Με τον Αμαζόνιο να φλέγεται, τα θέματα της καταστροφής του περιβάλλοντος και της κλιματικής αλλαγής έχουν έρθει ξανά δυναμικά στο προσκήνιο- αν και η αλήθεια είναι πως, εδώ και καιρό τα ακραία φαινόμενα βρίσκονται σχεδόν σε ημερήσια διάταξη, με πολλούς (ειδικούς και μη) να προειδοποιούν πως η ζημιά που έχει προκαλέσει ο άνθρωπος στο περιβάλλον σύντομα θα είναι πρακτικά ανεπανόρθωτη, θέτοντας σε κίνδυνο το ίδιο το μέλλον του πολιτισμού μας.
O πολιτισμός μας μπορεί όντως να κινδυνεύει- ίσως και το ίδιο το μέλλον μας ως είδος. Ωστόσο, απειλούμε όντως τον ίδιο τον πλανήτη; Πολλοί, ίσως πιο κυνικοί, θα απαντούσαν όχι: Ο πλανήτης μας πιθανότατα θα συνεχίσει να υπάρχει ακόμα και αν ο άνθρωπος εκλείψει - και η ζωή θα βρει τον δρόμο της, ακόμα και αν το είδος που αυτή τη στιγμή (αυτο)αποκαλείται το κυρίαρχο είδος στον πλανήτη εκπέσει και χάσει τα «σκήπτρα» του.
Αυτό από μόνο του είναι κάτι που αξίζει να σκεφτεί κανείς, για να συνειδητοποιήσει την έκταση της πλάνης που έχουμε ως είδος σχετικά με τον ρόλο μας: Η ιστορία μας είναι πολύ «μικρή» σε σχέση με την ηλικία του πλανήτη και την παρουσία της ζωής σε αυτόν. Αφ‘ενός η ανθρωπότητα έχει αρχίσει ήδη να αφήνει το ίχνος των δραστηριοτήτων της στο γεωλογικό (και μη) «αρχείο» της Γης, αφ’ετέρου ο χρόνος είναι ανελέητος αντίπαλος: Σε περίπτωση κατάρρευσης του ανθρώπινου πολιτισμού, αυτά που θα απέμεναν από το «κυρίαρχο είδος» σε μεγάλο βάθος χρόνου θα ήταν λίγα και ενδεχομένως δυσεύρετα- οπότε ίσως θα έπρεπε, ως είδος, να περιορίσουμε κάπως αυτό που θα μπορούσε να εκληφθεί ως αλαζονεία ως προς τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε το περιβάλλον και τον πλανήτη μας εν γένει.
Αυτό είναι σε γενικές γραμμές το αντικείμενο της «Σιλουριανής (ή Σιλούριας) Υπόθεσης» (Silurian Hypothesis), ενός «πειράματος σκέψης» που παρουσιάστηκε σε επιστημονικό άρθρο το 2018 από τον Dr. Γκέιβιν Σμιντ, διευθυντή του Goddard Institute for Space Studies (GISS) της NASA και τον Άνταμ Φρανκ, καθηγητή Αστροφυσικής του Πανεπιστημίου του Ρότσεστερ. Ο τίτλος του (The Silurian Hypothesis: Would it be possible to detect and industrial civilization in the geοlogical record?) προέρχεται από ένα επεισόδιο του «Doctor Who», με «πρωταγωνιστές» τους πανάρχαιους Silurians- μια φυλή ερπετοειδών πλασμάτων που εξελίχθηκε στη Γη πριν τον άνθρωπο, αναπτύσσοντας έναν προηγμένο πολιτισμό.
Το κεντρικό θέμα του εν λόγω άρθρου ήταν το εξής: «Εάν ένας βιομηχανικός πολιτισμός υπήρξε στη Γη πολλά εκατομμύρια χρόνια πριν την εποχή μας, τι ίχνη θα είχε αφήσει, και θα ήταν εντοπίσιμα σήμερα; Συνοψίζουμε το πιθανό γεωλογικό αποτύπωμα της Ανθρωπόκαινου και επιδεικνύουν πως, αν και ξεκάθαρο, δεν θα διέφερε πολύ, από πολλές απόψεις, από άλλα γνωστά γεγονότα στο γεωλογικό “αρχείο”. Μετά προτείνουμε τεστ που θα ξεχώριζαν με αξιοπιστία βιομηχανική προέλευση από φυσικά κλιματικά γεγονότα».
Με βάση το ότι τα εμφανή στοιχεία περί ύπαρξης ενός τεχνολογικά εξελιγμένου πολιτισμού (ερείπια, τεχνολογικά αντικείμενα κλπ) θα εξαφανίζονταν σχετικά γρήγορα, με τη φύση να τα «καταπίνει» με το πέρασμα των χρόνων, οι δύο ερευνητές εκτιμούν πως τα ίχνη θα έπρεπε να αναζητηθούν αλλού: Στα «αποτυπώματα» της χρήσης ορυκτών καυσίμων, λιπασμάτων, πλαστικών κλπ. Σε αυτό το πλαίσιο, θα ήταν ενδιαφέρον να εξεταστεί το ενδεχόμενο εάν κάτι τέτοιο έχει ξανασυμβεί στο παρελθόν της Γης:
«Ένα από τα βασικά ερωτήματα της αξιολόγησης του ενδεχομένου εντοπισμού ενός βιομηχανικού πολιτισμού είναι η κατανόηση του πόσο συχνά, δεδομένης της εμφάνισης της ζωής και του ότι κάποια είδη είναι νοήμονα, αναπτύσσεται ένας βιομηχανικός πολιτισμός; Οι άνθρωποι είναι το μοναδικό παράδειγμα που γνωρίζουμε, και ο βιομηχανικός μας πολιτισμός έχει διαρκέσει (μέχρι τώρα) περίπου 300 χρόνια (από, για παράδειγμα, την έναρξη της χρήσης μεθόδων μαζικής παραγωγής). Αυτό είναι ένα μικρό κλάσμα του χρόνου που έχουμε υπάρξει ως είδος, και ένα μικροσκοπικό κλάσμα του χρόνου που πολύπλοκες μορφές ζωής υπάρχουν στην ξηρά (περίπου 400 εκατ. χρόνια). Αυτή η μικρή χρονική περίοδος θέτει το προφανές ερώτημα εάν κάτι τέτοιο θα μπορούσε να είχε συμβεί στο παρελθόν» τονίζουν οι δύο ερευνητές- υπογραμμίζοντας στη συνέχεια της έρευνάς τους πως η απολίθωση, ως φαινόμενο, είναι σχετικά σπάνιο, και παραθέτοντας τους λόγους για τους οποίους θα ήταν καλύτερο να αναζητηθούν ίχνη μέσω γεωχημείας/ αναζήτησης υλικών όπως πλαστικά (συνθετικά υλικά εν γένει), πυρηνικά απόβλητα/ κατάλοιπα κ.α.
Αξιοσημείωτο είναι πως οι δύο ερευνητές δεν δηλώνουν «πεπεισμένοι για την ορθότητα της υπόθεσης»: «Εάν ήταν αληθές, θα είχε πρωτοφανείς επιπτώσεις, και όχι μόνο για την αστροβιολογία...Αν και αμφιβάλλουμε κατά πόσον υπήρξαν προηγούμενοι βιομηχανικοί πολιτισμοί πριν τον δικό μας, το να τεθεί το ερώτημα με επίσημο τρόπο, που παρουσιάζει ξεκάθαρα πώς θα έμοιαζαν τα στοιχεία για την ύπαρξη ενός πολιτισμού, θέτει χρήσιμα ερωτήματα τόσο για την αστροβιολογία όσο και τη μελέτη της Ανθρωπόκαινου» σημειώνουν σχετικά.
Γκέιβιν Σμιντ: Υπάρχει μεγάλο περιθώριο για να έχει αναπτυχθεί κάτι νοήμον
Τολμηρή υπόθεση, ακόμα και ως «πείραμα σκέψης»- και οι φίλοι της επιστημονικής φαντασίας πιθανότατα να σκέφτονται σενάρια ΕΦ αντίστοιχα του «Battlestar Galactica», έργων του Ισαάκ Άσιμοφ, των ιστοριών του Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ ή, στην περίπτωση του ελληνικού βιβλιοφιλικού κοινού, το μυθιστόρημα «Η μηχανή στο υπόγειο» της Κίρας Σίνου. Ωστόσο, η επιστημονική διάσταση του ζητήματος παρουσιάζει αναμφίβολα έντονο ενδιαφέρον, τόσο σε επίπεδο αστροβιολογίας, όσο και οικολογίας/ περιβαλλοντολογίας. Σε αυτό το πλαίσιο, η HuffPost Greece απευθύνθηκε στον διευθυντή του GISS, Dr. Γκέιβιν Σμιντ, ο οποίος απάντησε σε ερωτήματα σχετικά με την ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα αυτή υπόθεση, η οποία αφορά ταυτόχρονα το παρελθόν, αλλά και το μέλλον του κόσμου μας.
HuffPost Greece: Μπορείτε να περιγράψετε τι είναι η Σιλουριανή Υπόθεση, με απλά λόγια;
Dr. Γκέιβιν Σμιντ: Είναι η ιδέα πως ένα άλλο γήινο είδος μπορεί να ανέπτυξε έναν βιομηχανικό/ τεχνολογικό πολιτισμό σε κάποια φάση μέσα στα τελευταία 400 εκατομμύρια χρόνια, μα τα ίχνη αυτού μπορεί να είναι εντοπίσιμα μόνο σε γεωλογικά ιζήματα.
Πώς προέκυψε η ιδέα;
Προέκυψε στο πλαίσιο σκέψεων σχετικά με το Θερμικό Μέγιστο της Παλαιοκαίνου- Ηωκαίνου, που είναι μια απότομη γεωλογική ανωμαλία περί που 55 εκατομμύρια χρόνια πριν, η οποία περιελάμβανε τεράστιες διαταραχές στον κύκλο του άνθρακα, παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας, οικολογικές διαταραχές, διάβρωση, εξαφανίσεις ειδών κλπ. Είχα αντιληφθεί πριν πολλά χρόνια πως αυτά ίσως να είναι και οι επιπτώσεις του δικού μας πολιτισμού, και οπότε, αν εμείς είμαστε το αίτιο αυτής της αναταραχής, γιατί να μην είναι αυτό μια βάσιμη υπόθεση για να εξετάσουμε για το παρελθόν;
Για πολλά χρόνια συζητούνταν απλά ως ένα διασκεδαστικό υποθετικό σενάριο, αλλά καθώς ενδιαφερόμουν όλο και περισσότερο για την αστροβιολογία μέσα από μια σειρά προγραμμάτων στη NASA, το ζήτημα της ανιχνευσιμότητας των αποκαλούμενων «technosignatures» (ίχνη/«υπογραφές» παρουσίας και χρήσης τεχνολογίας) εδώ ή αλλού στο ηλιακό σύστημα ή τον γαλαξία, γινόταν όλο και πιο σημαντικό- και εξελίχθηκε σε μια πιο σοβαρή μελέτη.
Ποιο είναι το χρονολογικό «βάθος» στο οποίο θα μπορούσαμε να ανακαλύψουμε αδιαμφισβήτητα ίχνη προηγμένων προανθρώπινων πολιτισμών, χρησιμοποιώντας «παραδοσιακές» μεθόδους;
Δεν πρόκειται στα αλήθεια για ερώτημα βάθους. Πιθανώς κάποιος θα μπορούσε να βρει ίχνη (εάν υπάρχουν) σε οποιοδήποτε «αρχείο»- το ίζημα του ωκεανού φτάνει μέχρι την ύστερη Ιουράσια Περίοδο, αλλά το «αρχείο» της ξηράς πάει ακόμα πιο πίσω. Το μεγαλύτερο ερώτημα είναι τι θα θεωρούσαμε «αδιαμφισβήτητο».
Αν ο ανθρώπινος πολιτισμός κατέρρεε σήμερα, για πόσο θα επιβίωναν τα ίχνη και τα ερείπιά του;
Νομίζω ότι ήδη αφήνουμε γεωλογικό ίχνος- οπότε αυτό θα ήταν ανιχνεύσιμο για εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια.
Ποια είναι η χρονική περίοδος στη Γη όπου προηγμένοι πολιτισμοί θα μπορούσαν να είχαν αναπτυχθεί, ευημερήσει και καταρρεύσει, αφήνοντας πίσω τους πρακτικά μηδενικά ίχνη, σύμφωνα με την Σιλουριανή Υπόθεση; Για πόσα εκατομμύρια χρόνια μιλάμε;
Βασικά έχουμε το χρονικό διάστημα από την πρώιμη Δεβόνια Περίοδο (περίπου 400 εκατομμύρια χρόνια πριν) ως την Πλειόκαινο (3 εκατομμύρια χρόνια πριν) για να «παίξουμε». Πριν (από αυτό το διάστημα) δεν υπάρχει επαρκής χερσαία βιομάζα για να υποστηρίξει ζώα, και μετά (από αυτό το διάστημα) θα υπήρχαν εμφανή ίχνη. Μα δεδομένου ότι η ιστορία του Homo sapiens είναι περίπου 200.000 ετών – ίσως 5 εκατομμυρίων ετών για τους ανθρωπίδες γενικά, υπάρχει μεγάλο περιθώριο για να έχει αναπτυχθεί κάτι νοήμον και πολυμήχανο.
Επιστημονικά μιλώντας, ποια θα ήταν τα πιο ανθεκτικά, από χρονικής άποψης, ίχνη που θα άφηνε πίσω του ένας τεχνολογικά εξελιγμένος πολιτισμός;
Τα περισσότερα από τα ίχνη που αφήνουμε σχετίζονται με απόβλητα- ισότοπα άνθρακα από την καύση ορυκτών καυσίμων, πλαστικά, χημική μόλυνση, βαρέα μέταλλα κ.α. και σχεδόν όλα τους είναι πολύ ανθεκτικά στα ιζήματα των ωκεανών ή το έδαφος.
Πού νομίζετε ότι θα μπορούσαν να εντοπιστούν θεωρητικά τέτοια ίχνη; Θα ήμασταν σε θέση να τα αντιληφθούμε ως τέτοια; Εάν μιλούσαμε για τον δικό μας πολιτισμό, πού θα έβρισκαν οι απόγονοί μας τα «αποτυπώματά» μας;
Το καλύτερο μέρος για να ψάξει κανείς είναι οι ωκεανοί, καθώς «αφαιρούν» μεγάλο μέρος της χωρικής ανομοιογένειας, οπότε έχεις τη δυνατότητα να βρεις παγκόσμια σήματα/ ίχνη σε μεμονωμένες τοποθεσίες. Το αν θα τα αναγνωρίζαμε ως τέτοια, μένει να φανεί!
Ποιες είναι οι καλύτερες μέθοδοι και τεχνικές για να αναζητήσουμε τέτοια ίχνη;
Η κανονική γεωχημεία φαίνεται να είναι το καλύτερο στοίχημα: Σύνθεση στοιχείων, ανάλυση ισοτόπων κλπ.
Έχουν βρεθεί ίχνη, οποιουδήποτε είδους, για τα οποία θα μπορούσε θεωρητικά να ειπωθεί πως θα ήταν δυνατόν να υποδεικνύουν την ύπαρξη ενός παλιού, άγνωστου προηγμένου πολιτισμού;
Όχι ακόμα!
Και τώρα κάποιες λίγο διαφορετικές ερωτήσεις: Θεωρητικά μιλώντας, όχι για άλλα, προανθρώπινα είδη, αλλά για ανθρώπινα είδη ή υπο-είδη- θα ήταν δυνατόν να έχουν δημιουργήσει προηγμένους πολιτισμούς που κατέρρευσαν, οδηγώντας σε υπέλιξη; Είναι ρεαλιστικό ένα τέτοιο σενάριο, δεδομένου του χρόνου που υπάρχει ο άνθρωπος στη Γη;
Υπάρχουν ακόμα πολλά που μένουν να βρεθούν από το αρχαιολογικό ιστορικό του πλανήτη, αλλά οποιοσδήποτε ανθρώπινος πολιτισμός θα είχε επίσης αφήσει και τα ίχνη του- και, αν και μπορούμε να εντοπίσουμε τη μόλυνση με μόλυβδο από την εξορυκτική δραστηριότητα και χρήση των Ρωμαίων, δεν υπάρχει τίποτα παρόμοιο πριν από αυτό μέσα στις λίγες τελευταίες εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια της ύπαρξης του ανθρώπου.
Εσείς τι πιστεύετε; Θεωρείτε πως υπάρχει όντως περίπτωση να υπήρξε «κάτι» στο μακρινό παρελθόν του πλανήτη μας; Ή η Σιλουριανή Υπόθεση είναι περισσότερο ένα διανοητικό πείραμα, όπως αυτό που πολλοί θεωρούν ότι ήταν η αναφορά στην Ατλαντίδα που συναντάται στους διαλόγους του Σωκράτη που έχει μεταφέρει ο Πλάτωνας;
Αρχίζει ως ένα διανοητικό πείραμα για να μας βοηθήσει να εξετάσουμε τις υποθέσεις μας, αλλά γνωρίζω κάποιες ομάδες που κάνουν δοκιμές σε μεγάλης ηλικίας δείγματα για τις εκτιμώμενες ανωμαλίες. Οπότε ποιος ξέρει; Ίσως να αποδειχτεί πως κάτι υπήρξε στα αλήθεια.