Ο οίκος Sotheby’s θέτει σε δημοπρασία μια πέτρινη πλάκα με τις Δέκα Εντολές, που χρονολογείται στην ύστερο-ρωμαϊκή – βυζαντινή περίοδο, μεταξύ 300 και 800 μ.Χ., την οποία χαρακτηρίζει ως την παλαιότερη στον κόσμο.
Όπως συμβαίνει ωστόσο σε ανάλογες περιπτώσεις, υπάρχουν ερωτήματα σχετικά με την προέλευσή της, ακόμη και τη γνησιότητα της.
Σύμφωνα με την εκδοχή του Jacob Kaplan, του αρχαιολόγου από το Τελ Αβίβ ο οποίος την ανακάλυψε -και την αγόρασε το 1943,-, η πέτρινη πινακίδα από λευκό μάρμαρο, βάρους 52 κιλών και γραμμένη σε παλαιοεβραϊκά, βρέθηκε το 1913, κατά τις εργασίες κατασκευής σιδηροδρομικού δικτύου κοντά στις ακτές του σημερινού νότιου Ισραήλ.
Όμως εκείνη την εποχή κανείς δεν φάνηκε να αναγνωρίζει ή να εκτιμά την αξία της. Χρησιμοποιήθηκε ως πλακόστρωτο σε οικία και τοποθετήθηκε με την επιγραφή στραμμένη προς τα πάνω, δήλωσε τότε ο Kaplan, ο οποίος απεβίωσε το 1989, αλλά είχε δημοσιεύσει τα ευρήματά του το 1947, σε ένα επιστημονικό περιοδικό, το Bulletin of the Jewish Palestine Exploration Society.
«Ευτυχώς, το κείμενο είναι ακόμα ευανάγνωστο, αλλά είναι πιο φθαρμένο στη μέση, στο σημείο όπου περπατούσαν επάνω του», δήλωσε ο Selby Kiffer, επικεφαλής του τμήματος βιβλίων και χειρόγραφων στον Sotheby’s.
Η πλάκα κατέληξε σε έναν Ισραηλινό έμπορο αρχαιοτήτων το 1995 και στη συνέχεια στο Living Torah Museum στο Μπρούκλιν. Το 2016 την αγόρασε ο συλλέκτης Mitchell S. Cappell, έναντι 850.000 δολαρίων, ο οποίος τώρα την θέτει σε δημοπρασία μέσω του Sotheby’s της Νέας Υόρκης, στις 18 Δεκεμβρίου.
«Δεν βρέθηκε σε αρχαιολογική ανασκαφή, δεν ξέρουμε καν ποιος τη βρήκε»
Σύμφωνα με τους New York Times, ο Brian I. Daniels, διευθυντής έρευνας και προγραμμάτων στο Κέντρο Πολιτιστικής Κληρονομιάς Penn στη Φιλαδέλφεια, δήλωσε σε συνέντευξή του ότι είναι σύνηθες «αντικείμενα από αυτή την περιοχή να είναι πλαστά», προσθέτοντας παρόλα αυτά, ότι «Ίσως η πλάκα είναι όντως αυθεντική και πρόκειται πραγματικά για ένα ιστορικό εύρημα».
Ο Christopher A. Rollston, πρόεδρος του Τμήματος Κλασικών Σπουδών, Πολιτισμών και Γλωσσών της Εγγύς Ανατολής του Πανεπιστημίου George Washington, επισήμανε ότι γίνονταν πλαστογραφίες επιγραφών για περισσότερο από ενάμιση αιώνα και ότι σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, η πέτρα αυτή θα μπορούσε να έχει σκαλιστεί περίπου την εποχή που ανακαλύφθηκε.
«Ο οίκος Sotheby’s δηλώνει ότι αυτή η επιγραφή των Δέκα Εντολών των Σαμαρειτών είναι ηλικίας περίπου 1.500 ετών», σημείωσε ο Δρ Rollston. «Αλλά δεν υπάρχει κανένας τρόπος να το γνωρίζουμε αυτό. Εξάλλου, δεν βρέθηκε σε αρχαιολογική ανασκαφή. Στην πραγματικότητα, δεν ξέρουμε καν ποιος τη βρήκε».
Ο Selby Kiffer του Sotheby’s δήλωσε σχετικά με τη διαδικασία χρονολόγησης ότι «το κλειδί είναι το κείμενο. Ξέρουμε πότε [η γραφή αυτή] εγκαταλείφθηκε», αναφέροντας επίσης ως παράγοντες για τη χρονολόγηση, τη φθορά και τα σημάδια του χρόνου στην πέτρα.
Και τα ερωτηματικά δεν σταματούν εδώ. «Είναι μια συναρπαστική ιστορία [η χρήση της ως πλακόστρωτο] αλλά μπορούμε να εμπιστευτούμε την αρχική ιστορία της ανακάλυψής της;» αναρωτήθηκε ο Δρ Daniels. «Δεν είναι ασυνήθιστο τα θεαματικά ευρήματα να συνοδεύονται από περίτεχνα εξωραϊσμένες ιστορίες ανακάλυψης».
«Το πρόβλημα είναι ότι δεν έχουμε καμία τεκμηρίωση από το 1913, και δεδομένου ότι οι πλιατσικολόγοι και οι πλαστογράφοι συχνά επινοούν τέτοιες ιστορίες προκειμένου να δώσουν σε μια επιγραφή μια αύρα αυθεντικότητας, αυτή η ιστορία θα μπορούσε στην πραγματικότητα να είναι απλά ένα παραμύθι που είπε ένας πλαστογράφος ή κάποιος έμπορος αρχαιοτήτων».
Η εντολή που λείπει και το «καμπανάκι»
Οι εντολές στην πέτρα είναι γραμμένες σε μια πρώιμη εκδοχή της εβραϊκής γλώσσας που σήμερα ονομάζεται παλαιοεβραϊκή. Μέχρι την εποχή που εκτιμάται ότι η πέτρα σμιλεύτηκε, «μόνο οι Σαμαρείτες χρησιμοποιούσαν την παλαιοεβραϊκή- ο εβραϊκός λαός είχε υιοθετήσει ένα πιο σύγχρονο εβραϊκό αλφάβητο», σημειώνει από την πλευρά του ο Selby Kiffer. Παρόλα αυτά, είπε, ένας σύγχρονος αναγνώστης της εβραϊκής γλώσσας θα μπορούσε να τη διαβάσει, τουλάχιστον τόσο καλά όσο ένας σύγχρονος ομιλητής της αγγλικής θα μπορούσε να κατανοήσει τα αγγλικά του Μεσαίωνα.
Από την πέτρινη πλάκα λείπει η εντολή Ου λήψει το όνομα Κυρίου τού Θεού σου επί ματαίω, η οποία έχει αντικατασταθεί από μία άλλη που δεν συναντάται στις κανονικές εντολές, περί λατρείας των πιστών στο όρος Γεριζίμ, σε αυτό που σήμερα είναι γνωστό ως Δυτική Όχθη, έναν ιερό τόπο ειδικά για τους Σαμαρείτες.
Η παράλειψη αυτή χτυπάει ένα καμπανάκι για τον Δρ Rollston: «Οι παραχαράκτες τα τελευταία 150 χρόνια, όταν κατασκευάζουν τα πλαστά τους, συχνά εισάγουν εκπληκτικό περιεχόμενο. Και το κάνουν για να προκαλέσουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την πλαστογραφία τους».
Γιατί μάρμαρο. Εκείνη την εποχή συνήθως γράφονταν σε χαρτί ή πάπυρο
Πάντως, ο Kiffer επισημαίνει ότι εκείνη την εποχή, συνήθως οι Δέκα Εντολές γράφονταν σε χαρτί ή πάπυρο. Τα σκαλισμένα σε μάρμαρο κείμενα, ήταν μία πολύ πιο επίπονη και ακριβή εργασία, προορισμένη αποκλειστικά για τους πλούσιους ή για δημόσια έκθεση. Φαίνεται να είναι η παλαιότερη πλήρης ενεπίγραφη πινακίδα των Δέκα Εντολών, κατέληξε. «Υπάρχουν κάποιες από την ίδια περίπου περίοδο, αλλά είναι αποσπασματικές ή πρακτικά μη αναγνώσιμες».
Ο οίκος δημοπρασιών εκτιμά ότι η πέτρινη πλάκα θα πωληθεί μεταξύ 1 και 2 εκατομμυρίων δολαρίων. Κατά πόσο θα πειστούν οι πλειοδότες θα φανεί στις 18 Δεκεμβρίου.
Με πληροφορίες από New York Times, Associated Press