Κάθε φορά που πηγαίνω στη Σέριφο, βάζω στον εαυτό μου κι από ένα “task”. Αλλες φορές στο παρελθόν, το “task” της Σερίφου περιλάμβανε το νεοκλασικό μνημείο στο Μ. Λιβάδι Σερίφου και την απαξιωμένη και εν κινδύνω μεταλλευτικής μας κληρονομιά, άλλοτε τα παλιά μεταλλεία και τη δυνατότητα μεταλλευτικής περιήγησης άλλοτε την ιστορική απεργία στα μεταλλεία της Σερίφου του 1916 και άλλοτε τις αρχαίες σκουριές και την μεταλλουργία πάνω από τον κόλπο του Αβεσσαλού, στην εύγλωττη θέση Σκουριές!
Αυτή τη φορά είπαμε με τον Δημήτρη να κάνουμε κάτι άλλο. Να τολμήσουμε να βαδίσουμε στα χνάρια του παλιού μεταλλωρύχου και να διασχίσουμε την υπόγεια στοά μεταφοράς από το Μ. Λιβάδι προς τον παρθένο και σχεδόν απροσπέλαστο (πλην θαλάσσης) όρμο του Καλόγερου.
Μια παρατημένη κι αφύλαχτη στοά για δεκαετίες που κανείς δεν ξέρει που ακριβώς οδηγεί (κι αν) και τι ακριβώς θα συναντήσει κανείς διασχίζοντάς την!
Πρόκειται για μια παλιά μεταλλευτική στοά μήκους περίπου 1 χλμ που εξυπηρέτησε στο παρελθόν τόσο την μεταφορά μεταλλεύματος από τις εξορύξεις του όρμου Καλόγερου προς το μεταλλευτικό κέντρο του Μ. Λιβαδιού Σερίφου όσο και την ευκαιριακή εξόρυξη μεταλλεύματος σε διάφορες υπόγειες ενδιάμεσες θέσεις.
Επισημαίνεται ότι για έναν περίπου αιώνα από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τις αρχές της δεκαετίας του 1960 που έκλεισαν οριστικά τα μεταλλεία σιδηρομεταλλεύματος Σερίφου, η μεταλλευτική δραστηριότητα αποτέλεσε την βάση της οικονομίας του νησιού και τα μεταλλεία την κυριότερη πλουτοπαραγωγική πηγή. Τα μεταλλεία όμως όπως κι αλλού (πχ. Λαύριο) άφησαν πίσω τους και αναρίθμητες δαιδαλώδεις στοές, σκουριασμένα βαγόνια, εγκαταλειμμένες μεταλλευτικές εγκαταστάσεις, σκάλες φόρτωσης και σωρούς από μεταλλευτικά απορρίμματα (tailings). Και την μεταλλευτική μνήμη, να στέκεται εκεί σε κάθε υπαίθριο ή υπόγειο μνημείο έτοιμη να μαγέψει τους νέους μικρούς εξερευνητές της…
Δεν χρειάζονταν και πολλά για κάποιους με την δική μας εμπειρία. Πλήρης εξοπλισμός Μέσων Ατομικής Προστασίας και εφαρμογή των ενδεδειγμένων κανόνων ασφαλείας. Και να’μαστε πρωί-πρωί, με τους φακούς και τα κράνη στο Μ. Λιβάδι, εκεί όπου μας περίμενε το task. Η στοά ήταν πολύ μικρών διαστάσεων (max 3x2), καλοσχεδιασμένη με πολύ καλό φυσικό αερισμό ακόμη και στις θέσεις που το εισερχόμενο ρεύμα αέρα διαμοιραζόταν και σε άλλα ξετρυπήματα που χρησιμοποιήθηκαν για μεταλλευτική παραγωγή. Στη βάση της στοάς, σήμα κατατεθέν, οι καλοδιατηρημένες σιδηροτροχιές για το βαγονέτο μεταφοράς, το οποίο στη φάση της λειτουργίας του στο παρελθόν κινούνταν με ελάχιστη κλίση ώστε να μπορεί η κίνηση αυτή να εξυπηρετείται απολύτως χειρονακτικά.
Επίσης, συχνότατη η υποστήριξη της οροφής και των παρειών της στοάς (παραμέντων) από ξυλοδεσιές, κανονικές, μονόγαμπες και «τιραντί» (βλ. εικ.) υποδεικνύοντας και την εποχή που δουλεύτηκε η στοά, πιθανότατα τις δεκαετίες 1940-1960 ή και νωρίτερα. Κι ακόμη ενδεικτικά τοπογραφικά πικέτα στην οροφή για την αποτύπωση και ορθή όδευση της στοάς. Σε πολλές θέσεις και όπου ανιχνευόταν το σιδηρομετάλλευμα οι μεταλλωρύχοι δεν άφηναν την ευκαιρία να το εξορύξουν, διανοίγοντας εγκάρσια, τραβέρσες, φυρέδες, γριφόνια ή ότι άλλο εξυπηρετούσε μια τέτοια μάλλον μη ορθολογική εκμετάλλευση. Στη διαδρομή φαίνεται επίσης τόσο ένα εντυπωσιακό ρήγμα όσο και διάφορες επαφές μεταξύ των μεταϊζηματογενών/μεταμορφωμένων πετρωμάτων (γνευσίων, μαρμάρων και σχιστολίθων) και της σιδηρούχου μεταλλοφορίας (βλ. εικ.)
Ευτυχώς η στοά κράτησε όλα αυτά τα χρόνια χωρίς πολλές φθορές και επιμέρους κατολισθήσεις, κάτι που μας επέτρεψε να την πάμε μέχρι τέλος. Μετά από την «ταλαιπωρία», η γραφική και παρθένα παραλία του Καλόγερου, ανάμεσα στο Μεγάλο Λιβάδι και τον όρμο του Κουταλά, μας αποζημίωσε. Οι ελάχιστοι λουόμενοι των …ιστιοφόρων που απολάμβαναν ήδη την παραλία, «έπαθαν» βλέποντας δύο κρανοφορούντες να εξέρχονται μέσα από τα έγκατα της γης και να παρουσιάζονται μπροστά τους, ως κρατούντες μιας άλλης εποχής!! Παραδίπλα οι παλιές εξορύξεις, επιφανειακές και υπόγειες, πανταχού παρούσες αποπνέοντας για μια ακόμη φορά το μεταλλευτικό πυρετό που επικράτησε στο νησί για 100 περίπου χρόνια κι αφορούσε την εκμετάλλευση των πλούσιων-τουλάχιστον για την εποχή εκείνη- κοιτασμάτων σιδήρου!
Βέβαια η δική μου σκέψη ήταν για μια ακόμη φορά στην μεταλλευτική περιήγηση. Ένα νέο μεταλλευτικό πάρκο γεννιόταν στην φαντασία μου! Φανταζόμουν το βαγονέτο να κάνει την ίδια διαδρομή που περπατήσαμε εμείς, μεταφέροντας τους περιηγητές από το Μ. Λιβάδι στην υπόγεια δροσερή διαδρομή και σε κάθε εγκάρσιο να κάνει στάση δίνονται οπτικοακουστικές πληροφορίες στους εκστασιασμένους τουρίστες/ερευνητές. Και μόλις το τραινάκι …ξετρυπήσει στην επιφάνεια, το ωραίο ταξίδι συνεχίζεται επιφανειακά μέχρι την όμορφη παραλία Καλόγερου, μια διαδρομή γεμάτη εικόνες, χρώματα, γέλια αλλά και γνώση. Και μετά στην –επίσης υπόγεια-επιστροφή, στο Μ. Λιβάδι να τους περιμένει ανοικτό το μουσείο των Ορυκτών και της Μεταλλευτικής (ναι αυτό που είναι μονίμως κλειστό σήμερα!) και ακόμη το αναστηλωμένο νεοκλασικό, το κτίριο διοίκησης του άλλοτε κραταιού Μεταλλευτικού Κέντρου της Σερίφου που παρότι συζητείται διαρκώς η δυνατότητα χρηματοδότησης της αναστήλωσής του τα δύο τελευταία χρόνια, μολαταύτα η κατάστασή του κάθε μέρα χειροτερεύει και η σταδιακή κατάρρευσή του βρίσκεται πλέον σε οριακό σημείο (βλ. Εικ.).
Η μεταλλευτική περιήγηση δεν θέλει κόπο, θέλει τρόπο αλλά και κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο, όπως έχω γράψει παλαιότερα. Μόνο έτσι μπορεί να αποτελέσει μια win-win δραστηριότητα που αφενός διατηρεί την μεταλλευτική κουλτούρα και από την άλλη «κόβει εισιτήρια»!
Και κάτι τελευταίο αλλά βασικό. Οι στοές, οι χωρίς φύλαξη και προστασία παρατημένες στοές, που βρίσκονται στη Σέριφο ή και αλλού, δεν (πρέπει να) αποτελούν πεδίο εξερεύνησης για τον απλό ανυποψίαστο πολίτη ή τουρίστα. Διότι κρύβουν κινδύνους και σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να θεωρούνται επισκέψιμες χωρίς τη συνοδεία κάποιου ειδικού. Όχι του …ειδικού εκείνου που έχει ξαναμπεί μέσα και απλά κατάφερε να γράψει το όνομά του στο βράχο ή στην ξυλοδεσιά, αλλά των ειδημόνων εκείνων που γνωρίζουν και έχουν εμπειρία στο φυσικό αντικείμενο μιας τέτοιας δραστηριότητας. Προσοχή λοιπόν, διότι η εξερεύνηση του αγνώστου έχει πάντα δύο πτυχές…
*O κ. Πέτρος Τζεφέρης είναι διδάκτωρ ΕΜΠ & συγγραφέας. Γεν. Δ/ντης Ορυκτών Πρώτων Υλών Υπ. Περιβάλλοντος και Ενέργειας, www.oryktosploutos.net