Οι αποφάσεις του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) για θέματα προστασίας του περιβάλλοντος και ειδικά της φύσης απασχολούν την κοινή γνώμη συνήθως μόνο όταν αφορούν τη χώρα μας. Η καταδίκη της Πολωνίας αυτή την εβδομάδα αξίζει όμως την προσοχή μας.
Τον Μάρτιο του 2016 το Υπουργείο Περιβάλλοντος της Πολωνίας ενέκρινε διαχειριστικό σχέδιο που προέβλεπε τον τριπλασιασμό της επιτρεπόμενης υλοτομίας στο παρθένο δάσος της Μπιαλοβιέζα (Białowieza), ακόμα και σε περιοχές που παλαιότερα δεν επιτρεπόταν. Το διαχειριστικό σχέδιο αναίρεσε συμφωνία που είχε προηγηθεί τέσσερα χρόνια νωρίτερα και είχε θέσει όρια στην υλοτόμηση της περιοχής, ώστε να καλύπτονται τοπικές ανάγκες σε ξύλο αλλά και να διατηρείται ο φυσικός χαρακτήρας της περιοχής. Κι αυτό γιατί το δάσος της Μπιαλοβιέζα έχει χαρακτηριστεί ως μνημείο παγκόσμιας φυσικής κληρονομίας και ως περιοχή Natura 2000, με βάση την ευρωπαϊκή νομοθεσία για τη φύση. Είναι ένα σπάνιο αρχέγονο δάσος στο οποίο βρίσκουμε υπεραιωνόβια, αλλά και νεκρά ιστάμενα δέντρα και πολλά προστατευόμενα είδη, όπως πουλιά που φωλιάζουν στις κοιλότητες των δέντρων και σπάνια έντομα.
Η απόφαση του ΔΕΕ, μάλλον συμβολικά και καθόλου τυχαία, ανακοινώθηκε την παραμονή της Ημέρα Παγκόσμιας Κληρονομίας, και λίγες ημέρες πριν συμπληρωθεί ένας χρόνος από τη δέσμευση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των κρατών μελών για την καλύτερη εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για τη φύση. Η απόφαση υπέρ του δάσους Μπιαλοβιέζα, έχει σημαντικές προεκτάσεις και για τη χώρα μας, καθώς υπενθύμισε και παράλληλα διευκρίνισε τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την ευρωπαϊκή νομοθεσία.
Η πρώτη διευκρίνιση αφορά το γεγονός ότι ενώ στις περιοχές Natura 2000 δεν απαγορεύεται οποιαδήποτε δραστηριότητα, αυτό δεν σημαίνει ότι επιτρέπονται όλες. Οι μόνες δράσεις που επιτρέπονται, σχεδόν χωρίς όρους, είναι αυτές που αφορούν στη διαχείριση και την προστασία μία περιοχής. Το Υπουργείο της Πολωνίας υποστήριξε ότι η υλοτομία ήταν δράση απόλυτα συνδεδεμένη με τη διαχείριση και προστασία του δάσους που αντιμετώπιζε την απειλή ενός εντόμου. Όμως το επιχείρημα αυτό δεν έπεισε το δικαστήριο, καθώς η απόφαση για την υλοτομία δεν συνοδευόταν από καμία σχετική επιστημονική τεκμηρίωση, το διαχειριστικό σχέδιο δεν ανέφερε καν την απειλή από το έντομο και άρα δεν μπορούσε να αιτιολογηθεί. Μάλιστα, το διαχειριστικό σχέδιο, το οποίο επέτρεπε την υλοτόμηση χιλιάδων δέντρων σε μία έκταση που καλύπτει περισσότερο από το μισό της περιοχής Natura 2000, δεν περιλάμβανε κανέναν περιορισμό ή προστατευτικό όρο που να διευκρινίζει ποια δέντρα είναι προς υλοτόμηση και ποια όχι, δηλαδή δεν ενσωμάτωνε τις ανάγκες προστασίας της περιοχής. Συνεπώς, το δικαστήριο κατέληξε ότι η υλοτομία στην περίπτωση αυτή, δεν αποτελεί δράση διαχείρισης, αλλά πρέπει να συμπεριληφθεί και να αξιολογηθεί όπως όλα τα έργα και οι δραστηριότητες που μπορεί να θίξουν μία περιοχή Νatura 2000.
Δεύτερο, το δικαστήριο υπενθύμισε ότι για να επιτραπεί ένα έργο ή μία δραστηριότητα, θα πρέπει πρώτα να έχουν εξεταστεί πλήρως οι επιπτώσεις της δραστηριότητας στην ακεραιότητα της περιοχής. Στην περίπτωση της Μπιαλοβιέζα δεν είχε προηγηθεί μια τέτοια εκτίμηση και άρα οι αρχές της Πολωνίας δεν μπορούσαν να έχουν τη βεβαιότητα ότι η ακεραιότητα της προστατευόμενης περιοχής δεν θα θιγόταν. Με την απόφαση του αυτή το ΔΕΕ υπενθύμισε με τον πλέον ξεκάθαρο και αυστηρό τρόπο την υποχρέωση πριν την έγκριση οποιουδήποτε έργου ή δραστηριότητας εντός μίας περιοχής Natura 2000 να έχει προηγηθεί πλήρης, ορθή και δέουσα, εκτίμηση των επιπτώσεων, στη βάση επιστημονικών δεδομένων, η οποία θα καταλήγει πέρα από κάθε αμφιβολία ότι η ακεραιότητα μιας περιοχής Natura 2000 δεν θίγεται.
Τρίτο, το δικαστήριο ξεχώρισε και τόνισε εκ νέου την ανάγκη αυστηρής προστασίας των ειδών ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος. Στην περίπτωση αυτή το δικαστήριο δεν στάθηκε μόνο στα άγρια πτηνά ή στα θηλαστικά που θίγονταν από την παράνομη υλοτομία και την ανάγκη διατήρησης του ζωτικού τους χώρου αναπαραγωγής και ανάπαυσης. Τόνισε την ανάγκη διασφάλισης της αυστηρής προστασίας όλων των ειδών που προστατεύονται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία και στη συγκεκριμένη περίπτωση των σκαθαριών που ζουν από το ξύλο των δέντρων της Μπιαλοβιέζα.
Τα τρία αυτά σημεία αποσαφηνίζουν τις πιο κρίσιμες πτυχές της νομοθεσίας για τη φύση. Όμως η απόφαση του Δικαστηρίου έχει μία ακόμα, πολιτική διάσταση. Η έγκριση του διαχειριστικού σχεδίου κινητοποίησε περιβαλλοντικές οργανώσεις με τη στήριξη χιλιάδων Πολωνών που ένιωσαν ότι η απόφαση αυτή πληγώνει την εθνική τους περηφάνια που συνδέεται με το πανέμορφο δάσος της Μπιαλοβιέζα να ξεκινήσουν έναν δύσκολο αγώνα για την εφαρμογή της νομοθεσίας για τη φύση. Αλλά δεν θα μπορούσαν να φτάσουν μέχρι αυτή τη σημαντική νίκη μόνοι τους, καθώς δεν έχουν οι ίδιοι πρόσβαση στο ευρωπαϊκό δικαστήριο, αν Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν είχε δεχτεί την καταγγελία τους και αν, βλέποντας το μέγεθος της καταστροφής δεν επιτάχυνε τη διαδικασία παραπομπής στο Δικαστήριο. Σίγουρα βοήθησε η στάση της Πολωνίας, που σήμερα δοκιμάζει τις αρχές του κράτους δικαίου σε πολλά επίπεδα. Αγνόησε τις διαμαρτυρίες της κοινωνίας των πολιτών, απαξίωσε τις προειδοποιήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και αψήφησε τα προσωρινά μέτρα που επέβαλε το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης πέρυσι το καλοκαίρι για παύση κάθε υλοτομικής δραστηριότητας, οδηγώντας το δικαστήριο σε μία σπάνια απόφαση, απειλής επιβολής προστίμου της τάξης των € 100.000/ημέρα για μη συμμόρφωση με τα προσωρινά μέτρα. Λίγα λεπτά μετά την ανακοίνωσης της οριστικής απόφασης του δικαστηρίου, ο Υπουργός Περιβάλλοντος αναγνώρισε την απόφαση και ανακοίνωσε ότι θα παρουσιάσει σχέδιο συμμόρφωσης με αυτήν.
Είναι βέβαιο ότι όσοι αγωνίστηκαν για να φτάσει η υπόθεση μέχρι εδώ θα παρακολουθούν τις εξελίξεις στενά ώστε να προστατευτεί όπως πρέπει το δάσος της Μπιαλοβέζα. Εμείς εδώ μπορούμε να χαιρετίσουμε τη σπουδαία αυτή νίκη για τη φύση και την ευρωπαϊκή νομοθεσία που την προστατεύει και να δούμε την απόφαση του Δικαστηρίου ως ένα κάλεσμα για την καλύτερη εφαρμογή της νομοθεσίας και στην χώρα μας.
Ιόλη Χριστοπούλου, Υπεύθυνη πολιτικής για το φυσικό περιβάλλον, WWF Ελλάς