3.788 ασυνόδευτα παιδιά πρόσφυγες βρίσκονται στην Ελλάδα αυτή την στιγμή, έχοντας βίαια χωριστεί από τις οικογένειές τους. Για τα παιδιά αυτά, υπάρχουν μόνο 1.635 θέσεις φιλοξενίας σε κατάλληλες δομές, ενώ τα υπόλοιπα παραμένουν σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης, αστυνομικά τμήματα, καταυλισμούς, ακόμα και στο δρόμο. To Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (EKKA) τοποθετεί τα ασυνόδευτα παιδιά σε δομές φιλοξενίας, ανάλογα με τη διαθεσιμότητα σε θέσεις και την ευαλωτότητα των παιδιών. Για πολλά χρόνια, πριν ακόμα την προσφυγική κρίση, ασυνόδευτα παιδιά παρέμεναν για μεγάλα χρονικά διαστήματα σε κέντρα κράτησης, ακόμα και αν είχε βρεθεί γι’ αυτά θέση σε κάποια δομή φιλοξενίας στην Ελλάδα, γιατί δεν υπήρχε κανείς να τα συνοδεύσει μέχρι εκεί. Το κενό αυτό καλύπτει η ΜΕΤΑδραση, πραγματοποιώντας αποστολές για την ασφαλή συνοδεία ασυνόδευτων ανηλίκων από το 2011, έχοντας συνοδεύσει μέχρι σήμερα περισσότερα από 11.100 παιδιά, κατά τη διάρκεια 4.000 αποστολών. Μια τέτοια αποστολή συνοδείας ασυνόδευτων παιδιών ξεκίνησε μια μέρα του Μαΐου του 2019…
***
Το ραντεβού με τη Μάριαμ, τη διερμηνέα της ΜΕΤΑδρασης στα Φαρσί, είναι νωρίς το πρωί στο αεροδρόμιο της Αθήνας. Είναι μια γλυκιά και ευγενική συνάδελφος με την οποία δεν είχε τύχει να συνεργαστούμε στο παρελθόν. Ανταλλάσσουμε πληροφορίες και οργανωνόμαστε, καθώς πετάμε για τη Λέσβο. Στο νησί, μεταφερόμαστε κατ’ ευθείαν στη Μόρια. Εκεί, περνάμε από το γραφείο της ΜΕΤΑδρασης για ένα γρήγορο «καλημέρα» στην ομάδα των συναδέλφων μας που παρέχουν Διερμηνεία στην Υπηρεσία Ασύλου, καθώς και στους εξουσιοδοτημένους εκπροσώπους/ επιτρόπους ασυνόδευτων ανηλίκων. «Τα καλύτερα παιδιά θα πάρετε», μας λέει χαμογελώντας ο Κυριάκος, εξουσιοδοτημένος εκπρόσωπος/ επίτροπος ασυνόδευτων ανηλίκων της ΜΕΤΑδρασης. «Πάντα χαιρόμαστε όταν επιτέλους φεύγουν από εδώ τα παιδιά», προσθέτει. Στο ΚΥΤ της Μόριας επικρατεί φασαρία. Κυκλοφορούν αμέτρητοι ταλαιπωρημένοι άνθρωποι, ενώ νεοαφιχθέντες περιμένουν να καταγραφούν.
Παραλαμβάνουμε τα δύο πρώτα παιδιά. Πρόκειται για τον Ίσα και το Ρεζά, δύο αδέρφια από το Αφγανιστάν, 13 και 15 ετών. Έφτασαν στη Λέσβο πριν από δύο μήνες, μαζί με το μεγαλύτερο αδερφό τους, ο οποίος, επειδή έχει κλείσει τα 18, δεν μπορεί να τους ακολουθήσει στη δομή φιλοξενίας ανηλίκων. Η οικογένεια θα πρέπει να χωριστεί ξανά… Τα βλέμματα των τριών αδερφών μάς σφίγγουν το στομάχι. «Πρέπει να παραμείνω ψύχραιμη» σκέφτομαι. Με τη βοήθεια της διερμηνέα, εξηγώ στα παιδιά ότι θα μείνουν σε μια δομή στην οποία θα έχουν την κατάλληλη φροντίδα, στήριξη ως προς τις διαδικασίες ασύλου και τις ιατροφαρμακευτικές τους ανάγκες, καθώς και τη δυνατότητα να πάνε στο σχολείο. «Μην ανησυχείς για τα αδέρφια σου», καθησυχάζω τον μεγάλο αδερφό. «Θα είναι ασφαλή και δεν θα χάσετε επαφή. Με την πρώτη ευκαιρία θα ξαναβρεθείτε».
Το επόμενο παιδί που παραλαμβάνουμε είναι ο Κάι, 16 ετών, με καταγωγή από τη Δυτική Αφρική. Είναι ιδιαίτερα δημοφιλής: πολλοί φίλοι έχουν μαζευτεί για να τον αποχαιρετήσουν. Δείχνοντάς του τα διακριτικά που φορώ, του εξηγώ στα αγγλικά, που τα μιλάει άπταιστα, ότι θα τον συνοδεύσουμε σε μια δομή κατάλληλη για την φιλοξενία του. Συνειδητοποιώ ότι εκείνη την στιγμή ζητώ από ένα αγόρι που έχει περάσει από εξαιρετικά δύσκολες καταστάσεις να εμπιστευτεί εμένα, μιαν άγνωστη, να τον μεταφέρω σε ένα άγνωστο μέρος… Του μιλώ για τις καλύτερες συνθήκες που τον περιμένουν για να τον καθησυχάσω.
Συστήνουμε τον Κάι στον Ίσα και το Ρεζά και τα παιδιά δείχνουν να επικοινωνούν μια χαρά, παρόλο που δεν έχουν κοινή γλώσσα. Παίρνουμε τα λιγοστά πράγματα των παιδιών - ένα μικρό σακίδιο ο καθένας - που αποτελούν όλη τους την περιουσία και ξεκινάμε με ένα βανάκι για το αεροδρόμιο. Στο δρόμο, έχουμε την ευκαιρία να ενημερώσουμε τα παιδιά με περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τις δυνατότητες που θα έχουν στη δομή φιλοξενίας, αλλά και τους κινδύνους που ελλοχεύουν αν δεν κρατήσουν απόσταση από κάθε είδους διακινητές που μπορεί να τα προσεγγίσουν εκτός δομής.
Στο αεροδρόμιο, η αστυνομία ζητάει να ελέγξει διεξοδικά τα έγγραφα των τριών παιδιών, τα οποία είχα ελέγξει κι εγώ όταν τα παρέλαβα από τη γραμματεία της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης στη Μόρια: εισαγγελικές διατάξεις, αποφάσεις αναχώρησης, κάρτες αιτούντος ασύλου και ιατρικές εξετάσεις. Όσο τακτοποιώ τα διαδικαστικά, η Μάριαμ φροντίζει να φάνε κάτι τα παιδιά. Δεν έχουν μεγάλη όρεξη, πρέπει να είναι αγχωμένα. Από τότε που έφτασαν σε Ευρωπαϊκό έδαφος, το οποίο έτυχε να είναι η Λέσβος, είναι η πρώτη ημέρα ελευθερίας, εκτός Μόριας. Είναι, επίσης, η πρώτη φορά στη ζωή τους που θα πετάξουν με αεροπλάνο.
«Συνήθως στις συνοδείες έχουμε τουλάχιστον δέκα με δεκαπέντε παιδιά», με ενημερώνει η Μάριαμ που έχει συμμετάσχει σε δεκάδες αποστολές ως διερμηνέας. «Τις περισσότερες φορές ταξιδεύουμε με πλοίο για πολλές ώρες, έτσι έχουμε την ευκαιρία να γνωριστούμε καλύτερα με τα παιδιά, να τα συμβουλεύσουμε σχετικά με την περαιτέρω πορεία τους, να τονίσουμε τη σημασία του σχολείου και να τα ενημερώσουμε για τους κινδύνους που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν».
Στο αεροδρόμιο της Αθήνας, συναντάμε άλλη μία εθελόντρια συνοδό της ΜΕΤΑδρασης, η οποία παραλαμβάνει τα δύο αδέρφια για να τα συνοδεύσει, μαζί με τη διερμηνέα, μέχρι τη δομή φιλοξενίας στο κέντρο της Αθήνας. Ο Κάι κι εγώ έχουμε κι άλλη πτήση, καθώς η δική του νέα κατοικία βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη.
Σύμφωνα με το πρόγραμμα, έχουμε τρεις ώρες αναμονή. Του προσφέρω κάτι να φάει και να πιει. Η όρεξή του παραμένει μειωμένη… Σκέφτομαι ότι αυτό το παιδί έχει σχεδόν την ηλικία της κόρης μου. Αναρωτιέμαι για τη μητέρα του, αν ζει, πού βρίσκεται… Όχι, δεν θα τον ρωτήσω για την οικογένειά του, ούτε για τις καλές και κακές αναμνήσεις από την πατρίδα του, ούτε για το ταξίδι μέχρι την Ελλάδα, ούτε για τους έξι μήνες που έζησε στη Μόρια… Δεν θέλω να τον αναγκάσω να επαναφέρει στο μυαλό του τραυματικές εμπειρίες.
«Σου αρέσει το ποδόσφαιρο;» τον ρωτάω, για να ξεκινήσω μια ανώδυνη συζήτηση. «Μου αρέσει, αλλά δεν είναι η προτεραιότητά μου», μου απαντά με αφοπλιστική ωριμότητα. «Θέλω να γίνω δικηγόρος». «Είμαι σίγουρη ότι θα τα καταφέρεις», του απαντώ, εντυπωσιασμένη από την αποφασιστικότητά του. Περνάμε την ώρα μας με εκπαίδευση στο Sudoku. Του εξηγώ το παιχνίδι και παίζουμε στο κινητό μου, στην αρχή μαζί. Το επόμενο, τον αφήνω να το λύσει μόνος του. Κάθε φορά που κάνει λάθος, ανάβει κόκκινο κι εκείνος αφήνει ένα επιφώνημα απογοήτευσης. Συνειδητοποιώ ότι δεν τον πειράζει που έχασε, αλλά το γεγονός ότι έκανε λάθος. «Αυτό το παιδί έχει μεγάλες απαιτήσεις από τον εαυτό του», σκέφτομαι. «Έχεις κάποιο γνωστό στη Θεσσαλονίκη;» τον ρωτώ. «Όχι, κανέναν», μου απαντά. «Μην ανησυχείς, θα κάνεις φίλους στη δομή», τον καθησυχάζω. Του μιλώ με ενθουσιασμό για τη Θεσσαλονίκη και τα ενδιαφέροντα πράγματα που θα βρει εκεί.
Έξω από το αεροδρόμιο, παίρνουμε ταξί για τη δομή. «Αυτή είναι μια VIP κούρσα για κάποιο σημαντικό πρόσωπο που ακυρώθηκε τελευταία στιγμή και είστε τυχεροί που θα έχετε μεταφορά πολυτελείας χωρίς έξτρα χρέωση», μας λέει ο οδηγός. «Και πάλι ένα σημαντικό πρόσωπο μεταφέρετε», απαντώ και δεν μπορώ να σκεφτώ κάποιον άλλο που θα έπαιρνε το ταξί αυτό και θα είχε αντιμετωπίσει στη ζωή του περισσότερες προκλήσεις από τον Κάι, παραμένοντας τόσο ευγενικός και προσηλωμένος στο στόχο του.
Στην υποδοχή της δομής, ο Κάι συναντά καμιά δεκαριά αγόρια από την Αφρική και το πρόσωπό του φωτίζεται. Γνωρίζεται με όλους και μέχρι να τακτοποιήσω τα διαδικαστικά, οι νέοι του φίλοι τού έχουν προσφέρει ένα μήλο και το τρώει με όρεξη. Τον αποχαιρετώ με ένα χαμόγελο και την ευχή να πετύχει αυτά που επιθυμεί στη ζωή του. Είναι πάντα δύσκολη η στιγμή του αποχωρισμού…
***
Από το 2016, οι συνοδείες ασυνόδευτων παιδιών της ΜΕΤΑδρασης στηρίζονται από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, με συγχρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Καθώς τα αιτήματα ολοένα αυξάνονται, σημαντική είναι η συμβολή εθελοντών Συνοδών, καθώς και η στήριξη, με προσφορά δωρεάν μετακίνησης, από την Aegean Airlines, την Blue Star Ferries και την Hellenic Seaways.
Τα στοιχεία των παιδιών έχουν αλλάξει, για την προστασία των προσωπικών τους δεδομένων.