«Σύνοδος Κορυφής για την Ειρήνη στην Ουκρανία»

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στις 24 Φεβρουαρίου 2022, η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, ενέργεια που προκάλεσε τεράστιες αλλαγές στο περιβάλλον ασφάλειας καθώς συνέβαλε στην εκδήλωση ενεργειακής, επισιτιστικής και μεταναστευτικής κρίσης. Η νέα αυτή πραγματικότητα οδήγησε τη συντριπτική πλειοψηφία των κρατών της Δύσης να ταχθούν στο πλευρό της Ουκρανίας, μετατρέποντας με τον τρόπο αυτό το εν λόγω θέατρο των στρατιωτικών επιχειρήσεων σε ένα (ακόμα) πεδίο αντιπαράθεσης Δύσης και Ανατολής.

Στο πλαίσιο εξεύρεσης λύσης για τον τερματισμό του συνεχιζόμενου Ρωσο-Ουκρανικού πολέμου, η Ουκρανία ζήτησε από την Ελβετία να διοργανώσει μία Σύνοδο Κορυφής με σκοπό την επίτευξη αμοιβαίας κατανόησης για την προώθηση μίας ειρηνευτικής διαδικασίας.[i] Ως εκ τούτου, η Σύνοδος Κορυφής για την Ειρήνη στην Ουκρανία (Summit on Peace in Ukraine) αποφασίστηκε να λάβει χώρα στο Ελβετικό θέρετρο Bürgenstock το διήμερο 15-16 Ιουνίου 2024, ενώ ως επιμέρους στόχοι καθορίστηκαν οι ακόλουθοι:

1. Η παροχή μίας πλατφόρμας διαλόγου για την προώθηση μίας συνολικής, δίκαιης και μακροχρόνιας ειρήνης στην Ουκρανία, βασισμένη στο Διεθνές Δίκαιο και τον Καταστατικό Χάρτη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΚΧ/ΟΗΕ).
2. Η προώθηση της αμοιβαίας κατανόησης όσον αφορά το πιθανό πλαίσιο επίτευξης του προαναφερθέντος στόχου.
3. Ο από κοινού καθορισμός ενός οδικού χάρτη για την εμπλοκή των δύο αντιμαχόμενων μερών σε μία ειρηνευτική διαδικασία.

Η ΦΟΡΜΟΥΛΑ ΕΙΡΗΝΗΣ ΤΟΥ ΖΕΛΕΝΣΚΙ

Αξίζει επίσης να επισημανθεί ότι στις 11 Οκτωβρίου 2022 η Ουκρανία εκπόνησε ένα σχέδιο 10 σημείων για την αποκατάσταση της ασφάλειας το οποίο έχει λάβει την ονομασία «Φόρμουλα Ειρήνης του Προέδρου Ζελένσκι»[ii] και περιλαμβάνει τα ακόλουθα μέτρα:

1. Ακτινοβολία και πυρηνική προστασία: Απόσυρση των Ρωσικών στρατευμάτων από τις πυρηνικές εγκαταστάσεις στην Zaporizhzhia,
2. Eπισιτιστική ασφάλεια: Αποκατάσταση της Συμφωνίας της Μαύρης Θάλασσας για τα Σιτηρά.
3. Ενεργειακή ασφάλεια: Επιβολή περιορισμών στις τιμές της ενέργειας για τον τερματισμό της οπλοποίησής της.
4. Απελευθέρωση αιχμαλώτων και απελαθέντων ατόμων: Σύναψη συμφωνίας ανταλλαγής του συνόλου των αιχμαλώτων και επιστροφής όλων των ατόμων που απελάθηκαν στη Ρωσία.

1. Αποκατάσταση της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας: Εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου και των διατάξεων του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ για επαναφορά των συνόρων στην προ της εισβολής κατάσταση.

1. Απόσυρση των Ρωσικών στρατευμάτων και κατάπαυση των εχθροπραξιών: Η μακρόχρονη ειρήνη μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την απόσυρση των Ρωσικών στρατευμάτων από το έδαφος της Ουκρανίας και την επαναφορά του ελέγχου των συνόρων στις Ουκρανικές Αρχές.
2. Αποκατάσταση της δικαιοσύνης: Θέσπιση ειδικού δικαστηρίου για τα εγκλήματα πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία.
3. Οικολογική προστασία: Ο πόλεμος προκάλεσε τεράστια ζημιά στο φυσικό περιβάλλον (φωτιές, μόλυνση υδάτων, κ.λπ.) η οποία έχει μακροχρόνιες συνέπειες.
4. Πρόληψη της κλιμάκωσης και επανάληψης της επιθετικότητας: Παροχή εγγυήσεων στην Ουκρανία από τη Δύση και ένταξή της στο ΝΑΤΟ.
5. Επιβεβαίωση του τέλους του πολέμου: Υπογραφή συμφωνίας λήξης του πολέμου μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας.

Όσον αφορά το πρόγραμμα της Συνόδου Κορυφής, αυτό περιλαμβάνει τόσο συνεδριάσεις της ολομέλειας των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων, όσο και ad hoc (κατά περίπτωση) συνεδριάσεις μικρότερων σχημάτων οι οποίες θα επικεντρωθούν κυρίως σε ζητήματα που επηρεάζουν την ασφάλεια σε παγκόσμιο επίπεδο, δίνοντας έμφαση στα σημεία Νο.1, Νο.2 και Νο.4 της Φόρμουλας Ειρήνης.

Σύμφωνα επίσης με το Ομοσπονδιακό Υπουργείο Εξωτερικών της Ελβετίας η εν λόγω Σύνοδος Κορυφής δεν αποτελεί ένα φόρουμ διαπραγματεύσεων αλλά περισσότερο μία ευκαιρία ανταλλαγής απόψεων για τη δημιουργία αμοιβαίας αντίληψης η οποία θα αποτελέσει τη βάση για την έναρξη των μελλοντικών διαπραγματεύσεων, ενώ έχει εκφραστεί και η πρόθεση έκδοσης Κοινής Διακήρυξης με το πέρας της Συνόδου.

ΟΙ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ

Έχοντας ως γνώμονα την όσο το δυνατόν ευρύτερη συμμετοχή κρατικών και μη δρώντων στη Σύνοδο Κορυφής, οι αρχές της Ελβετίας απέστειλαν περισσότερες από 160 προσκλήσεις σε ηγέτες κρατικών και μη δρώντων, έχοντας λάβει περίπου 90 θετικές απαντήσεις. Μερικοί από τους σημαντικότερους Ευρωπαϊκούς και διεθνείς δρώντες αυτούς είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση, το Συμβούλιο της Ευρώπης, η Ινδία, οι ΗΠΑ (θα παραστεί η Αντιπρόεδρος και ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ), η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία, ο Καναδάς, η Ισπανία, η Αυστρία, η Φινλανδία, και η Σουηδία.

Όσον αφορά την Κίνα, ο Σι Τζινπίνγκ –αν και προσκλήθηκε από τις Ελβετικές αρχές– δήλωσε ότι δεν πρόκειται να παρευρεθεί, υπογραμμίζοντας ωστόσο την υποστήριξη της Κίνας στην εν λόγω πρωτοβουλία και την ανάγκη συμπερίληψης της Ρωσίας στην ειρηνευτική διαδικασία. Ο Πρόεδρος της Ουκρανίας αναμένεται να παρευρεθεί στη Σύνοδο Κορυφής ενώ ο Πρόεδρος της Ρωσίας δεν προσκλήθηκε, καθώς σύμφωνα με τις Ελβετικές αρχές είχε δηλώσει επανειλημμένως ότι δεν ενδιαφερόταν για την εν λόγω συνάντηση. Παρ’ όλα αυτά Η Ελβετία επισημαίνει ότι η μελλοντική συμμετοχή της Ρωσίας στην ειρηνευτική διαδικασία είναι ζωτικής σημασίας για την εξεύρεση βιώσιμης λύσης, άποψη την οποία συμμερίζεται και η Ουκρανία.[i]

ΑΝΑΛΥΣΗ

Ένα πρώτο σημείο που αξίζει να τονιστεί είναι η αποφυγή πρόσκλησης της Ρωσίας στην Σύνοδο Κορυφής, καθώς η εν λόγω ενέργεια δίνει την εντύπωση ότι η Δύση δεν αντιμετωπίζει τη Ρωσία ως ισότιμο δρώντα. Το γεγονός αυτό αναμένεται να επιδεινώσει τις σχέσεις Δύσης-Ρωσίας, καθώς στο πρόσφατο Δόγμα Εξωτερικής Πολιτικής της Ρωσίας που δημοσιεύτηκε στις 31 Μαρτίου 2023 επισημαίνεται ότι η Ρωσία είναι έτοιμη για διάλογο και συνεργασία με τη Δύση, αλλά μόνο εφόσον αυτός διέπεται από τις αρχές της κυριαρχικής ισότητας και του σεβασμού των συμφερόντων του άλλου.[ii]

Όσον αφορά τη στάση «ίσων αποστάσεων» της Κίνας να μην παρευρεθεί στη Σύνοδο Κορυφής αλλά να υποστηρίξει την ειρηνευτική αυτή πρωτοβουλία, μπορεί να γίνει κατανοητή υπό το πρίσμα της στρατηγικής σχέσης που έχει αναπτυχθεί μεταξύ Κίνας και Ρωσίας,[iii] και της εικόνας ήπιας δύναμης (soft power) που προσπαθεί να αναδείξει τόσο μέσω του Δόγματος Ειρηνικής Ανάπτυξης (Peaceful Development) όσο και μέσω της διαμεσολαβητικής δράσης της, όπως για παράδειγμα η συμβολή της στην αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας τον Μάρτιο του 2023.[iv] Εξάλλου, η συμμετοχή της θα ερχόταν σε αντίθεση με την αρχή της μη επέμβασης στις εσωτερικές υποθέσεις των άλλων κρατών την οποία υποστηρίζει ως απόρροια του ζητήματος ανεξαρτησίας της Ταϊβάν.

Η δε συμμετοχή των ΗΠΑ με την Αντιπρόεδρο και τον Σύμβουλο Εθνικής Ασφάλειας αντί για τον Αμερικανό Πρόεδρο –αν και ενδέχεται να οφείλεται σε μη πολιτικά αίτια– προκαλεί προβληματισμό, ενώ η συμμετοχή της (πάντα φιλόδοξης) Γαλλίας ήταν αναμενόμενη καθώς ο Γάλλος Πρόεδρος είχε δηλώσει στην πρόσφατη Εθνική Στρατηγική Αναθεώρηση ότι επιθυμεί να καταστήσει τη Γαλλία μια ισορροπημένη, ενωμένη και με παγκόσμια επιρροή δύναμη.[1]

ΚΑΤΑΛΗΚΤΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

Λαμβάνοντας υπόψιν τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν, συμπεραίνεται ότι οι κυριότερες προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει η Δύση όσον αφορά την επίτευξη συμφωνίας ειρήνης μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας είναι ο κίνδυνος μετατροπής του Ρωσο-Ουκρανικού πολέμου σε μία ακόμα παγωμένη σύγκρουση (frozen conflict), καθώς η Ρωσία δεν φαίνεται διατεθειμένη να παραχωρήσει τα εδάφη που έχει καταλάβει.

Συνοψίζοντας, αξίζει να σημειωθεί ότι –ακόμα και υπό τις παρούσες συνθήκες– η πρόσκληση της Ρωσίας στη Σύνοδο Κορυφής έστω και για καθαρά τυπικούς λόγους, θα συνέβαλε σημαντικά στην αποκλιμάκωση της έντασης και τη δημιουργία ευνοϊκού κλίματος μεταξύ Ρωσίας και Δύσης, παράγοντες οι οποίοι θα συνέβαλαν θετικά στην προώθηση μίας ειρηνευτικής διαδικασίας στην Ουκρανία.

Πηγές

[1] Koukakis, G. (2023). International & National Security strategic documents issued in 2022 [Research Paper No.90]. Center for International Strategic Analyses. https://doi.org/10.13140/RG.2.2.26099.60969

[i] Keaten, J. (2024, June 14). A peace summit for Ukraine opens in Switzerland, but Russia won’t be taking part. ABC News. https://abcnews.go.com/International/wireStory/peace-summit-ukraine-opens-switzerland-russia-taking-part-111114751

[ii] The Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation. (2023, March 31). The Concept of the Foreign Policy of the Russian Federation. https://mid.ru/en/foreign_policy/fundamental_documents/1860586/

[iii] Eitorial Team. (2024, May 16). What is Putin and Xi’s “new era” strategic partnership?. Reuters. https://www.reuters.com/world/what-is-putin-xis-new-era-strategic-partnership-2024-05-16/

[iv] Jash, A. (2023, June 23). Saudi-Iran Deal: A Test Case of China’s Role as an International Mediator. Georgetown Journal of International Affairs. https://gjia.georgetown.edu/2023/06/23/saudi-iran-deal-a-test-case-of-chinas-role-as-an-international-mediator/

[i] Federal Department of Foreign Affairs. (2024, June 11). Summit on Peace in Ukraine. Confederation of Switzerland. https://www.eda.admin.ch/eda/en/fdfa/fdfa/aktuell/dossiers/konferenz-zum-frieden-ukraine.html

[ii] President of Ukraine. (2022, October 11).Ukraine’s Peace Formula Philosophy [Official Document]. https://www.president.gov.ua/storage/j-files-storage/01/19/53/32af8d644e6cae41791548fc82ae2d8e_1691483767.pdf

Πρώτη δημοσίευση στο ΚΕΔΙΣΑ