Ρομά, μια πραγματικότητα, όχι ένας μύθος.

Η 8η Απριλίου, Παγκόσμια Ημέρα Ρομά, ανακηρύχθηκε επίσημα το 1990 στο Σέροκ της Πολωνίας. Αυτή τη μέρα γιορτάζεται ο πολιτισμός τους.

Η λέξη Ρομά ή αλλιώς Ρομ είναι διεθνής ονομασία και προέρχεται από το σανσκριτικό ρομ που σημαίνει «περιπλανώμενος μουσικός» αλλά και «άνδρας, σύζυγος». Αξίζει να τονισθεί πως αποτελούν φορείς της ελληνικής δημοτικής παράδοσης και κυρίως της οργανικής. Ένας άλλος όρος που τους περιγράφει είναι «γύφτος», απλοποιημένη παραλλαγή της λέξης «Αιγύπτιος». Πολύ συχνός είναι και ο όρος «αθίγγανος» από το ρήμα «θιγγάνω» που σημαίνει αγγίζω. Στη συγκεκριμένη περίπτωση έχοντας ένα α στερητικό σημαίνει τον ανέγγιχτο, τον παρία. Οι βυζαντινοί τους έλεγαν «ατσίγγανους». Οι ίδιοι αυτοαποκαλούνται «μελελέ» που σημαίνει «μαύρος λαός», ο «μελαμψός», «αυτός που ζει σε βρώμικο ή ακατάστατο χώρο», «ο σιδηρουργός». Τους έχει αποδοθεί και ο όρος «κατσίβελος» από το λατινικό captivus που σημαίνει «αιχμάλωτος, δούλος». Τέλος να σημειώσουμε ότι η λέξη «τσιγγoύνης» προέρχεται από το τουρκικό «cingane» που σημαίνει «τσιγγάνος». Εκεί οφείλεται και η λαϊκή ρήση «Είναι γύφτος, πεντάρα δεν του παίρνεις».

Η αγγλική λέξη είναι «gypsies» και προέρχεται από το «Egyptians», ενώ η ισπανική «gitanos» προέρχεται από το «Egiptanos».

Οι ίδιοι, όσοι δεν είναι Ρομ τους ονομάζουν «catje», δηλαδή άξεστοι, χωριάτες ή «μπαλαμό» που σημαίνει «ξεθωριασμένος, ασπρουλιάρης».

Στην Ελλάδα χρονολογείται η ύπαρξή τους πάνω από 10 αιώνες. Όμως στα τέλη της δεκαετίας του ΄80 πολιτογραφήθηκαν Έλληνες. Οι έρευνες έδειξαν ότι προέρχονται από τη Βόρεια Ινδία. Πέρασαν στην Ευρώπη μέσω Περσίας και Αρμενίας και έφτασαν στο Βυζάντιο και στα Βαλκάνια όπου εγκαταστάθηκαν τον 9ο αιώνα. Πολλοί από αυτούς επέλεξαν την Πελοπόννησο, λόγω όμως του μελαμψού δέρματος νόμιζαν ότι ήρθαν από την Αίγυπτο.

Η γλώσσα τους, τα ρομανί ή ρομανές, προέρχονται από τις λέξεις Ρωμαίοι και Ρωμανία. Είναι αρχαία ινδικά με προσμίξεις από περσικά, ελληνικά, σλαβικά και ρουμανικά.

Ο αντιτσιγγανισμός (Antiziganism) και η τσιγγανοφοβία έχουν οδηγήσει σε μια ρητορική μίσους, υπέρμετρη βία, εκκαθαρίσεις και εκτοπισμούς που ενισχύουν τις προκαταλήψεις και την περιθωριοποίηση ανά τους αιώνες. Οι τσιγγάνοι έχουν φορτωθεί επάνω τους ευθύνες που δεν τους αναλογούν από την ακροδεξιά, από ξενοφοβικές ομάδες κλπ. Γίνεται συστηματική κατάχρηση των δικαιωμάτων τους καθώς θεωρούνται αποσυνάγωγοι. Η πολιτεία τους θεωρεί υποδεέστερους και το χέρι της οπλίζεται λόγω της ράτσας τους. Είναι σαν να υπάρχει μια ανώτερη φυλή από αυτούς που τους στοχοποιεί, όπως τους μάρτυρες του Ιεχωβά, τους Εβραίους, τους αναπήρους και τους κομμουνιστές που τους έστελναν μαζί με τους Ρομά στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Πλήρωσαν βαρύ φόρο αίματος. Γι΄ αυτό και γίνεται λόγος για το Ολοκαύτωμα των Ρομά, την απάνθρωπη προσπάθεια αφανισμού τους.

Το 2001-2008 εκπονήθηκε το ολοκληρωμένο πρόγραμμα δράσης για την κοινωνική ένταξη των Ελλήνων τσιγγάνων.

Η νέα εθνική στρατηγική για τους Ρομά 2021-2030 παρουσιάστηκε από τον τότε Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων κ. Γιώργο Σταμάτη και έχει ως στόχο την αντιμετώπιση του φαινομένου του κοινωνικού αποκλεισμού και της φτώχειας. Γίνεται μια αποφασιστική τομή για να δοθούν λύσεις σε χρόνια προβλήματα. Ο στόχος είναι να υπάρχει ισότιμη μεταχείριση των ομάδων με πολιτιστικές ιδιαιτερότητες και συνύπαρξη εντός του κοινωνικού ιστού, με όρους δικαιοσύνης και δημοκρατίας.

Οι φτωχές συνθήκες διαβίωσης είναι αποτέλεσμα διακρίσεων πολλών ετών. Στους οικισμούς δεν έχουν πρόσβαση σε νερό ή ρεύμα. Ο λαός κυριολεκτεί όταν λέει «Ζούμε σαν γύφτοι στα τσαντίρια». Η κοινωνική τους ένταξη σχετίζεται με τις συνθήκες αυτές αλλά και τη σχολική φοίτηση καθώς υπάρχει αναλφαβητισμός ή διαρροή, τη νόμιμη εργασία, την πρόσβαση στην υγεία και την άρση στερεοτύπων. Έχουν καταγραφεί φαινόμενα βαριάς παραβατικότητας και ανομίας. Δεν είχαν την τύχη με το μέρος τους ή δεν μπόρεσαν να την καλλιεργήσουν υπέρ τους.

Παρόλα αυτά στον Δενδροπόταμο, Θεσσαλονίκης έχουν γίνει πολύ μεγάλες πρόοδοι καθώς και στον Δήμο Κατερίνης. Έχουν εκπονηθεί σχέδια μετεγκατάστασης του οικισμού τους με προγράμματα του Κέντρου Κοινότητας και έχουν αλλάξει την ψυχολογία και τον τρόπο σκέψης των Ρομά.

Η νέα τάση θέλει τους νέους και τις γυναίκες Ρομά να είναι οι κύριοι μοχλοί αλλαγής. Είναι καιρός να ανοίξει ο δρόμος για την συμπερίληψη και την επιτυχή ένταξη τους.

Η σημαία τους στο επάνω μέρος είναι μπλε (το χρώμα του ουρανού), στο κάτω μέρος είναι πράσινο (το χρώμα της γης) και στη μέση έχει μια ρόδα (σύμβολο περιπλάνησης). Θα μπορούσε να είναι δίχρωμη και πρέπει να είναι.

Η Γκέλη Ντηλιά είναι καθηγήτρια Αγγλικών, ποιήτρια και συγγραφέας και εθελόντρια επιμορφωμένη εκπαιδεύτρια ενηλίκων Σωφρονιστικών Καταστημάτων. Το διήγημα της με τίτλο «Να μου πεις τη μοίρα μου, να σου πω το ριζικό μου» με θέμα τους Ρομά έλαβε το Β΄ Βραβείο στην κατηγορία του Αστυνομικού διηγήματος στον 3ο Διαγωνισμό Πεζογραφίας Κέφαλος.

ΠΗΓΕΣ:

1. https://unric.org/el/8-%CE%B1%CF%80%CF%81%CE%B9%CE%BB%CE%AF%CE%BF%CF%85-2022-%CE%B4%CE%B9%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%AE%CF%82-%CE%B7%CE%BC%CE%AD%CF%81%CE%B1-%CF%81%CE%BF%CE%BC%CE%AC/
2. https://www.sansimera.gr/worldays/152
3. https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CE%B3%CE%BA%CF%8C%CF%83%CE%BC%CE%B9%CE%B1_%CE%97%CE%BC%CE%AD%CF%81%CE%B1_%CF%84%CF%89%CE%BD_%CE%A1%CE%BF%CE%BC%CE%AC
4. https://egroma.gov.gr/8%CE%B7-%CE%B1%CF%80%CF%81%CE%B9%CE%BB%CE%AF%CE%BF%CF%85-%CF%80%CE%B1%CE%B3%CE%BA%CF%8C%CF%83%CE%BC%CE%B9%CE%B1-%CE%B7%CE%BC%CE%AD%CF%81%CE%B1-%CF%81%CE%BF%CE%BC%CE%AC/
5. https://parallaximag.gr/parallax-view/8-aprilioy-pagkosmia-imera-toy-ethnoys-ton-roma