Ρήγμα στα θεμέλια των αραβο-ισραηλινών διπλωματικών σχέσεων

Τα Υψώματα Γκολάν και η γενναιοδωρία Τραμπ.
Ammar Awad / Reuters

Η αναγνώριση της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ ήταν η αρχή για τη νέα πορεία των σχέσεων μεταξύ ΗΠΑ και Ισραήλ αλλά και με τον αραβικό κόσμο. Η εύνοια του Τραμπ προς τον Νετανιάχου από τις αρχές του 2019 πυροδότησε αντιδράσεις. Ενώ η πρεσβεία των ΗΠΑ στην Ιερουσαλήμ επέμενε να διατηρήσει χαμηλότερους τόνους, στις 25 Μαρτίου ο Τραμπ «τιτιβίζοντας» προέβη στην αναγνώριση των Υψωμάτων Γκολάν υπό την ισραηλινή κυριαρχία. Εν τω μεταξύ, είχε προηγηθεί η απόφαση του Στεϊτ Ντιπάρτμεντ για τα Υψώματα Γκολάν ως «ελεγχόμενα από το Ισραήλ» αντί για «κατεχόμενα». Το γενναιόδωρο tweet του Τραμπ ήταν ένα προεκλογικό δώρο πολιτικής ενίσχυσης προς τον Νετανιάχου που του χάρισε εκλογικό προβάδισμα, για τον οποίο τυχόν απώλεια θα επέφερε οικογενειακή δίωξη για εγκλήματα διαφθοράς.

Η διαφοροποίηση του Τραμπ από τους προηγούμενους Αμερικανούς ηγέτες ως προς την εμπλοκή τους στην εσωτερική πολιτική του Ισραήλ, είναι ότι η γενναιοδωρία του στον Νετανιάχου επιβάλει στους Παλαιστίνιους έναν δύσκολο διπλωματικό αλλά και οικονομικό στίβο. Προγενέστεροι ηγέτες είχαν τέτοια εμπλοκή στις ισραηλινές εκλογές που κυμαινόταν κυρίως σε ένα συγκεκριμένο πεδίο δράσης όπου οι αμερικανικές προτάσεις θα γίνονταν αποδεκτές εντός ενός ειρηνικού πλαισίου. Αν και ορισμένες κυβερνήσεις των ΗΠΑ επέδειξαν μεγαλύτερο ζήλο στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις ο Τραμπ είναι ο μόνος έως σήμερα που υπονομεύει κάθε προοπτική ειρήνης στη περιοχή.

Η αιφνίδια μονομερής απόφαση πέρα από την αποδοκιμασία και τις έντονες αντιδράσεις της διεθνούς κοινότητας προκάλεσε και τη δημιουργία ενός κοινού μετώπου ενώνοντας συμμάχους και πολέμιους του Άσαντ. Ο Ερντογάν, αν και υποστηρικτής της συριακής αντιπολίτευσης, εξέφρασε ότι «…οι ατυχείς δηλώσεις … έφεραν την περιοχή στο χείλος νέας κρίσης». Η Ρωσία, ως σύμμαχος της συριακής κυβέρνησης, εξέφρασε τη φοβία της για ένα «νέο κύμα εντάσεων» στη Μέση Ανατολή. Το συριακό Υπουργείο Εξωτερικών τόνισε ότι «…η απελευθέρωση των Υψωμάτων Γκολάν … αποτελεί αναπαλλοτρίωτο δικαίωμα» και «…η απόφαση αυτή… καθιστά τις ΗΠΑ βασικό εχθρό των Αράβων». Ωστόσο, ο Χόισγκεν, ο Γερμανός πρεσβευτής στον ΟΗΕ, σχολίασε την κίνηση της συριακής κυβέρνησης να ζητήσει έκτακτη σύγκληση του Συμβουλίου Ασφαλείας τη στιγμή «… που η συριακή κυβέρνηση παραβιάζει τις αποφάσεις του ΟΗΕ, έχει βομβαρδίσει σχολεία και νοσοκομεία» και «έχει χρησιμοποιήσει χημικά όπλα» εναντίον του λαού της».

Οι ηγέτες του αραβικού κόσμου που είναι επί μακρόν διαιρεμένοι καταδίκασαν από κοινού αυτή την απόφαση στην Σύνοδο των Αράβων στη Τυνησία. Ο βασιλιάς της Σαουδικής Αραβίας Σαλμάν, ένας σημαντικός σύμμαχος των ΗΠΑ, απέρριψε τα μέτρα που θίγουν την εθνική κυριαχία της Συρίας για τα Υψώματα Γκολάν ενώ ο Πρόεδρος της Τυνησίας, Εσέμπσι, τόνισε ότι «…η περιφερειακή και η διεθνής σταθερότητα θα πρέπει να προκύψουν μέσα από μια δίκαιη και συνολική διευθέτηση που περιλαμβάνει τα δικαιώματα του παλαιστινιακού λαού και οδηγεί στην ίδρυση ενός παλαιστινιακού κράτους με πρωτεύουσά του την Ιερουσαλήμ». Παρά την κατακραυγή της αμερικανικής απόφασης, δεν υπήρξε κάποια ανακοίνωση στην Σύνοδο για περαιτέρω δράση. Υπάρχει η αντίληψη ότι αρκετές αραβικές κυβερνήσεις οφείλονται περισσότερο στον εξωτερικό παράγοντα παρά στους πολίτες τους κι αυτό ενδεχομένως να δώσει το έναυσμα στην κυβέρνηση Τραμπ να συμβάλλει δραστικά στα ζητήματα της περιοχής αυτής.

Η εύνοια προς το Ισραήλ εκφράστηκε επίσης από:

  • τη διακοπή της αμερικανικής συμμετοχής στην UNRA, μιας ανθρωπιστικής οργάνωσης των Ηνωμένων Εθνών η οποία εξασφάλιζε την σίτιση, περίθαλψη και παιδεία των Παλαιστινίων προσφύγων στην περιοχή της Γάζας

  • τη κατάργηση της πυρηνικής συμφωνίας με το Ιράν

  • την εξαπόλυση πολύμορφης εκστρατείας ανατροπής του καθεστώτος της Τεχεράνης

Σύμφωνα με τον Αμερικανό διπλωμάτη Ρόντνεϊ Χάντερ, δεν επηρεάζεται η συμφωνία απεμπλοκής του 1974 για το Γκολάν, ούτε τίθεται σε κίνδυνο η αποστολή της UNDOF η οποία βρίσκεται στη περιοχή από το 1974 με σκοπό την διασφάλιση της σταθερότητας μεταξύ του Ισραήλ και της Συρίας. Όμως, υπάρχουν ανησυχίες για τη παρουσία συριακών δυνάμεων και μελών της Χεζμπολάχ στην αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη καθώς επίσης και για στρατιωτικές δραστηριότητες.

Από την απόφαση προκύπτουν σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις για το Ισραήλ, την αραβο-ισραηλινή διπλωματία και τον ηγετικό ρόλο των ΗΠΑ καθώς επίσης και για τα συμφέροντα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Όσον αφορά τα ισραηλινά συμφέροντα, η αμερικανική άσκηση εξωτερικής πολιτικής στο συριακό αμφισβητήθηκε με τέτοιο τρόπο ώστε ο Άσαντ να απορρίπτει κάθε μελλοντική αμερικανική εμπλοκή στην χώρα του και το Ιράν και η Χεζμπολάχ να αδράξουν την ευκαιρία για περισσότερες τρομοκρατικές ενέργειες και πολεμικές αποστολές έναντι του Ισραήλ.

Άλλο ένα σοβαρό πλήγμα αναμένεται στο πολυ-αναμενόμενο ειρηνευτικό σχέδιο για το Ισραήλ και τη Παλαιστίνη. Η απόφαση υπονομεύει τη συνεργασία μεταξύ των κρατών του αραβικού κόσμου, στα οποία υπάρχει βέβαια υψηλός βαθμός εξάρτησης για την διευθέτηση. Η Απόφαση 242/1967 των Ηνωμένων Εθνών καθόρισε το πλαίσιο της αραβο-ισραηλινής διπλωματίας και μάλιστα αναφέρεται στις Συνθήκες Ειρήνης μεταξύ Αιγύπτου-Ισραήλ και Ιορδανίας-Ισραήλ. Εδώ ανακύπτει το ερώτημα κατά πόσο η Ουάσιγκτον συμμερίζεται τα σημεία αναφοράς που θεμελιώνουν την αραβο-ισραηλινή επαναπροσέγγιση και πώς αντιλαμβάνεται τον ηγετικό της ρόλο στην ειρηνευτική διαδικασία. Ο αραβικός κόσμος ερμηνεύει αρνητικά την κίνηση Τραμπ αυξάνοντας την καχυποψία στον μελλοντκό ηγετικό ρόλο των ΗΠΑ στις αραβο-ισραηλινές διπλωματικές σχέσεις. Θα είναι μια τεράστια πρόκληση για οποιονδήποτε μελλοντικό Αμερικανό Πρόεδρο να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη, να προβάλει τον ηγετικό ρόλο των ΗΠΑ και να αξιοποιήσει εργαλεία για τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις.

Τα «δώρα» της Ουάσιγκτον προς το Τελ Αβίβ συνέβαλαν σημαντικά στον σχεδιασμό της εξωτερικής πολιτικής της κάθε χώρας:

  • Η παραμονή 400 Αμερικανών στρατιωτών στη Συρία, παρέχοντας περιφερειακή προστασία στο Ισραήλ.

  • Η παροχή Thaad πυραυλικού συστήματος προκειμένου να αντιμετωπίσει το Τελ Αβίβ τις απειλές από τη Συρία και το Ιράν.

  • Η συμφωνία για την κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου EASTMED, για την οποία ο Πομπέο, άσκησε μεγάλη πίεση για να συμπεριληφθεί το Ισραήλ ώστε ο Νετανιάχου να αντιμετωπίσει την τεράστια οικονομική ύφεση στη χώρα του.

  • Η απόφαση για την αναγνώριση της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ.

  • Η απόφαση για την αναγνώριση της κυριαρχίας του Ισραήλ στα Υψώματα Γκολάν.).

Οι πρόσφατες εξελίξεις ως απόρροια της γενναιοδωρίας της Ουάσιγκτον προς το Τελ Αβίβ και η ρήξη σε θεμελιώδεις αρχές των διπλωματικών σχέσεων έχουν μεταβάλλει τα πρότυπα επιρροής της περιοχής επηρεάζοντας σημαντικά και το έργο της ισραηλινοπαλαιστινιακής διευθέτησης. Ήδη, ανακοινώθηκε ότι η Παλαιστινιακή ηγεσία θα απουσιάζει από την συνάντηση στο Μπαχρέιν στις 25 Ιουνίου.

Δημοφιλή