Ένα από τα παλαιότερα σωζόμενα βιβλικά χειρόγραφα, μια σχεδόν πλήρης εβραϊκή Βίβλος 1.100 ετών βγαίνει σε δημοπρασία από τον οίκο Sotheby’s στη Νέα Υόρκη τον Μάιο.
Ο Codex Sassoon είναι ένας δερματόδετος τόμος γραμμένος σε περγαμηνή, ο οποίος περιέχει σχεδόν ολόκληρη την Εβραϊκή Βίβλο και ο Sotheby’s ελπίζει να δελεάσει μουσεία και συλλέκτες, αν και η εκτιμώμενη τιμή πώλησης είναι αστρονομική, καθώς ορίζεται μεταξύ 30 και 50 εκατ δολαρίων.
Το χειρόγραφο που τίθεται προς πώληση ως «η αρχαιότερη και πληρέστερη εβραϊκή Βίβλος», παρουσιάζεται από σήμερα, 22 Μαρτίου και για μία εβδομάδα στο Μουσείο ANU του Εβραϊκού Λαού στο Τελ Αβίβ, στο πλαίσιο παγκόσμιας περιοδείας που διοργανώθηκε πριν από τη δημοπρασία, σε Βρετανία, Ισραήλ και ΗΠΑ.
«Υπάρχουν τρεις αρχαίες εβραϊκές Βίβλοι από αυτήν την περίοδο», σύμφωνα με τον Yosef Ofer, καθηγητή Βιβλικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Bar Ilan του Ισραήλ: ο Codex Sassoon και ο Aleppo Codex του 10ου αιώνα και ο Κώδικας του Λένινγκραντ, από τις αρχές του 11ου αιώνα».
Μόνο τα Χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας και μια χούφτα αποσπασματικά πρώιμα μεσαιωνικά κείμενα είναι παλαιότερα και «μια ολόκληρη εβραϊκή Βίβλος είναι σπάνια», προσθέτει ο ίδιος.
Μερικούς αιώνες πριν από τη δημιουργία του Codex Sassoon, Εβραίοι μελετητές γνωστοί ως Μασορίτες άρχισαν να κωδικοποιούν τις προφορικές παραδόσεις με στόχο τον ορθό συλλαβισμό, την προφορά συνεπώς και τον ψαλμό του ιερότερου βιβλίου του Ιουδαϊσμού. Σε αντίθεση με τους κυλίνδρους της Τορά, όπου η εβραϊκή γράφεται μόνο με σύμφωνα -δεν έχει φωνήεντα και σημεία στίξης- αυτά τα χειρόγραφα περιέχουν εκτενείς σημειώσεις που καθοδηγούσαν τους αναγνώστες όσον αφορά τη σωστή εκφορά των λέξεων.
Το πού και πότε ακριβώς κατασκευάστηκε ο Codex Sassoon παραμένει αβέβαιο.
Η Σάρον Λίμπερμαν Μιντς, επικεφαλής της Ιουδαϊκής στον Sotheby’s, είπε ότι η χρονολόγηση της περγαμηνής με ραδιενεργό άνθρακα έδωσε μια εκτιμώμενη ημερομηνία από το 880 έως το 960. Ο τρόπος γραφής του κώδικα υποδηλώνει ότι ο δημιουργός του ήταν ένας απροσδιόριστος γραφέας των αρχών του 10ου αιώνα στην Αίγυπτο ή την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
«Έχει την εμφάνιση του βιβλικού κειμένου όπως το γνωρίζουμε σήμερα», είπε η Μιντς, προσθέτοντας ότι το χειρόγραφο «είναι θεμελιώδες όχι μόνο για τον Ιουδαϊσμό, αλλά και για τον παγκόσμιο πολιτισμό».
Αν και είναι σίγουρα αρχαίο και σπάνιο, οι μελετητές υποστηρίζουν ότι ο Codex Sassoon δεν ταιριάζει με τη γενεαλογία και την ποιότητα του σύγχρονου του, Κώδικα του Χαλεπίου.
Ο Aleppo Codex που χρονολογείται γύρω στο 930, θεωρείται ο χρυσός κανόνας των Μασοριτικών Βίβλων επί περίπου 1.000 χρόνια. «Ο Aleppo Codex είναι πιο ακριβής από τον Codex Sassoon, δεν υπάρχει αμφιβολία», εξηγεί ο Yosef Ofer. «Αλλά επειδή λείπει το ένα τρίτο των σελίδων του, έχει μεγάλη σημασία για το χειρόγραφο». Οι 792 σελίδες του Codex Sassoon αποτελούν περίπου το 92% της Εβραϊκής Βίβλου.
Το περιπετειώδες ταξίδι του χειρογράφου ανά τους αιώνες
Τα χειρόγραφα αυτά προστατεύονταν και φυλάσσονταν από τις συριακές εβραϊκές κοινότητες μέχρι τον 20ο αιώνα. Το πώς ο Κώδικας Sassoon επέζησε στον χρόνο είναι ένα έπος από μόνο του.
Μια σημείωση στο χειρόγραφο πιστοποιεί τους ιδιοκτήτες του ανά τους αιώνες: Ένας άνδρας ονόματι Khalaf ben Abraham το έδωσε στον Isaac ben Ezekiel al-Attar, ο οποίος το έδωσε στους γιους του Ezekiel και Maimon.
Αργότερα, τον 13ο αιώνα, βρέθηκε στην πόλη Μακισίν στη σημερινή βορειοανατολική Συρία, σε μια συναγωγή. Κάποια στιγμή τις επόμενες δεκαετίες, η συναγωγή καταστράφηκε και ο κώδικας ανατέθηκε στον Salama ibn Abi al-Fakhr μέχρι να ξαναχτιστεί η συναγωγή. Δεν ξαναχτίστηκε ποτέ, αλλά το βιβλίο επέζησε.
Τα ίχνη του κώδικα για τα επόμενα 500 χρόνια παραμένουν αβέβαια μέχρι που έκανε την επανεμφάνιση του στη Φρανκφούρτη της Γερμανίας το 1929. Το χειρόγραφο αγόρασε ένας θρυλικός συλλέκτης εβραϊκών χειρογράφων, το όνομα του οποίου και φέρει.
Ο γεννημένος στη Βομβάη Ντέιβιντ Σόλομον Σασούν, γιος ενός Ιρακινού Εβραίου επιχειρηματία μεγιστάνα διατηρούσε στο σπίτι του στο Λονδίνο μια τεράστια συλλογή εβραϊκών χειρογράφων.
«Η ικανότητά του ήταν εκπληκτική, τόσο ως προς τον αριθμό όσο και ως προς το τι κατάφερε να βρει», δήλωσε η Raquel Ukeles, επικεφαλής συλλογών στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Ισραήλ.
Ο Σασούν ταξίδεψε σε όλη την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική αγοράζοντας παλιά βιβλία και μέχρι τον θάνατό του το 1942, είχε συγκεντρώσει πάνω από 1.200 χειρόγραφα.
Η περιουσία του σκορπίστηκε μετά τον θάνατό του και ο κώδικας πουλήθηκε από τον Sotheby’s στη Ζυρίχη το 1978 στο British Rail Pension Fund, που είχε αρχίσει να επενδύει στην τέχνη αρκετά χρόνια νωρίτερα, για περίπου 320.000 δολάρια. Έντεκα χρόνια αργότερα, ο κώδικας πωλήθηκε σε δημοπρασία σε δεκαπλάσια τιμή. Το 1989, τον αγόρασε ο Jacqui Safra, τραπεζίτης και συλλέκτης έργων τέχνης, έναντι 3,19 εκατ. δολαρίων, ο οποίος τώρα βγάζει το σπανιότατο χειρόγραφο σε δημοπρασία.
Εάν επαληθευτούν οι εκτιμήσεις του Sotheby’s, ο Codex Sassoon δεν θα επισκιάσει μόνο την τιμή του πιο ακριβού εβραϊκού χειρογράφου -ένα βιβλίο προσευχής του 14ου αιώνα, που πωλήθηκε το 2021 έναντι 8,3 εκατ. δολαρίων-, θα μπορούσε επιπλέον, να καταρρίψει το ρεκόρ για το πιο ακριβό ιστορικό χειρόγραφο κείμενο που πωλήθηκε ποτέ σε δημοπρασία, το οποίο κατέχει επί του παρόντος ένα αντίγραφο του Συντάγματος των ΗΠΑ του 1787 που πωλήθηκε το 2021 στην τιμή των 43 εκατ. δολαρίων.
Με πληροφορίες από Associated Press