Ο αγαπητός συνάδελφος κ. Παπαρρηγόπουλος επιχείρησε να αντικρούσει τις απόψεις, που διατύπωσα στο άρθρο μου της 16.10.2020 για τη συνεπιμέλεια. Περίμενα με ειλικρινές ενδιαφέρον να διαβάσω κάποιο αντίλογο στα επιχειρήματά μου. Αντί όμως να διαλεχθεί μαζί μου αρκέσθηκε στον συνήθη μονόλογο, που έχει επανειλημμένα δημοσιεύσει. Τον ευχαριστώ γιατί με αναβάθμισε σε καθηγητή, αλλά είμαι επίκουρος καθηγητής.
Δεν είναι αληθές το αναφερόμενο ότι η Εταιρεία Οικογενειακού Δικαίου είναι αντίθετη στη συνεπιμέλεια, γιατί δεν έχει διατυπώσει επίσημη άποψη για το ζήτημα. Τα μέλη του ΔΣ έχουν τις προσωπικές τους απόψεις και όσα συμμετέχουν στη νομοπαρασκευαστική επιτροπή, προφανώς τις διατυπώνουν στις εργασίες της. Ούτε είναι αληθές ότι η Εταιρεία ιδρύθηκε από την κ. Αποστολάκη. Ήταν ένα από τα πρόσωπα, που είχαν την πρωτοβουλία, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται ο επίτιμος καθηγητής και ακαδημαϊκός κ. Σταθόπουλος, ο αείμνηστος καθηγητής Θανάσης Παπαχρίστου, ο επίτιμος εισαγγελέας του Αρείου Πάγου κ. Τέντες, ο επίτιμος αντιπρόεδρος του Αρείου Πάγου κ. Γαβράς, οι καθηγήτριες κ. κ. Θεοφανώ Παπαζήση και Αλιπράντη-Μαράτου και ο δικηγόρος κ. Κουτσουλέλος. Η κ. Αποστολάκη είναι μέλος του ΔΣ στην τρέχουσα θητεία του. Η Εταιρεία Οικογενειακού Δικαίου δεν λειτουργεί ως lobby και δεν προωθεί συγκεκριμένη γραμμή, αλλά επιδιώκει να καλλιεργεί τον ελεύθερο και δημιουργικό επιστημονικό διάλογο. Το μόνο θέμα, το οποίο επιδιώκει να προωθήσει είναι η πρότασή της για θέσπιση οικογενειακών δικαστηρίων, για τα οποία έχει ετοιμάσει σχέδιο νόμου με αιτιολογική έκθεση από το 2014 και το έχει υποβάλει σε πέντε Υπουργούς Δικαιοσύνης χωρίς καμία ανταπόκριση μέχρι σήμερα. Δεν είναι ορθή πάντως η άποψη του κ. Παπαρρηγόπουλου ότι χωρίς αναγκαστική χρονική κατανομή της επιμέλειας δεν θα προσφέρουν τίποτε τα οικογενειακά δικαστήρια. Απεναντίας στην άρση των διαφωνιών των γονέων είναι που θα διαδραματίσουν καταλυτικό ρόλο.
Αναφέρονται στο άρθρο του κ. Παπαρρηγόπουλου κάποιες επιστημονικές ενώσεις, που τοποθετήθηκαν δημόσια υπέρ της συνεπιμέλειας και μελέτες, κατά τις οποίες η εναλλασσόμενη κατοικία λειτουργεί ευεργετικά για τα παιδιά, οι οποίες όμως έχουν δεχθεί την κριτική ότι αφορούν κυρίως παιδιά από γονείς, που συμφωνούν και συνεργάζονται (βλ. LAWSPOT 11.0.2020 άρθρο Δήμητρας Καρδάκου με αναφορά σε μελέτη των Christy M. Buchanan/Parista L. Jahromi Ballard). Και η Παιδοψυχιατρική Εταιρεία Ελλάδος σε επιστολή της προς τη νομοπαρασκευαστική επιτροπή παρουσιάζει δυσκολίες κατά ηλικία των παιδιών από τη βίωση της συνεπιμέλειας.
Και τώρα επί της ουσίας. Δεν υπάρχει γενικά και αόριστα συμφέρον του παιδιού. Υπάρχει το πραγματικό συμφέρον συγκεκριμένου παιδιού, που ήρθε στον κόσμο από συγκεκριμένους γονείς με τους χαρακτήρες, τις προσωπικότητες και την ψυχοπαθολογία τους. Δεν εξυπηρετείται αναγκαστικά το συμφέρον όλων των παιδιών με χρονική κατανομή της επιμέλειας και μάλιστα απολύτως ίσου χρόνου. Υπάρχουν γονείς ναυτικοί, ιπτάμενοι, οδηγοί διεθνών μεταφορών, εργαζόμενοι σε άλλη χώρα ή άλλη περιοχή της Ελλάδας, που αδυνατούν να ασκήσουν συνεπιμέλεια. Υπάρχει και συνεπιμέλεια με κοινές αποφάσεις και κύρια διαβίωση στην κατοικία του ενός γονέα. Υπάρχει και η δυνατότητα διατήρησης σταθερής της κατοικίας του παιδιού και εναλλαγής των γονέων, την οποία υιοθετεί η Παιδοψυχιατρική Εταιρεία Ελλάδος, που δεν υποστηρίζει την αναγκαστική ίση χρονική κατανομή της επιμέλειας.
Η προσωπική μου τοποθέτηση δεν είναι αντίθετη στη συνεπιμέλεια. Αντίθετος είμαι στην αναγκαστική ίση χρονική κατανομή της ανεξαρτήτως συνθηκών και καταστάσεων. Σε μελέτη μου το 2010 είχα υποστηρίξει ότι είναι η ιδανική λύση όταν οι γονείς συμφωνούν (Κοινή γονική Μέριμνα μετά το διαζύγιο. Πρόοδος ή οπισθοδρόμηση; ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ, 2010, 1300-1309). Προτού εμφανιστούν οι σύλλογοι γονεϊκής ισότητας το έχω προωθήσει σε συναινετικά διαζύγια και λειτούργησε. Ουδέποτε ως δικηγόρος υποστήριξα μητέρα, που παρεμποδίζει την επικοινωνία και πατέρα, που δεν πληρώνει τη διατροφή. Πρόκειται συμπεριφορές, που θεωρώ απαράδεκτες. Σε άλλη μελέτη μου επίσης έχω αναλύσει πως μπορεί να κατανεμηθεί η διατροφή των παιδιών μεταξύ των γονέων σε περιπτώσεις χρονικής ή λειτουργικής κατανομής της επιμέλειας (Αλληλεπίδραση της καταβολής διατροφής ανηλίκου με την επιμέλεια και την παρεμπόδιση επικοινωνίας, ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ 2018, 689-694). Η έγνοια για το συμφέρον των παιδιών και την άσκηση της επιμέλειάς τους δεν αποτελεί προνόμιο και ιδιοκτησία κανενός. Οι επιφυλάξεις, που διατύπωσα στο προηγούμενο άρθρο μου αφορμώνται από πραγματικές καταστάσεις, που ζουν καθημερινά όσοι μαχόμενοι δικηγόροι ασχολούνται με το οικογενειακό δίκαιο. Τις γνωρίζει και ο κ. Παπαρρηγοπουλος, αλλά η πεποίθησή του ότι η ίση χρονική κατανομή είναι πανάκεια δεν του επιτρέπει να τις συνεκτιμήσει αναλόγως.
Κατανοώ την απόγνωση και την οργή των πατεράδων, που έχουν αποκοπεί από τα παιδιά τους. Η αποκατάσταση της συμμετοχής στην ανατροφής τους όμως δεν θα επιτευχθεί με την αναγκαστική ίση χρονική κατανομή της επιμέλειας.
Έτσι και αλλιώς σε λίγο το τοπίo θ’ αλλάξει. Η εύκολη ανάθεση της αποκλειστικής επιμέλειας στη μητέρα θα πάψει να είναι αυτονόητη. Εναπόκειται σε όλους μας, δικαστές και δικηγόρους, να συμβάλλουμε στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό στην αλλαγή της νοοτροπίας των γονέων και στην κατάκτηση της ουσιαστικής συμμετοχής και των δύο γονέων στη φροντίδα των παιδιών μετά τη διάσταση ή το διαζύγιο.