Του Δρ. Χάρη Δούκα, Αν. Καθηγητή ΕΜΠ
Ξεκινάει άλλο ένα Συμβούλιο Υπουργών Ενέργειας στις Βρυξέλλες. Αυτή την φορά χωρίς την τεράστια πίεση των προηγούμενων Συμβουλίων, καθώς ο δύσκολος χειμώνας είναι πίσω μας, και οι τιμές φυσικού αερίου και πετρελαίου είναι σε φάση αποκλιμάκωσης, σε σχέση με έξι μήνες πριν.
Ευκαιρία λοιπόν για να προχωρήσουν θέματα που καθυστέρησαν λόγω του ενεργειακού πολέμου και των έκτακτων μέτρων αντιμετώπισής του.
Τα τρία κυριότερα σημεία της ημερήσιας διάταξης είναι η πρόταση οδηγίας σχετικά με τους κοινούς κανόνες για τις εσωτερικές αγορές ανανεώσιμων πηγών, φυσικού αερίου και υδρογόνου, η πολιτική συμφωνία σχετικά με την παράταση του κανονισμού του Συμβουλίου για την εθελοντική μείωση της ζήτησης φυσικού αερίου κατά 15 % έως τον Μάρτιο του 2024 και μία πρώτη συζήτηση σχετικά με την αναθεώρηση του σχεδιασμού της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ.
Κανένα από τα παραπάνω δεν έχει τον χαρακτήρα του κατεπείγοντος.
Στο σημείο «Διάφορα» όμως της ημερήσιας διάταξης, σημειώνεται μεταξύ άλλων πως η Ελλάδα θα παράσχει πληροφορίες σχετικά με το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτό το σημείο έχει το μεγαλύτερο εθνικό ενδιαφέρον.
Είχε προηγηθεί την περασμένη Πέμπτη, στη Σύνοδο Κορυφής, πρόταση για την επιτάχυνση των ευρωπαϊκών ηλεκτρικών διασυνδέσεων, μέσω μεγάλων ηλεκτρικών λεωφόρων από τον Πρωθυπουργό. Είναι κρίσιμα τα δίκτυα, ”η ραχοκοκαλιά της ενεργειακής μετάβασης”, όπως τα χαρακτήρισε, προκειμένου να αξιοποιηθούν τα πλεονεκτήματα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), και άμεση η ανάγκη περαιτέρω επένδυσης σε αυτά.
Πράγματι, οι μεγάλες ηλεκτρικές λεωφόροι, όπως λέγονται, που θα διασυνδέουν την χώρα μας με την Κεντρική Ευρώπη, αποτελούν ιδιαίτερη κρίσιμη υποδομή για την ενεργειακή μας ασφάλεια και αυτονομία. Είναι άλλωστε γνωστό πως κανένα μελλοντικό ενεργειακό σύστημα δε μπορεί να επιζήσει εάν δεν έχει πολλές και ευρύχωρες διεθνείς ηλεκτρικές διασυνδέσεις.
Στην Ελλάδα ειδικά, οι ηλεκτρικές διασυνδέσεις είναι πολύ περιορισμένες, δημιουργώντας μεγάλο πρόβλημα στην οικονομία της χώρας. Δεν είναι μόνο το διασυνοριακό εμπόριο αλλά και η δυνατότητα της χώρας για ανταγωνιστικότερες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας. Για παράδειγμα, όταν οι τιμές ηλεκτρικής ενέργειας είχαν ξεφύγει, όπως την περίοδο από τη 21η Δεκεμβρίου 2022 και για πάνω από 3 εβδομάδες (που η Ελλάδα είχε σταθερά τιμές 20 φορές μεγαλύτερες από τις γειτονικές χώρες), θα μπορούσε να εισάγει πολύ μεγάλες ποσότητες φθηνής ηλεκτρικής ενέργειας. Αν είχε επαρκείς διασυνδέσεις.
Το πρόβλημα αυτό των διασυνδέσεων της χώρας θα γίνει πολύ εντονότερο τα αμέσως επόμενα χρόνια. Η Ελλάδα στοχεύει το 80% της ζήτησης ηλεκτρισμού να καλύπτεται από ΑΠΕ το 2030. Τί θα κάνει όμως την πλεονάζουσα παραγόμενη πράσινη ηλεκτρική ενέργεια, όταν δεν μπορεί να την καταναλώσει εγχώρια; Θα περικόπτονται φορτία; Και πού θα διοχετεύονται οι επιπλέον ποσότητες ενέργειας που θα μας έρχονται από τις νέες σχεδιαζόμενες ηλεκτρικές διασυνδέσεις με την Ασία (“EuroAsia Interconnector”) και την Αφρική;
Ολοκληρωμένα σχέδια ηλεκτρικών λεωφόρων που θα ξεκινούν από την Ελλάδα και θα διοχετεύουν την περίσσεια ηλεκτρικής ενέργειας στην υπόλοιπη Ευρώπη έχουν παρουσιαστεί εδώ και πάνω από δέκα χρόνια.
Σύμφωνα λοιπόν με τον non paper που υποβλήθηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, οι 4 πυλώνες που θα πρέπει να εξειδικευτούν το αμέσως επόμενο διάστημα είναι:
1. η βελτίωση του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ του Βορρά και του Νότου
2. η αναβάθμιση του δικτύου στα Δυτικά Βαλκάνια
3. η επέκταση του κανονισμού για την επιτάχυνση χορήγησης αδειών για έργα ΑΠΕ και
4. η επενδυτική διευκόλυνση ταμείων και χρηματοδοτικών προγραμμάτων (π.χ. RRF, Connecting Europe Facility, Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων).
Επιπλέον, το θέμα των κρίσιμων υποδομών δεν έχει να κάνει μόνο με τις μεγάλες εξωτερικές διασυνδέσεις της χώρας. Κρίσιμες είναι οι επενδύσεις και στο εσωτερικό δίκτυο της χώρας. Τα δίκτυα διανομής ηλεκτρικής ενέργειας είναι κορεσμένα. Ως αποτέλεσμα, δεν μπορούν να προχωρήσουν μικρά και μεσαία έργα ΑΠΕ. Μόνο τα μεγάλα έργα προχωράνε, που συνδέονται στην υπερυψηλή τάση. Έτσι, η μικρή και μεσαία επιχειρηματικότητα, οι αγρότες, οι επιχειρήσεις και οι δήμοι δεν μπορούν να προχωρήσουν σε αυτοπαραγωγή από καθαρή ενέργεια για να μειώσουν ταυτόχρονα το ενεργειακό τους κόστος.
Είναι σαφές πως η μειωμένη ανάπτυξη των δικτύων διανομής εξυπηρετεί τους λίγους και ισχυρούς, που έχουν προνομιακή πρόσβαση στον ηλεκτρικό χώρο, και «χτυπάει» τους απλούς πολίτες. Η ισότιμη όμως πρόσβαση στον ηλεκτρικό χώρο είναι θεμελιώδες δικαίωμα ενεργειακής δημοκρατίας.
Κανείς δεν μπορεί να διαφωνήσει πως οι πολύ χαμηλές επενδύσεις στα δίκτυα στην χώρα πλήττουν την ενεργειακή δημοκρατία και ναρκοθετούν την πράσινη μετάβαση.
Μπορούμε συνεπώς να συμφωνήσουμε πως ένα σύγχρονο, διευρυμένο και ψηφιοποιημένο ηλεκτρικό δίκτυο πρέπει να είναι η υψηλότερη προτεραιότητα για την επιτυχία της ενεργειακής μετάβασης.