Μπορεί και πρέπει μία κηδεία ενός σημαίνοντος προσώπου, όπως της αποθανούσης βασίλισσας της Αγγλίας, να γίνει τηλεοπτικό θέαμα άρα και εμπόρευμα; Τεχνικά αυτό είναι εφικτό αλλά προσκρούει σε θέματα – εμπόδια ηθικής και πολιτικής ευπρέπειας προς την σορό της αποθανούσης. Μπορεί μία κηδεία να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο προπαγάνδας για τον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης από τα καθημερινά προβλήματα; Eίναι επιτρεπτό μία κηδεία να λειτουργεί ως μηχανισμός αγιοποίησης της αποθανούσης βασίλισσας αλλά και μίας έμμεσης προβολής της αξίας και ανωτερότητας της βασιλείας ως μορφής πολιτεύματος;
Παρόμοια ερωτήματα σαν τα παραπάνω θα μπορούσαν να τεθούν πολλά. Ερωτήματα που συμπυκνώνουν την διαφωνία και ίσως την οργή πολλών από την υπερπροβολή της κηδείας της Ελισάβετ Β΄.Tο περιφερόμενο φέρετρο της αποθανούσης για άλλους υποδηλώνει τον σεβασμό του λαού στον θεσμό και το πρόσωπο της πρώην βασίλισσας και για άλλους συνιστά μία προσβολή αφού αυτή η υπερπροβολή παραπέμπει σε ανάλογες ειδωλολατρικές εκδηλώσεις των αρχαίων. Εξάλλου δεν λείπουν κι εκείνες οι φωνές που υπενθυμίζουν πως ο καθένας στον κόσμο αυτό δικαιούται μια κηδεία «σαν των πολλών ανθρώπων τις κηδείες» όπως εμφαντικά έγραψε ο ποιητής Ν. Καββαδίας.
Οι ερμηνείες
Βέβαια κάποιοι θα αντιτείνουν πως η αποθανούσα βασίλισσα δεν ήταν απλά ένας θνητός άνθρωπος αλλά ένα σύμβολο. Η πολυήμερη κηδεία και το περιφερόμενο φέρετρο αποτυπώνουν την ανάγκη πολλών ανθρώπων ή και ολόκληρου του λαού να ακουμπούν σε ένα σύμβολο. Κανείς δεν είναι τόσο δυνατός εσωτερικά ούτε ψυχολογικά αυτάρκης για να απελευθερωθεί από το βάρος των συμβόλων. Οι λαοί για λόγους ιστορικούς αναζητούν αυτά τα σύμβολα και τα ειδωλοποιούν. Η ειδωλολατρία είναι παρούσα και φανερώνει μία εσωτερική ανάγκη που δεν μπορεί να καλύψει ο ψυχρός ορθολογισμός της εποχής μας. Πάντοτε τα πρόσωπα ασκούσαν μία ιδιαίτερη γοητεία στους λαούς και ιδιαίτερα εκείνα που ήταν φορείς πολιτικής ή πολιτειακής εξουσίας.
Οι ενστάσεις και οι διαφωνίες για την κηδεία της Ελισάβετ καθίστανται πιο έντονες (ήδη σε κάποιο γήπεδο της Αγγλίας ακούστηκαν κάποια τέτοια συνθήματα…) όταν τεθεί το ζήτημα του πολιτικού ή κοινωνικού έργου της. Οι υπερασπιστές του βασιλικού θρόνου και της Ελισάβετ υπερτονίζουν πως εξασφάλισε για πολλές δεκαετίες την ενότητα και το γόητρο του αγγλικού λαού και της κοινοπολιτείας. Πέραν αυτού ουδέν. Όσοι εναντιώνονται σε όλες αυτές τις φιέστες της κηδείας καταγράφουν την ανυπαρξία κάποιου έργου με προοδευτικό ή ρηξικέλευθο χαρακτήρα. Η αποθανούσα, δηλαδή, δεν έπραξε κάτι που άλλαξε την μοίρα και την πορεία του λαού της ή της Ευρώπης ή του κόσμου.
«Τον γαρ ουκ όντα πας είωθεν επαινείν».(Θουκυδίδης)
Επισημαίνουν, δηλαδή, μία αναντιστοιχία και ασυμμετρία ανάμεσα στο έργο και στις κοστοβόρες τελετές της κηδείας της Ελισάβετ. Προς επίρρωση των παραπάνω οι διαφωνούντες με την υπερπροβολή των τελετών αυτών τονίζουν με έμφαση πως ο θάνατος ενός άλλου ηγέτη, του Γκορμπατσώφ, σχεδόν πέρασε απαρατήρητος στην χώρα του και με μικρή (δυσανάλογα με το έργο του) προβολή στις άλλες χώρες. Ο Γκορμπατσώφ δεν άλλαξε μόνον την τύχη – πορεία της χώρας του αλλά και του κόσμου ολόκληρου. Ίσως θα πουν κάποιοι πως η υπερέκθεση της κηδείας της Ελισάβετ και η θαμπή εικόνα της κηδείας του Γκορμπατσώφ εξυπηρετούν πολιτικές σκοπιμότητες που αισθητοποιούν τα πολιτικά και εθνικά (αν όχι και προσωπικά) κίνητρα της συγκυρίας.
Οι ενστάσεις
Δεν λείπουν, βέβαια, και κάποιες οξείες κριτικές που σκωπτικά επισημαίνουν πως οι «άνεργοι» του βρετανικού θρόνου (πρίγκιπες, δούκες…) γίνονται αντικείμενα μιας αναιτιολόγητης λατρείας που αγγίζει τα όρια της υστερίας. Τονίζουν πως πάντοτε η εξουσία και ο πλούτος «μαγεύουν» κάποιους και αποτελούν σημεία αναφοράς της δικής τους αδυναμίας και φτώχειας. Άβυσσος η ψυχή των ανθρώπων. Άνθρωποι που καταγγέλλουν και καυτηριάζουν την κάθε κυβέρνηση για αναλγησία στα φτωχά κοινωνικά στρώματα, υπομονετικά και όρθιοι περιμένουν ώρες για να προσκυνήσουν ή να δουν πρόσωπα που εκπροσωπούν την εξουσία και τον πλούτο.
Κάποιοι ερμηνεύουν το οξύμωρο και την αντιφατικότητα της παραπάνω συμπεριφοράς με ψυχολογικούς όρους και θεμελιώνουν την άποψή τους με αναφορά στην αρχαία τραγωδία. Κι αυτό γιατί οι μεγάλοι τραγικοί αρέσκονταν να περιγράφουν και να δραματοποιούν τα πάθη βασιλέων και των οικείων τους (Αγαμέμνων, Οιδίπους Τύραννος, Αντιγόνη, Εκάβη). Το ψυχικό υπόστρωμα των ανθρώπων παραμένει πάντα το ίδιο και είναι αυτό που εξηγεί την λατρεία των μαζών σε πρόσωπα που κατέχουν εξουσία και πλούτο. Άνθρωποι σκληροί κι αδιάφοροι στον πόνο του διπλανού τους συγκινούνται πολύ εύκολα με τα πάθη και τον πόνο των φορέων της εξουσίας.
Η οικονομική διάσταση
Την επιχειρηματολογία όσων αντιτίθενται στο θέαμα του «περιφερόμενου φερέτρου» ενισχύει και το ποσό που θα διατεθεί τόσο για την κηδεία της Ελισάβετ όσο και για τα παρεπόμενά της. Υπολογίζεται σε έξι (6) δισεκατομμύρια, ποσό καθόλου ευκαταφρόνητο σε περιόδους οικονομικής κρίσης. Αποτελεί πρόκληση στους φτωχούς κι αδύνατους η διάθεση ενός τέτοιου ποσού χρημάτων που δεν υπηρετεί κάποιο φιλάνθρωπο έργο αλλά λειτουργεί ως μηχανισμός εξιδανίκευσης προσώπων και πολιτικών – πολιτειακών θεσμών.
Κάποια δημοσιεύματα προβάλλουν εμφαντικά μία προειδοποίηση του ΟΗΕ που υπολογίζει πως μισό εκατομμύριο παιδιά στην Σομαλία κινδυνεύουν από θάνατο λόγω υποσιτισμού. «Είναι ένας εφιάλτης σε αναμονή», τόνισε ο Τζέιμς Έλντερ, εκπρόσωπος του ΟΗΕ. Ανάλογες διαπιστώσεις έγιναν και για άλλες αφρικανικές χώρες. Κι ενώ αυτά καταγράφονται ως «εφιάλτης» στην Αφρική, ο διεθνής τύπος και τα «ημέτερα» μέσα ενημέρωσης διαθέτουν ατελείωτες ώρες προβολής και αναλύσεων για την κηδεία μιας βασίλισσας που τιμάται ως «ημίθεος». Φαίνεται πως η τηλεθέαση και το εμπορικό κέρδος αποτελούν το μοναδικό κριτήριο των ΜΜΕ.
Ανάγκη για «μέτρο»
Κανείς δεν διανοείται ούτε κι επιτρέπεται να προσβάλει την μνήμη μιας βασίλισσας που αποτέλεσε σύμβολο για τον λαό της.
«Τον τεθνηκότα μη κακολογείν».(Πυθαγόρας)
Επειδή, όμως, χάθηκε το μέτρο στην προβολή της κηδείας και στον σχολιασμό της ζωής και της ενδυμασίας των μελών της βασιλικής οικογένειας, είναι φρόνιμο να ξαναβρούμε ως ΜΜΕ και αναγνώστες – θεατές το αρχαιοελληνικό μέτρο. Το πιο επικίνδυνο είναι να εθίζεις τους τηλεθεατές στο επιφανειακό, στο εφήμερο και στον ψεύτικο πόνο. Ο σεβασμός και η αγάπη σε ένα σύμβολο μπορούν να εκφραστούν και με άλλους τρόπους χωρίς να προκαλούν.
«Εκ γαίης γαρ πάντα και εις γην πάντα τελευτά».(Ξενοφάνης)
Είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως το γήινο σαρκίο μας και η άγονη ειδωλοποίηση ή αγιοποίηση κάποιων προσώπων είναι τα φθαρτά στοιχεία της ζωής. Εκείνο που μένει ως «δόξα αεί» είναι το έργο μας που υπηρετεί τον άνθρωπο και την πρόοδο. Όλα τα άλλα υπηρετούν σκοπιμότητες και αντιμάχονται την απλότητα και το «μέτρο». Ας αφήσουν, λοιπόν, και την βασίλισσα να έχει μια κηδεία «σαν των πολλών ανθρώπων τις κηδείες».