Πριν από δύο χρόνια, στο άρθρο μου «Το φιλί του Ισκαριώτη», είχα διατυπώσει την πεποίθηση ότι τα επόμενα έτη θα αποτελέσουν εποχή εκδήλωσης αναθεωρητισμών, στην δε ολοκλήρωση της περιόδου αυτής «τα συμφέροντα των εμπλεκόμενων θα έχουν ήδη οριοθετηθεί μέσω μιας νέας ”Γιάλτας” και ο φόβος επανάληψης της συγκρουσιακής δεκαετίας θα ”φυλάει τα έρμα” εντός των προσδιορισμένων πια πλαισίων μιας διαρκούς ειρήνης». Συγκεκριμένα, είχα εστιάσει στην πρόβλεψη ότι «αν η νέα Γιάλτα προκύψει συγκρουσιακά, η περιφερειακή κρίση θα είναι εφιάλτης πυρός και σιδήρου για όσους θα έχουν συμμετάσχει και χαμένος θα είναι για άλλη μία φορά όποιος εξαπολύσει το πρώτο πλήγμα και όποιος δεχθεί το τελευταίο».
Μετά από ένα πεντάμηνο καταστροφής σε ευρωπαϊκό έδαφος, με ιστορικές πόλεις της Ουκρανίας γκρεμισμένες, με μουσεία, νοσοκομεία, γηροκομεία, σχολεία, μαιευτήρια και κατοικίες να υπόκεινται σε ”αποναζιστικοποίηση”, τη στιγμή που το Κρεμλίνο επιμένει να διαδίδει πόσο καλά προστατεύει την ανθρωπότητα, από τον κίνδυνο που διέτρεχε από τα βρέφη τα οποία οι βόμβες ακρωτηρίασαν και τις Ουκρανές τις οποίες κατά δεκάδες χιλιάδες βίασαν οι Τσετσένοι ισλαμιστές ”ήρωες”, πολύ φοβούμαι ότι δεν έχει καν αντιληφθεί η κοινή γνώμη τι έχει ξεκινήσει.
Πολύ φοβούμαι, επίσης, ότι σύντομα ενδέχεται να μην προλαβαίνουν να μεταδοθούν διαδικτυακά ή τηλεοπτικά τα επερχόμενα ιστορικά μοτίβα, εξαιτίας της καταιγιστικότητας και της σφοδρότητάς τους. Μπορεί μεν να υπάρχει μία γενικόλογη προειδοποίηση περί επερχόμενου λιμού στις αδύναμες οικονομίες ή περί ενεργειακής κρίσης και μία πληθωριστική έκρηξης τιμών, όμως περισσότερο ενδεικτικό είναι ότι στην ελληνική κοινή γνώμη επικρατεί η θέση των ίσων αποστάσεων και του εφησυχασμού ότι το πρόβλημα κείται μακράν.
Αυτό δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ούτε ως ορθό ούτε ως εσφαλμένο, καθώς είναι λαϊκή αποτύπωση ενός συναισθήματος αποστασιοποίησης από το ζήτημα. Ίσως μάλιστα και χειρότερα: ιδιοτέλειας. Ο μέσος Έλληνας δεν κατανοεί στην παρούσα φάση το λόγο για τον οποίο πρέπει να πάρει θέση υπέρ ή κατά του πολέμου του Πούτιν, υιοθετώντας άκριτα την ατλαντική θεώρηση. Δε σημαίνει τούτο βέβαια ότι κατανοεί ή ότι υποστηρίζει και δικαιολογεί τη βίαιη αλλαγή συνόρων και τις εκατόμβες αμάχων, αλλά σίγουρα δεν καλοβλέπει τη στήριξη της Ουκρανίας με οπλισμό και υιοθέτηση των κυρώσεων.
Ο λόγος είναι απλός: η τσέπη του. Βλέπει ήδη αύξηση σε όλες τις τιμές κατά τη διάρκεια της άνοιξης, δυσχέρεια να προμηθευτεί πετρέλαιο και φυσικό αέριο, επερχόμενη κάμψη του ρωσικού τουρισμού τα επόμενα χρόνια, ελλείψεις στα ράφια ως απτή πιθανότητα για το χειμώνα.
Πολύ λίγοι είναι εκείνοι που στηρίζουν τη ρωσική εισβολή για λόγους προσωπικούς ή λόγους θρησκοληψίας (λόγω της δεδομένης ρωσικής διείσδυσης σε παραχριστιανικούς, ζηλωτικούς-μοναστηριακούς ή παραθρησκευτικούς και εθνικιστικούς κύκλους). Οι πλείστοι απλώς δε θέλουν να υποστούν τις συνέπειες της κρίσης, γιατί δώδεκα χρόνια πια μπούχτισαν από κρίσεις με θύματα τα βαλάντιά τους. Τω όντι, αν το δει κάποιος επιδερμικά και απλοϊκά, ο μέσος Έλληνας δεν έχει λόγο να επιχαίρει για τις ωμότητες ούτε των Ρώσων εισβολέων ούτε των φανατικώνΤαγμάτων Αζόφ.
Αν, πάντως, η τάση της κοινής γνώμης να κρατηθεί η χώρα μακρυά από ένα ξένο για αυτήν πρόβλημα είναι η κρατούσα, δεν σημαίνει τούτο ότι αποτελεί και τη μεγάλη εικόνα. Είναι απλά μία έμφυτη και ενστικτώδης πρώτη αντίδραση ενός λαού, που έχει απηυδήσει διότι έχει τραβήξει τα πάνδεινα. Όμως παραμένει μία οπτική εγκλωβισμού σε έναν μικρόκοσμο, την ίδια ώρα που συντελείται η καμπή στην παγκόσμια Ιστορία για το υπόλοιπο του αιώνα που διανύουμε.
Πρόκειται για την πρώτη έμπρακτη εκδήλωση αναδιανομής των οικουμενικών σφαιρών επιρροής και, ως εκ τούτου, με εξ ορισμού μεγάλες πιθανότητες να αναβαθμιστεί σε περιφερειακή ή πολλαπλή περιφερειακή προδιανεμητική σύρραξη. Τα πρόσφορα γήπεδα για τη χωροθέτηση αυτής της αναδιανομής είναι πολλά: Μέση Ανατολή, Βαλτική, Βαλκάνια, Σινική Θάλασσα, Ανατολική Μεσόγειος, Αρκτική, Βόρεια Αφρική, κτλ.
Είναι νωρίς να ειπωθεί αν πρέπει να ξεχάσουν οι Ευρωπαίοι δια παντός καθετί το ρωσικό, από το αέριο έως τα λιπάσματα και από την τέχνη έως τα ταξίδια αναψυχής στην αχανή αυτή χώρα. Δεν είναι όμως αδόκιμη μία πρόβλεψη ότι η ένταση θα κλιμακωθεί σε περιφερειακά ή παγκόσμια συγκρουσιακά επίπεδα με τη συμμετοχή υπερδυνάμεων, εάν τους επόμενους μήνες δεν υπάρξει κάποια εκεχειρία. Και όσο δύσκολη και ακραία και αν είναι η υπόθεση χρήσης όπλων μαζικής καταστροφής, δεν ισχύει το ίδιο και για τις συνέπειες στον εμπορικό και επισιτιστικό τομέα.
Πράγματι, η χρήση πυρηνικού οπλοστασίου θα οδηγούσε βραχυπρόθεσμα σε δισεκατομμύρια άμεσους ή έμμεσους θανάτους, δι’ό και δεν θεωρείται πιθανότερη ως εξέλιξη στην δεδομένη χρονική στιγμή. Και οι συνέπειες, όμως, μίας παρατεταμένης ή περιφερειακά αναβαθμισμένης σύρραξης, ως προς τον οικονομικό τους αντίκτυπο θα αποτελούσε αναπότρεπτη έκβαση και μάλιστα πάγια βίαιη εκτροπή του παγκόσμιου τρόπου ζωής. Για το λόγο αυτό, είναι κοντόφθαλμη η θεώρηση του Ουκρανικού Ζητήματος ως «ξένου αχυρώνα», καθώς συνιστά την απαρχή μίας χιονοστιβάδας που θα αναιρέσει την περιφερειακή ασφάλεια και της Βαλκανικής μας γειτονιάς.
Πριν 83 χρόνια, ο Γερμανός δικτάτορας Αδόλφος Χίτλερ εισέβαλε στην Πολωνία με πρόσχημα την καταπίεση κάποιων γερμανόφωνων πληθυσμών και ο συνοριακός αυτός αναθεωρητισμός προξένησε ένα ντόμινο αμφισβήτησης των συνόρων στην κεντρική Ευρώπη και τα Βαλκάνια, με έωλες ιστορικές επικλήσεις σχετικά με το παρελθόν των επεκτατικών κρατών. Αυτό το ντόμινο είναι πάλι έτοιμο να επαναληφθεί σε περιφερειακό επίπεδο.
Μάλιστα, σε επίπεδο ρητορικής ήδη προλειαίνεται σε Μέση Ανατολή, Ανατολική Μεσόγειο, Βαλκάνια και Νοτιοανατολική Ασία-Ειρηνικό. Οι Δυτικές και Σοβιετικές εξουσιαστικές ελίτ των δεκαετιών από το 1950 έως τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου βρέθηκαν επανειλημμένα μπροστά σε ανάλογες και οξύτερες κρίσεις, ξαφνικές ή διαρκείας, πλην όμως στάθηκαν στο ύψος των εκάστοτε περιστάσεων. Αυτό δεν είναι καθόλου βέβαιο στην παρούσα συγκυρία, έπειτα από τρεις δεκαετίες μονοπολικής παγκοσμιοποίησης βάσει Δυτικής πρωτοκαθεδρίας.
Πλέον μόνο λίγους μήνες ή, άλλως ειπείν, λίγους επιθετικούς χειρισμούς απέχει η ανθρωπότητα από την εφιαλτικότερή ενύλωση ενός παρεμφερούς αλυσιδωτού σεναρίου, εάν η διπλωματία δεν αποκλιμακώσει γοργά το αναπότρεπτο. Στην απευκταία αυτή περίπτωση, το μόνο θετικό στην συνακόλουθη ραγδαία εξάλειψη των υποδομών του μοντέρνου κόσμου θα είναι ότι οι εναπομείναντες, έχοντας νωπή την επώδυνη ανάμνηση, πρόκειται διεθνώς να αποφύγουν κάθε πολεμική όξυνση ή ρήξη για αρκετές δεκαετίες χάριν της πολιτισμικής και οικολογικής επανεκκίνησης.
Ή, όπως επεσήμαινα το 2020, «νέες μορφές διακυβέρνησης και αντιπροσωπευτικότητας (όχι απαραίτητα δημοκρατικού προσανατολισμού) θα δοκιμασθούν και άγνωστα ως τώρα πρόσωπα θα μεσουρανήσουν για δεκαετίες στις διακρατικές σχέσεις. Και όπως πάντα γίνεται σε αυτές τις περιπτώσεις, η στερνή γνώση θα είναι και πάλι αυτή που θα θωρακίζει από τα κακοπαθήματα, που δε θα είχαν προκύψει καν εάν οι τωρινοί επικυρίαρχοι την είχαν πρώτα».
Τούτο ας έχουν, λοιπόν, στο νου τους όσοι πρεσβεύουν ότι δεν τους ενδιαφέρει η καταστροφή στις βόρειες ακτές της Μαύρης Θάλασσας και ανατολικά του Δνείπερου ποταμού, αρκεί να μην πληγούν από τις κυρώσεις τα στενά προσωπικά ή επαγγελματικά τους συμφέροντα: το ίδιο πιθανως θα σκεφτούν στο προσεχές μέλλον για τα δικά τους συμφέροντα και οι δικοί μας σύμμαχοι, ώστε να αποφύγουν να εμπλακούν σε ασύμφορες κυρώσεις, στην περίπτωση που ο αναθεωρητικός μας ανατολικός γείτονας κρίνει ότι καταπιέζονται τουρκόφωνοι πληθυσμοί στην Ελλάδα και για το λόγο αυτό ξεκινήσει ”ειδική στρατιωτική επιχείρηση απελευθέρωσής τους”. Ή αν με την επίκληση του Οθωμανικού παρελθόντος, ”ενσωματώσει” ελληνικές νησίδες στη Γαλάζια Πατρίδα του.
Και το χειρότερο δεν είναι ότι αυτό ακριβώς πρόκειται να επιλέξει, τη στιγμή που θα είναι σίγουρος για την επιτυχία της επιχείρησης. Το χειρότερο είναι ότι πολλοί σύμμαχοί μας αναμενόμενα θα μεταβάλουν τα τωρινά παρατεταμένα χειροκροτήματα σε ένα σύντομο φιλικό χτύπημα στην πλάτη, σα να μας λένε «έχεις χίλια δίκια φίλε μου, αλλά αν σε βοηθήσω, εγώ θα βγω χαμένος».