Μία ενδιαφέρουσα εξέλιξη σημειώθηκε την Κυριακή (26/1) στο Ισραήλ, και δη σε κυβερνητικό και διοικητικό επίπεδο, που αφορά τις σχέσεις της χώρας με τη Σαουδική Αραβία.
Ο ισραηλινός Υπουργός Εσωτερικών, ραβίνος Αριέ Ντέρι, υπέγραψε σχετική εγκύκλιο, βάσει της οποίας από τώρα και στο εξής θα επιτρέπεται σε Ισραηλινούς πολίτες να μεταβαίνουν στη Σαουδική Αραβία, προσθέτοντας μάλιστα ότι έχει ήδη ληφθεί η σύμφωνη γνώμη όλων των συναρμόδιων υπηρεσιών ασφαλείας του Ισραήλ.
Γιατί τώρα;
Μέχρι τώρα, η ισραηλινή νομοθεσία δεν επέτρεπε την μετάβαση των πολιτών της χώρας στη Σαουδική Αραβία, παρά μόνο για συγκεκριμένες περιπτώσεις και υπό διοικητικά περίπλοκες διαδικασίες. Συγκεκριμένα, ισραηλινοί υπήκοοι αραβικής καταγωγής μπορούσαν να μεταβούν μόνο για να πραγματοποιήσουν το προσκύνημα του Ήντ Ελ-Άντχα στη Μέκκα της Σαουδικής Αραβίας, εφόσον προηγουμένως μεταβούν στην Ιορδανία, όπου οι Ιορδανικές Αρχές θα τους χορηγούσαν ιορδανικό διαβατήριο μίας χρήσης και αποκλειστικά για την μετάβασή τους στη Σαουδική Αραβία και για την επιστροφή τους από εκεί στην Ιορδανία - ενώ μετέπειτα θα έπρεπε να επιστρέψουν στο Ισραήλ. Η ειδική αυτή διευθέτηση άρχισε να ισχύει το 1978, όταν ο τότε Ιορδανός Μονάρχης Χουσεΐν επέτρεψε την χορήγηση ιορδανικών διαβατηρίων ”μίας χρήσης”, αποκλειστικά για αυτόν το σκοπό. Εκείνη η απόφαση της Ιορδανίας, προφανώς συνδεόταν με την υπογραφή συνθήκης ειρήνης μεταξύ του Ισραήλ και της Αιγύπτου στο Camp David την ίδια χρονιά.
Χωρίς καμία προειδοποίηση, τον Νοέμβριο του 2018 η κυβέρνηση της Σαουδικής Αραβίας αποφάσισε να μην αποδέχεται τα ιορδανικά διαβατήρια ”μίας χρήσης”, που χρησιμοποιούσαν ισραηλινοί πολίτες αραβικής καταγωγής, ως επίσης και μία μερίδα πολιτών που κατοικούσαν μόνιμα στην Παλαιστινιακή Αρχή, πλην όμως κατείχαν ισραηλινή υπηκοότητα. Η σαουδαραβική απόφαση είχε προκαλέσει αντιδράσεις σε αραβικούς μειονοτικούς φορείς στο Ισραήλ, αλλά και στην παλαιστινιακή κοινωνία γενικότερα, καθότι αποκλειόταν ένα εκατομμύριο πιστών να ασκήσουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα στα Ιερά Μουσουλμανικά Προσκυνήματα που βρίσκονταν εντός της σαουδαραβικής επικράτειας. Η εξέλιξη αυτή είχε ως αποτέλεσμα, από τον Νοέμβριο του 2018 μέχρι και σήμερα, ισραηλινοί πολίτες αραβικής καταγωγής να μην έχουν καμία δυνατότητα να μεταβούν στη Σαουδική Αραβία - τόσο εξ αιτίας της απόφασης των σαουδαραβικών Αρχών να μην αποδέχονται τα ιορδανικά διαβατήρια, όσο και επειδή το Ισραήλ δεν επέτρεπε στους πολίτες του να μεταβούν στη συγκεκριμένη χώρα, χωρίς την πρότερη διευθέτηση των διαδικασιών σε συνεργασία με τις ιορδανικές Αρχές.
Η εν λόγω εγκύκλιος του ισραηλινού Υπουργείου Εσωτερικών απαλλάσσει τους πολίτες της χώρας με αραβική καταγωγή να υποχρεώνονται να μεταβαίνουν στην Ιορδανία για να εφοδιάζονται με ιορδανικά διαβατήρια ”μίας χρήσεως”. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι οι Ισραηλινοί πολίτες αραβικής καταγωγής θα μπορούν να μεταβούν απ′ ευθείας στη Σαουδική Αραβία καθότι δεν υπάρχει απ′ ευθείας αεροπορική σύνδεση ανάμεσα στις δύο χώρες. Ωστόσο, η ισραηλινή εγκύκλιος ”απαλλάσσει” και τους Ιορδανούς από τις ενέργειες που είχαν αναδεχθεί.
″Πράσινο φως” για επισκέψεις Ισραηλινών στη Σαουδική Αραβία
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει η διατύπωση της ισραηλινής εγκυκλίου, που ορίζει ότι η μετάβαση στη Σαουδική Αραβία είναι επιτρεπτή εάν πραγματοποιείται βάσει των εξής δύο κατηγοριών θεωρήσεων εισόδου που χορηγούν οι σαουδαραβικές Αρχές: α) Ιερό Προσκύνημα (Χατζ) στη Μέκκα κατά την εκάστοτε χρονική περίοδο, όπως προβλέπουν οι Ιεροί Κανόνες της μουσουλμανικής θρησκείας και β) Πραγματοποίηση συναντήσεων επαγγελματικού χαρακτήρα, για διερεύνηση ύπαρξης πιθανοτήτων για επιχειρηματικές συνεργασίες στη Σαουδική Αραβία - σημειώνοντας μάλιστα ότι η διάρκεια της βίζας αυτής της συγκεκριμένης δεύτερης κατηγορίας θα έχει διάρκεια έως 90 ημέρες.
Από τη συγκεκριμένη εγκύκλιο αντιλαμβανόμαστε ότι η πρώτη κατηγορία αφορά αποκλειστικά τους ισραηλινούς πολίτες αραβικής καταγωγής και μουσουλμανικού θρησκεύματος. Αντιθέτως, η δεύτερη περίπτωση εφαρμογής της εγκυκλίου θα μπορούσε να αφορά όλους ανεξαιρέτως τους ισραηλινούς πολίτες, ανεξαρτήτως θρησκεύματος και εθνοτικής καταγωγής - επομένως και τους Εβραίους πολίτες του Ισραήλ.
Δείγματα περαιτέρω βελτίωσης των σχέσεων Ισραήλ - Σαουδικής Αραβίας ενόψει του σχεδίου Τραμπ
Αν και εκ πρώτης όψεως, η ισραηλινή αυτή κίνηση φαίνεται να είναι μονομερής, και τίποτα να μην προλέγει ότι ανάλογες διοικητικές διευθετήσεις προβλέπονται από την πλευρά της κυβέρνησης του Ριάντ, σημειώνονται κάποιες επικοινωνιακού τύπου εξελίξεις που προλέγουν ότι επίκειται μία κάποια περαιτέρω βελτίωση των σχέσεων μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ισραήλ.
Λίγες ημέρες πριν την πραγματοποίηση στην Ιερουσαλήμ του Διεθνούς Φόρουμ για το Εβραϊκό Ολοκαύτωμα, Σαουδάραβες πολιτικοί αναλυτές στα τηλεοπτικά δίκτυα της χώρας αναφέρονταν στα ιστορικά δεδομένα των ναζιστικών στρατοπέδων συγκεντρώσεως. Έτι περαιτέρω, ο Σαουδάραβας Σεΐχης Μωχαμαντ Αλ-Ήσα , ο οποίος είχε διατελέσει Υπουργός Δικαιοσύνης της χώρας του από το 2009 έως το 2015 , και τώρα είναι ο Γενικός Γραμματέας του Παγκόσμιου Μουσουλμανικού Συνδέσμου, την περασμένη Πέμπτη 23/1/2020 επισκέφθηκε επίσημα το Άουσβιτς, συμμετέχοντας με αυτόν τον τρόπο στις στις εκδηλώσεις για την Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης του Εβραϊκού Ολοκαυτώματος. Ο Σεΐχης Μωχάμαντ Αλ-Ήσα είχε αρθρογραφήσει σχετικά προ τριετίας στην εφημερίδα Washington Post, αναφερόμενος στην ανάγκη σεβασμού της μνήμης των Εβραίων θυμάτων του ναζισμού στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Ωστόσο, παρά τα ως άνω στοιχεία δεν ανοίγουν διάπλατα τον δρόμο για την επισημοποίηση των παρασκηνιακών επαφών ανάμεσα στις κυβερνήσεις του Ριάντ και της Ιερουσαλήμ. Απόδειξη: Ο Σαουδάραβας Υπουργός Εξωτερικών, Πρίγκηπας Φαϋζάλ Μπιν Φαρχάν, με δήλωσή του προς το αμερικανικό ειδησεογραφικό δίκτυο CNN στις 27/1 – και αφού είχαν περάσει πάνω από 24 ώρες από την έκδοση της ισραηλινής εγκυκλίου σχετικά με την άρση των απαγόρευσης μετάβασης ισραηλινών πολιτών στο σαουδαραβικό βασίλειο - , κατέστησε σαφές ότι το Ριάντ δεν προτίθεται να αλλάξει σε τίποτα το ισχύον καθεστώς, λέγοντας ότι «Η πολιτική μας παραμένει σταθερή. Δεν διατηρούμε σχέσεις με το Κράτος του Ισραήλ και οι κάτοχοι ισραηλινών διαβατηρίων δεν δύνανται να επισκεφθούν το Βασίλειο κατά τον παρόντα χρόνο».
Δεν είναι δύσκολο να συνδεθεί η επικείμενη ανακοίνωση του Σχεδίου Τραμπ με όλες τις ως άνω εξελίξεις. Ήδη από τα τέλη του 2018, η αμερικανική πλευρά και ο ίδιος ο Πρόεδρος Τραμπ, με δηλώσεις του άφηνε να διαφανεί ότι το ειρηνευτικό του σχέδιο δεν θα αφορά μόνο το παλαιστινιακό πρόβλημα, αλλά και όλη τη Μέση Ανατολή. Θα αφορούσε την εδραίωση της ειρήνης στην περιοχή, η οποία όμως θα συνοδευόταν με συγκεκριμένες πρωτοβουλίες οικονομικής συνεργασίας μεταξύ των χωρών που θα καλούνταν να ”ομονοήσουν”. Η μία θα ήταν φυσικά το Ισραήλ, και οι υπόλοιπες θα συγκαταλέγονταν στις μετριοπαθείς σουνιτικές χώρες της Μέσης Ανατολής - και ειδικότερα, οι μοναρχίες του Περσικού Κόλπου. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ενθαρρύνθηκαν τα οικονομικά και κοινωνικά ανοίγματα που εισήχθησαν στη Σαουδική Αραβία και που δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για κοινά αναπτυξιακά πρότζεκτ μεταξύ των κυβερνήσεων του Ριάντ, του Αμμάν και του Καΐρου. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ενθαρρύνθηκαν οι παρασκηνιακές επαφές Ισραήλ-Σαουδικής Αραβίας-Ηνωμένων Αρανικών Εμιράτων-Μπαχρέιν και Ομάν. Μέσα στο ίδιο πλαίσιο λοιπόν, οι ΗΠΑ θα προωθήσουν την ”εποικοδομητική εμπλοκή” του Ριάντ , ενόψει της ανακοίνωσης του ειρηνευτικού σχεδίου του Προέδρου Τραμπ - το οποίο εκτός από κλάδους ελαίας φιλοδοξεί να φέρει και την απευθείας οικονομική διασύνδεση του Ισραήλ με τον σουνιτικό μετριοπαθή αραβικό κόσμο, υποσχόμενο οικονομικά και πολιτικά οφέλη στο παλαιστινιακό κράτος, ως αντίβαρο της μειωμένης ποιότητας κρατικής του κυριαρχίας.
Μία πρόσθετη ένδειξη ότι οι ΗΠΑ επιφυλάσσουν κάποιον μεσολαβητικό ρόλο για την κυβέρνηση του Ριάντ διαφαίνεται και από την παραίνεση των Αμερικανών διπλωματών που βρίσκονται στο Ισραήλ προς τους Εβραίους εποίκους της Δυτικής Όχθης. Όπως έγινε γνωστό από τα τοπικά ΜΜΕ, κύκλοι της Πρεσβείας των ΗΠΑ συμβούλευσαν τους εκπροσώπους των Εβραίων εποίκων να μην απορρίψουν το Σχέδιο Τραμπ όταν αυτό θα ανακοινωθεί, εξηγώντας ότι έτσι κι αλλιώς, οι όροι του θα αποτελέσουν βάση προς διαπραγμάτευση και ότι πολλά από όσα ακουστούν μοιραίως θα αλλάξουν.
Δεδομένης της απόρριψης του σχεδίου εκ μέρους της Παλαιστινιακής Αρχής, και δεδομένου του διεθνούς κλίματος που - έστω και σιωπηλά - δεν θα είχε αντίρρηση να ”κλείσει” η παλαιστινιακή πληγή μετά από τόσες δεκαετίες, μοιραίως θα κληθούν να μεσολαβήσουν αραβικές χώρες που έχουν ανοικτές διόδους επικοινωνίας με το Ισραήλ.
Η Αίγυπτος έχει ήδη αναλάβει το ρόλο του μεσολαβητή στη Γάζα. Η Ιορδανία, λόγω της εθνοτικής καταγωγής της πλειοψηφίας των πολιτών της, ως επίσης και του ειδικού θεσμικού ρόλου που έχει στα Ιερά Προσκυνήματα της Ανατολικής Ιερουσαλήμ, θα είναι αναγκασμένη να αναλάβει έναν ρόλο λιγότερο ευέλικτο κατά το στάδιο των διαπραγματεύσεων.
Το Κατάρ - έχει ήδη αναλάβει ανεπισήμως προ πολλού το ρόλο του «πλούσιου νονού», καλύπτοντας τις οικονομικές ανάγκες της διοικητικής μηχανής που κυβερνά τη Γάζα, με τον ισραηλινό στρατό να φυλλάσσει κατά καιρούς την μεταφορά βαλιτσών, γεμάτων με καταρινά πετροδολάρια, που περνούσαν από τα ισραηλινά σημεία ελέγχου με προορισμό τα άδεια ταμεία της Χαμάς.
Ως εκ τούτου, όλα δείχνουν ότι αργά ή γρήγορα η Σαουδική Αραβία και οι υπόλοιπες χώρες του Κόλπου θα κληθούν να αναλάβουν διαμεσολαβητικό ρόλο για να σταθεροποιηθεί το ”υπό τακτοποίηση” στάτους κβο του μελλοντικού παλαιστινιακού κράτους, ανεξαρτήτως ποιότητας και βαθμού κυριαρχίας.
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν αυτά τα δεδομένα, η άρνηση του Ριάντ να ανταποκριθεί στην «επίθεση φιλίας» του Ισραήλ, με αφορμή την άρση της απαγόρευσης που ισχύει στους ισραηλινούς πολίτες να επισκεφθούν τη Σαουδική Αραβία, εύλογα θα μπορούσε να εκτιμηθεί ως μία κίνηση τακτικής. Δεν έχει φτάσει ακόμα η στιγμή της επισημοποίησης των επαφών Σαουδικής Αραβίας-Ισραήλ, μιας και η κυβέρνηση του Ριάντ θα πρέπει να διαφυλάξει την έξωθεν καλή μαρτυρία, προκειμένου να μπορέσει να ανταποκριθεί στο ρόλο του προστάτη της Παλαιστινιακής Αρχής όταν πια θα πραγματοποιούνται οι παρασκηνιακές ζυμώσεις για την τελική μορφή των όρων της «Συμφωνίας του Αιώνα». Άλλωστε, δεν πρέπει να θεωρείται τυχαίο ότι η δήλωση του Σαουδάραβα Υπουργού Εξωτερικών, τονίζει εμφαντικά την φράση «κατά τον παρόντα χρόνο» - μιας και είναι ζήτημα χρόνου να φθάσει η κατάλληλη στιγμή και γι’ αυτό.
Ας μην ξεχνάμε την Τουρκία
Μέσα σε αυτήν την περίπλοκη κατάσταση που βρίσκεται ακόμα υπό διαμόρφωση, δεν θα πρέπει να ξεχνάει κανείς το ρόλο της Τουρκίας , η οποία μπορεί προς το παρόν να είναι απησχολημένη με τον σεισμό που έπληξε τις νοτιοανατολικές της επαρχίες και τα τετελεσμένα που θέλει να εφαρμόσει στη Λιβύη - παρ’όλα αυτά όμως, δεν θα αργήσει η στιγμή που θα θελήσει να λάβει θέση στην επιδιωκόμενη ”παλαιστινιακή λύση” του Ντόναλντ Τραμπ, προτείνοντας ίσως μία δική της διαπραγματευτική ατζέντα. Και τότε θα κριθεί εάν τελικά η τουρκική διαμεσολαβητική παρουσία θα επικρατήσει της αντίστοιχης σαουδαραβικής.