Γράφει ο Κωνσταντίνος Γ. Δροσάτος Καθηγητής Ιατρικής Σχολής, University of Cincinnati, ΗΠΑ Πρόεδρος Ινστιτούτου ARISTEiA, ΗΠΑ
Την προηγούμενη εβδομάδα, ενώ η επικαιρότητα κατακλύστηκε από τις εξελίξεις σχετικά με το δυστύχημα των Τεμπών του 2023, ο Σπύρος Αρταβάνης-Τσάκωνας και ο Άγγελος Χανιώτης, δύο Έλληνες επιστήμονες του εξωτερικού με διακρίσεις παγκόσμιας εμβέλειας, εξέπεμψαν σήμα κινδύνου για επικείμενο «εκτροχιασμό» της έρευνας στη χώρα. Αφορμή ήταν η παραίτησή τους από το κεντρικό συμβουλευτικό όργανο (Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας) του Υπουργείου Ανάπτυξης που επιβλέπει την έρευνα. Την παραίτησή τους ακολούθησαν 4 ακόμα παραιτήσεις σπουδαίων επιστημόνων του ΕΣΕΤΕΚ. Τις παραιτήσεις συνόδευσαν αιχμές για τη διάθεση των ανωτέρων να υλοποιήσουν τις εισηγήσεις του οργάνου. Ανατρέχοντας σε πρότερη αρθρογραφία των παραιτηθέντων και άλλων επιστημόνων της Ελλάδας και του εξωτερικού, αναρωτιέται κανείς με τι μπορεί να διαφώνησαν οι αρμόδιοι από όσα αυτονόητα τους είχαν προτείνει.
Μία πρόταση αφορούσε στη δημιουργία ενιαίου χώρου έρευνας για τον κοινό συντονισμό όλων των σχετικών θεμάτων σε πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα. Άλλη πρόταση μιλούσε για την ίδρυση νέου Εθνικού Οργανισμού Έρευνας ή την ενίσχυση του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας και τη διαμόρφωση ενιαίων διαδικασιών υποβολής, αξιολόγησης και επίβλεψης ερευνητικών προτάσεων ανά σταθερά χρονικά διαστήματα και για όλα τα επιστημονικά πεδία. Η υλοποίηση αυτών των προτάσεων θα ήταν το πρώτο αναγκαίο βήμα για την περισσότερο αποτελεσματική διαχείριση των ούτως ή άλλως λιγοστών χρημάτων που διατίθενται από τον προϋπολογισμό για νέες ερευνητικές προτάσεις. Ταυτόχρονα θα ικανοποιούσε ένα χρόνιο αίτημα των εν Ελλάδι επιστημόνων για ενιαιοποίηση της διαδικασίας και του χρόνου υποβολής ερευνητικών προτάσεων.
Είναι οξύμωρο ότι ενώ αυτές οι προτάσεις για δημιουργία ενιαίου φορέα και χώρου έρευνας δεν εισακούστηκαν, στελέχη των κομμάτων που διαθέτουν σήμερα πάνω από 200 βουλευτές στη Βουλή έχουν τοποθετηθεί θετικά γι’ αυτήν. Συγκεκριμένα, υποστηρικτικές δηλώσεις για τον ενιαίο χώρο έρευνας έχουν κάνει ο Χρίστος Δήμας (Νοέμβριος 2021, τ. υφυπ. Ανάπτυξης της Νέας Δημοκρατίας,), ο Αλέξης Χαρίτσης (Μάρτιος 2021, τ. τομεάρχης Ανάπτυξης του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ και νυν πρόεδρος της Νέας Αριστεράς) και ο Κώστας Γαβρόγλου (Δεκέμβριος 2022, τ. υπουργός Παιδείας των ΣΥΡΙΖΑ και ΑΝΕΛ).
Όταν δεν μπορεί να γίνει πράξη αυτό που ζητούν όλοι οι επιστήμονες και για το οποίο υπάρχει διακομματική σύμπλευση, ο μόνος που μπορεί να δώσει λύση είναι ο Πρωθυπουργός. Σε ανεπτυγμένες χώρες όπως οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Αυστραλία, η Αγγλία, η Ιρλανδία, η Γαλλία και άλλες, οι Πρόεδροι και οι Πρωθυπουργοί έχουν δίπλα τους ένα επιστημονικό συμβούλιο με επικεφαλής επιστήμονες παγκοσμίου βεληνεκούς. Σε ένα τέτοιο Επιστημονικό Συμβούλιο παρά τω Πρωθυπουργώ της Ελλάδας μπορούν να ανατεθούν αρμοδιότητες και δυνατότητα συνεισφοράς στη λήψη αποφάσεων για την επιστημονική έρευνα.
Είναι καιρός και στην Ελλάδα ο σχεδιασμός στρατηγικής και διαχείρισης της έρευνας να γίνει από επιστήμονες που γνωρίζουν το αντικείμενο. Το αναγκαίο επιστημονικό δυναμικό υψηλής εμβέλειας υπάρχει εντός της χώρας με επιστήμονες που έχουν διεθνή απήχηση και το έργο τους χρηματοδοτείται από διεθνείς οργανισμούς. Αν χρειαστούν επιστήμονες μεγάλου διαμετρήματος σε ειδικότητες που δεν υπάρχουν στην Ελλάδα, μπορούν να προσκληθούν Έλληνες που είναι μέλη Εθνικών Ακαδημιών του εξωτερικού. Μένει να αποδείξει ο Πρωθυπουργός ότι έχει τη βούληση να αξιοποιήσει τους διεθνώς καταξιωμένους Έλληνες επιστήμονες αντί να ενημερώνεται για τις παραιτήσεις τους λόγω μη απήχησης των προτάσεών τους.
Το τραγικό δυστύχημα του 2023 στα Τέμπη στοίχισε τη ζωή 57 ανθρώπων και η μετέπειτα διαχείριση κλόνισε την εμπιστοσύνη της κοινωνίας στους θεσμούς. «Εκτροχιασμός» της έρευνας θα οδηγήσει σε νέο κύμα απώλειας χιλιάδων επιστημόνων προς το εξωτερικό και θα έχει μεγάλο κόστος στην επιστήμη και στην οικονομία της χώρας.