAM Ukraine’ για την εκπαίδευση των Ουκρανών στρατιωτών από τα κ-μ της ΕΕ και - συνδεδεμένα και μη με αυτή - μέτρα συνδρομής προς Ουκρανία)·
Η δυσμενής επίδραση στη ναυσιπλοΐα από τις επιθέσεις των ανταρτών Χούτι της Υεμένης στα εμπορικά πλοία που διέρχονται την Ερυθρά θάλασσα (επιχείρηση ΑΣΠΙΔΕΣ)·
Η προσπάθεια στρατηγικών ανταγωνιστών της ΕΕ - Ρωσία, Κίνα, Τουρκία - να αυξήσουν την επιρροή τους στην Αφρική σε βάρος της Ένωσης (πρωτοβουλίες και επιχειρήσεις υποστήριξης της ειρήνης σε Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Κόλπο της Γουινέας, Σομαλία και Μοζαμβίκη· μέτρα συνδρομής προς την Αφρικανική Ένωση και διμερώς προς πολλές αφρικανικές χώρες).
Η εδραίωση της ΕΕ ως παρόχου ασφαλείας διεθνώς και ιδίως στη λεγόμενη Ανατολική και Νότια γειτονιά (επιχειρήσεις ALTHEA, ATALANTA και IRINI μέτρα συνδρομής προς χώρες της Μέσης Ανατολής, των δυτικών Βαλκανίων και του Καύκασου).
Τι συμβαίνει με το Μηχανισμό σήμερα;
Η κατάσταση του Μηχανισμού στην παρούσα συγκυρία μπορεί να συνοψιστεί στα ακόλουθα στοιχεία:
Περισσότερα χρήματα γενικά για το Μηχανισμό | Το δημοσιονομικό ποσό αναφοράς του Μηχανισμού, μετά την υποστήριξη της Ουκρανίας, ανήλθε, μετά από 3 συνεχόμενες αυξήσεις, από € 5,7 δισ το 2021 σε € 17 δισ σήμερα, εκ των οποίων τα € 11 δισ προορίζονται για την Ουκρανία.
Ουγγρικό βέτο στην περαιτέρω αξιοποίηση του Μηχανισμού για την Ουκρανία | Παρά τη συμφωνία της Ουγγαρίας στην παραπάνω γενική αύξηση της οροφής του Μηχανισμού, η Βουδαπέστη συνεχίζει να μπλοκάρει την ενίσχυση των υφιστάμενων μέτρων συνδρομής προς την Ουκρανία, στα οποία συμμετέχει[2], ήδη από το Φεβρουάριο του 2023. Η Ουγγαρία εκφράζει σταθερά από τα τέλη του 2022 την άποψη ότι ο Μηχανισμός έχει γείρει δυσανάλογα υπέρ της Ουκρανίας και υπερασπίζεται μια πιο ισορροπημένη διεθνή του απεύθυνση (προσθήκη πρόνοιας για ‘global geographical scope’ στο άρθρο 3 της ιδρυτικής Απόφασης κατά την 1 αναθεώρησή της το Μάρτιο του 2023). Αυτή η στάση της Ουγγαρίας είναι γνωστή στις Βρυξέλλες και οφείλεται σε πολλούς λόγους, οι οποίοι εκφεύγουν του σκοπού αυτού του άρθρου.
Διοχέτευση στο Μηχανισμό εσόδων από κατασχεμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία | Στο πλαίσιο των κυρώσεων που επέβαλε η ΕΕ στη Ρωσία, τα κ-μ αποφάσισαν, το Μάιο του 2024, να διοχετεύσουν στο Μηχανισμό το 90% των εσόδων από ‘παγωμένα’ ρωσικά περιουσιακά στοιχεία στην ΕΕ. Η πρώτη δόση (του διόλου ευκαταφρόνητου ύψους των € 1,5 δις) εκταμιεύτηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στα τέλη Ιουλίου και αναμένονται και επόμενες. Η ακριβής υλοποίηση αυτής της απόφασης ανατέθηκε στην επιτροπή των κ-μ που διοικεί το Μηχανισμό (EPF Committee), της οποίας κατά το τρέχον εξάμηνο προεδρεύει η Ουγγαρία, ως ασκούσα την κυλιόμενη Προεδρία του Συμβουλίου. Οι ακριβείς χειρισμοί εδώ αναμένονται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, δεδομένου ότι, όσο η Ουγγαρία δεν αίρει το βέτο για την περαιτέρω υποστήριξη της Ουκρανίας μέσω των καθιερωμένων, ως άνω, μέτρων συνδρομής, τα έσοδα από τα κατασχεμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία φαντάζουν η σημαντικότερη εγγύηση συνέχισης της στρατιωτικής υποστήριξης της Ουκρανίας μέσω του Μηχανισμού.
Οριακή διεύρυνση του φάσματος χρηματοδότησης των κοινών δαπανών των στρατιωτικών επιχειρήσεων και ασκήσεων | Ο Μηχανισμός έχει ‘ζωή’ 7 χρόνια (2021-27) και στο προτελευταίο άρθρο της ιδρυτικής του απόφασης υπάρχει ρήτρα ενδιάμεσης αναθεώρησής της στην τριετία από ιδρύσεώς του, δηλαδή φέτος. Η διαδικασία αυτής της αναθεώρησης ξεκίνησε επί της προηγούμενης, βελγικής Προεδρίας, βρίσκεται σε εξέλιξη και αποκτά μεγάλο ενδιαφέρον, αν αναλογιστεί κανείς ότι η ‘Στρατηγική Πυξίδα’ (Μάρτιος 2022), το κείμενο για το όραμα περί την Άμυνα της ΕΕ ως το 2030, προβλέπει διεύρυνση της χρηματοδότησης των κοινών δαπανών των στρατιωτικών επιχειρήσεων και ασκήσεων μέσω του Μηχανισμού. Ωστόσο, οι μέχρι τώρα διαβουλεύσεις μεταξύ των κ-μ έχουν οδηγήσει σε αυτό που λέγεται ’ώδινεν όρος και έτεκεν μυν΄. Οι δημοσιονομικοί περιορισμοί πολλών κ-μ (πχ Γερμανία), η απροθυμία άλλων κ-μ να καταβάλουν παράλληλη προσπάθεια και στο ΝΑΤΟ (πχ Βαλτικές χώρες) και λόγοι αρχής όπως ο περιορισμός του Μηχανισμού σε δαπάνες που δεν θα υπήρχαν αν οι αμυντικές δράσεις ήταν εθνικές κατά την αρχή ‘costs lie where they fall’ (πχ Γαλλία), φαίνεται να οδηγούν σε μια αναθεώρηση κατώτερη των προσδοκιών και σίγουρα μακριά από το πνεύμα της Στρατηγικής Πυξίδας (που υπερασπίζονται οι χώρες του Νότου, ανάμεσά τους και η Ελλάδα).
Πού πάει λοιπόν ο Μηχανισμός;
Με δεδομένα όλα τα παραπάνω, μπορεί να γίνουν οι εξής εκτιμήσεις για το μεσοπρόθεσμο μέλλον του Μηχανισμού - ως τέτοιο νοούμενο έως το 2027, όπου πιθανώς η επικείμενη ελληνική Προεδρία του Συμβουλίου (β’ εξάμηνο 2027) θα αναλάβει, σε συνεργασία με τις προηγηθείσες ιρλανδική και λιθουανική του οικείου ‘τρίο’, να παραδώσει την πιθανή νέα Απόφαση του Συμβουλίου για την επέκταση της ζωής του Μηχανισμού και πέραν του 2027, κατ’ αντιστοιχία, ως είθισται, του νέου Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου της Ένωσης (2028-34):
Η στρατιωτική υποστήριξη της Ουκρανίας θα συνεχιστεί, κυρίως με χρηματοδότηση από τα κατασχεμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία. Αυτό προσδίδει αβεβαιότητα, καθώς τα εν λόγω έσοδα δεν μπορούν να είναι πάντοτε ασφαλώς προβλέψιμα και σταθερά.
Η από κοινού χρηματοδότηση των στρατιωτικών επιχειρήσεων και ασκήσεων θα συνεχιστεί στον έως τώρα κάπως περιορισμένο βαθμό, με συνεχιζόμενη μετατόπιση του κέντρου βάρους από τις επιχειρήσεις υποστήριξης της ειρήνης στην Αφρική (απόδειξη το πρόσφατο κλείσιμο των αποστολών σε Μάλι και Νίγηρα) προς τις ναυτικές επιχειρήσεις, με κορυφαία την τιμητικά εδρεύουσα στη Λάρισα και υπό ελληνική διοίκηση επιχείρηση ΑΣΠΙΔΕΣ.
Η υποστήριξη των υπόλοιπων εταίρων σε Ευρώπη, Ασία και Αφρική θα συνεχιστεί με ισορροπημένο τρόπο, εμπεδώνοντας την ΕΕ ως διεθνή πάροχο ασφαλείας. Έχει ξεχωριστή αξία η πρόσφατη υιοθέτηση μέτρου συνδρομής για την Αρμενία.
Οι σχέσεις με την Ουγγαρία θα συνεχίσουν να σχοινοβατούν, με ανάλωση πολύ διπλωματικού κεφαλαίου σε όλα τα εμπλεκόμενα fora, προκειμένου να προωθείται η ευρωπαϊκή ατζέντα στο σύνηθες δύσκολο πλαίσιο της ομοφωνίας στην ΚΕΠΠΑ.
Θα παρακολουθούμε τις εξελίξεις με αμείωτο ενδιαφέρον και θα επανερχόμαστε οποτεδήποτε κρίνεται αναγκαίο.
[1] Απόφαση Συμβουλίου (ΚΕΠΠΑ) 2021/509 της 22 Μαρτίου 2021, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει
[2] Αποφάσεις (ΚΕΠΠΑ) 2022/338 και 2022/339, αμφότερες της 28 Φεβρουαρίου 2022