Μέσα στον κατακλυσμό των πληροφοριών που λαμβάνουμε, εμφανίζονται και ειδήσεις σχετικά με τις αλλαγές στις εργασιακές συνθήκες που υλοποιούνται. Από τη μία διαβάζουμε ότι η σύγχρονη τάση είναι η «μεγάλη παραίτηση» στελεχών από τις εταιρείες τους, καθώς η πανδημία και η τηλεργασία, που την συνόδεψε, αποθάρρυναν την επιστροφή των υπαλλήλων στη ρουτίνα της καθημερινότητας. Παράλληλα, η «μεγάλη παραίτηση» δίνει τη θέση της στη «σιωπηλή παραίτηση» όπου τα στελέχη των επιχειρήσεων λειτουργούν με διάθεση μίνιμουμ προσφοράς προς τους οργανισμούς τους, προσπαθώντας να αποφύγουν ουσιαστικά την εργασία τους.
Από την άλλη εκλεχτά μέλη της λέσχης των νέων δισεκατομμυριούχων όπως ο Έλον Μασκ αλλά και ο Κινέζος Τζακ Μα εκθειάζουν την «αμφισβητούμενη» και νομικά μη κατοχυρωμένη αλλά πρακτικά εφαρμοζόμενη εργατική κουλτούρα του 9-9-6 (εργασία από 9 το πρωί μέχρι 9 το βράδυ για έξι μέρες την εβδομάδα) που εφαρμόζεται άτυπα στην Κίνα
Η αντίθεση αυτή δημιουργεί σύγχυση για το τί πραγματικά συμβαίνει αλλά και μια αδυναμία για την ανάδειξη ενός ορθού υποδείγματος. Εντέλει τί πρέπει να ισχύει σε μία κοινωνία και τί ωφελεί την παραγωγικότητα. Ποια είναι η ορθή επαγγελματική πρακτική; Τα ερωτήματα αυτά δεν είναι θεωρητικά και αφορούν εκατομμύρια εργαζόμενους γιατί όλοι λειτουργούμε σε ένα κοινό ανταγωνιστικό περιβάλλον.
Έτσι ο Ευρωπαίος «καλοαμοιβόμενος» και με πλήρη εργατικά δικαιώματα εργαζόμενος σε ποιο βαθμό θα καταφέρει να ανταγωνιστεί τον Κινέζο συνάδελφο του, ιδιαίτερα αν ο τελευταίος είναι διατεθειμένος να αφιερώσει (θελημένα ή και υπό πίεση) τη ζωή του στην επιχείρηση που δουλεύει;
Αν προσεγγίσουμε ιστορικά το ερώτημα αυτό θα δούμε ότι η βιομηχανική ανάπτυξη επέλεξε έναν ισοπεδωτικό αλλά πολύ αποτελεσματικό δρόμο, όπου εφαρμόσθηκε. Όλες οι σύγχρονες μεγάλες οικονομίες διάβηκαν το μονοπάτι της βιομηχανοποίησης που απαίτησε φθηνό εργατικό δυναμικό που να εργάζεται ολοήμερα. Το μονοπάτι αυτό προϋπέθετε τη μετακίνηση του αγροτικού πληθυσμού στις πόλεις, ώστε να αποτελέσουν το φθηνό εργατικό δυναμικό, και τη δημιουργία μιας σύγχρονης βιομηχανικής υποδομής (μαζί με τα παρελκόμενα της). Πρόκειται για μια συνταγή που εφαρμόσθηκε από την Μεγάλη Βρετανία μέχρι την Ιαπωνία και από τις ΗΠΑ μέχρι την ΕΣΣΔ. Μια πρακτική που αναβίωσε με επιτυχία και στις αρχές του 21ου αιώνα στην Κίνα και την Τουρκία αλλά και σε άλλες χώρες που διέθεταν άφθονο φθηνό εργατικό δυναμικό και απέκτησαν πρόσβαση στις διεθνείς αγορές.
Ωστόσο, η απάντηση αυτή δεν δημιουργεί κάποιο αξίωμα γιατί υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις κρατών που απέκτησαν βιομηχανική υποδομή χωρίς να ισοπεδώσουν τα εργατικά δικαιώματα. Οι Σκανδιναβικές χώρες αλλά και αρκετές Ευρωπαϊκές χώρες αποτελούν παραδείγματα περιπτώσεων όπου η ανάπτυξη ακολούθησε μια διαφορετική διαδρομή με εξίσου θεαματικά αποτελέσματα. Γενικά δεν έχει υπάρξει ένα υπόδειγμα ανάπτυξης που να αποδέχονται όλοι αξιωματικά αλλά για κάθε χώρα υπάρχουν δυναμικές διαφορετικές που μπορεί να οδηγήσουν στην ανάπτυξη.
Άρα στη σημερινή εποχή ανταγωνίζονται πολλές κοινωνίες που βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια κοινωνικής ωρίμανσης και εξέλιξης. Είναι αλήθεια ότι οι δυτικές κοινωνίες ωφελήθηκαν από την βιομηχανοποίηση και απέκτησαν πόρους και τεχνογνωσία. Ωστόσο σταδιακά εξελίχθηκαν κοινωνικά και έπρεπε να δημιουργήσουν νέες υποδομές που θα τους βοηθήσουν να μεταβούν στο μοντέλο της λεγόμενης και 4ης βιομηχανικής επανάστασης. Οι πιο προηγμένες δυτικές κοινωνίες επένδυσαν στο ανθρώπινο δυναμικό τους προκειμένου να αναπτύξουν το προφίλ ενός σκεπτόμενου εργαζομένου που έχει να προσφέρει αξία με τις ιδέες και τις γνώσεις του και όχι με την εκτέλεση μηχανικών διαδικασιών. Οι μηχανικές διαδικασίες σταδιακά υποκαθιστούνται από τη μηχανή.
Χώρες σαν την Κίνα και την Τουρκία διαθέτουν το μηχανισμό πίεσης και ελέγχου προκειμένου να διατηρήσουν ένα καθεστώς υπερπαραγωγικότητας αλλά και εκεί υπάρχει ένα όριο μέχρι που μπορεί να το επιτύχουν αυτό. Οι πολίτες τους επιθυμούν να βιώσουν μια καλύτερη ζωή, επιθυμούν να συμμετάσχουν στα κοινά, να είναι πολίτες σύγχρονων κοινωνιών. Μοιραία αυτή η εξέλιξη θα οδηγήσει είτε σε σύγκρουση είτε σε συμφωνία.
Αν οδηγηθεί σε σύγκρουση τότε οι κοινωνίες αυτές θα χάσουν την πρόσβαση τους στους «πνευματικούς εργάτες», τους ανθρώπους δηλαδή που είναι σημαντικοί όχι γιατί παράγουν ποσότητα αλλά ποιότητα. Στους ανθρώπους που φέρνουν με την εργασία τους την τεχνική εξέλιξη και την καινοτομία. Αυτά τα άτομα επιθυμούν να δουλεύουν σε σύγχρονες κοινωνίες και για αυτό οι πρώτες χώρες σε προσέλκυση επιστημόνων είναι οι δυτικές χώρες (η Κίνα προσπαθεί να λύσει το θέμα αυτό προσφέροντας την πρωτοβουλία «1000 Ταλέντων» δίνοντας κίνητρα σε επιστήμονές και εργαζόμενους από το εξωτερικό να προσφέρουν την εργασία τους για την Κίνα).
Ακριβώς αυτός είναι ο άσσος στο μανίκι στων δυτικών χωρών. Διαθέτουν περιβάλλοντα που μέσα σε δεκαετίες έχουν προσαρμοσθεί ώστε να βοηθούν την ανάπτυξη καινοτομιών. Να βοηθούν δηλαδή τους εργαζόμενους να μετασχηματίζουν τις ιδέες τους σε πράξη. Στις δυτικές κοινωνίες οι εργαζόμενοι εισέρχονται σε ένα νέο στάδιο δημιουργικότητας και παραγωγικότητας που δεν έχει γίνει πλήρως αντιληπτό. Ένας σύγχρονος εργαζόμενος πλέον διαθέτει εκπαίδευση, γνώση και εργαλεία για να αναπτύξει εργασία υψηλών ποιοτικών προδιαγραφών εκτός του παραδοσιακού χώρου εργασίας του.
Απλά για την εργασία αυτή απαιτεί να λάβει το μερίδιο που του αναλογεί αλλά και τη δυνατότητα να την παράξει. Γιατί αν ο οργανισμός που ασχολείται τον περιορίζει σε αντικείμενα λιγότερο ελκυστικά, αν όχι βαρετά και αυτός νιώθει ότι υποαμοίβεται και δεν αξιοποιούνται τα ταλέντα του τότε τίθεται το ερώτημα, γιατί αυτός ο εργαζόμενος επένδυσε χρόνια από τη ζωή του για να λάβει γνώσεις και δεξιότητες που εντέλει όχι απλά δεν αμείβονται αλλά ούτε και αξιοποιούνται;
Για αυτό και στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες η «σιωπηλή παραίτηση» είναι ενδεικτικό της αδυναμίας ακόμα του συστήματος να κατανοήσει πως θα αξιοποιήσει το ανθρώπινο δυναμικό του. Οι κοινωνίες της δύσης και οι οργανισμοί τους θα πρέπει να κατανοήσουν πλέον ότι διοικούν ανθρώπους και όχι μηχανές και αυτή η έκφραση δεν πρέπει να προκαλεί εντύπωση γιατί απλά όλα τα συστήματα διοίκησης που έχουν αναπτυχθεί αποτελούν εξέλιξη των μοντέλων της βιομηχανικής περιόδου όπου οι μηχανές ήταν οι πρωταγωνιστές της παραγωγής.
Η Κίνα από το 2001 μέχρι και το 2020 κατέστη ο σημαντικότερος βιομηχανικός παραγωγός του κόσμου για μια ευρεία γκάμα προϊόντων. Κατέστη ένας γίγαντας ενώ αρκετές δυτικές κοινωνίες σχεδόν αποβιομηχανίσθηκαν. Ωστόσο το πρότυπο ανάπτυξης που στηρίζεται στο 9-9-6 δεν φέρνει την μακροχρόνια επιτυχία ενώ πλέον δεν διανύουμε την περίοδο της βιομηχανικής ανάπτυξης (όπου η εφαρμογή του ταιριάζει). Στην κυριολεξία διανύουμε τα τελευταία στάδια της βιομηχανικής περιόδου.
Ποια είναι η σύγχρονη πραγματικότητα; Είναι μεταβατική. Η βιομηχανία θα συνεχίζει να διαδραματίζει ισχυρό αναπτυξιακό ρόλο για αρκετά χρόνια μέχρι η ρομποτική, η τεχνητή νοημοσύνη και η τρισδιάστατη εκτύπωση να ξεκινήσουν να εισέρχονται δυναμικά στο χώρο της παραγωγής. Σε αυτήν τη νέα πραγματικότητα μια σύγχρονη δυτική κοινωνία για να ανταγωνισθεί πρέπει να αναπτύξει ένα υγιές κοινωνικό και πολιτικό σύστημα. Όπως γίνεται κατανοητό η αύξηση της παραγωγικότητας δεν εξαρτάται από έναν μόνο παράγοντα.
Σημαντικό είναι να κατανοηθεί ότι οι οργανισμοί είναι το αποτέλεσμα διαδικασιών που λαμβάνουν χώρα μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο. Το οικοσύστημα των οργανισμών είναι η κοινωνία στην οποία δρουν. Αν το οικοσύστημα τους έχει θετικά στοιχεία τότε και οι οργανισμοί θα «αναπτυχθούν» πιο υγιείς και δυνατοί και θα ανατροφοδοτήσουν την κοινωνία με πόρους και κουλτούρα εξέλιξης. Αν όχι, τότε δημιουργείται ένας βρόγχος και μια ανακολουθία. Για αυτό το λόγο και μεγάλες ιδιωτικές επενδύσεις λαμβάνουν χώρα πλέον σε κράτη με πολύ υψηλό κόστος εργασίας αλλά ανεπτυγμένες κοινωνικές και αστικές υποδομές.
Οι δυτικοί έχουν να διανύσουν ένα σκαλοπάτι εξέλιξης που θα επιτρέψει την πλήρη αξιοποίηση των πνευματικών δυνατοτήτων των εργαζομένων τους ενώ παράλληλα αυτοί θα πρέπει να δρουν με έναν υγιή κοινωνικά τρόπο. Οι νεοαναδυόμενοι κρατικοί βιομηχανικοί γίγαντες (που τυγχάνει να διαθέτουν και αυταρχικά συστήματα διοίκησης) θα πρέπει να εξελίξουν δημοκρατικές δομές και κουλτούρα ειρηνικής κοινωνικής συνύπαρξης, κάτι όχι αυτονόητο για τους ίδιους. Είναι ένα στάδιο πίσω από τις δυτικές χώρες.
Η υπερκμετάλλευση ενός εργαζομένου μπορεί να παράγει υπεραξία για μια επιχείρηση αλλά δεν είναι μια πρακτική που οδηγεί πλέον ούτε καν σε μεσοπρόθεσμη επιβίωση της επιχείρησης. Σε πέντε ή και δέκα χρόνια τα ταλέντα αποχωρούν από την επιχείρηση. Επίσης η συμπεριφορά αυτή της επιχείρησης δημιουργεί ένα κοινωνικό κόστος που απλά η ίδια αρνείται να αντιμετωπίσει αλλά το μεταφέρει στους υπολοίπους.
Ωστόσο νέες μελέτες αρχίζουν και ποσοτικοποιούν τα κόστη αυτά. Η έλλειψη ύπνου που προκαλείται από το σύγχρονο αγχωτικό τρόπο ζωής στις ΗΠΑ εκτιμάται ότι προκαλεί κόστος στην κοινωνία που ανέρχεται σε 410 δις δολάρια ενώ άλλες μελέτες εκτιμούν το ίδιο κόστος για τις εταιρείες να ανέρχεται σε 136 δις δολάρια ετησίως.
Πιο αναλυτικά μια μελέτη του πανεπιστημίου του Στάνφορντ εκτίμησε ότι και μόνο η υγειονομική υποστήριξη των εργαζομένων που παρουσιάζουν συμπτώματα εργασιακής εξουθένωσης κοστίζει στις ΗΠΑ 190 δις δολάρια αλλά και συνδέει την εργασιακή εξουθένωση με έναν ιλιγγιώδη αριθμό πρόωρων θανάτων που ανέρχονται σε 120.000 άτομα ετησίως. Η εργασιακή εξουθένωση πλέον είναι μια πάθηση σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και η ανάγνωση των σχετικών αναλύσεων δεν μπορεί παρά να ανησυχεί.
Εκτός των άλλων έχει αρχίσει και παρατηρείται ότι σε ένα οργανισμό (ιδιαίτερα οργανισμό υπηρεσιών) οι επιπτώσεις από την υπεραπασχόληση του προσωπικού δημιουργούν μεσοπρόθεσμα περισσότερα προβλήματα από αυτά που υποτίθεται ότι λύνουν. Κυρίως δημιουργούν ένα τοξικό περιβάλλον εργασίας που ο μέσος εργαζόμενος θέλει να απάσχει ενώ οι πιο ικανοί εντέλει αποφεύγουν να ανελιχθούν στην ιεραρχία γιατί θα πρέπει να διακριθούν στη διαχείριση της μικροπολιτικής και όχι στην προαγωγή μόνο των εργασιών τους. Κοινώς η καλή επικοινωνία και η δημιουργικότητα φαίνεται να είναι τα προσόντα των επιτυχημένων οργανισμών στην αυριανή ημέρα της οικονομίας.
Συμπερασματικά: Οι δυτικές κοινωνίες (και όσες τις ακολουθούν) ετοιμάζονται να υλοποιήσουν ένα βήμα εξέλιξης που απλά δεν μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε σήμερα. Είναι σαν να προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε σε έναν άνθρωπο του 19ου αιώνα πόσο θα αλλάξει η κοινωνία του με την εφεύρεση του ηλεκτρικού λαμπτήρα ή της μηχανής εσωτερικής καύσης.
Ο ανταγωνισμός ανάμεσα σε κοινωνίες διαφορετικών ταχυτήτων θα είναι γεγονός για σήμερα αλλά και για το απώτερο μέλλον. Ωστόσο η αύξηση της παραγωγικότητας και του πλούτου δεν θα έρθει στο μέλλον από τις πολλές ώρες εργασίας των εργαζομένων αλλά από το είδος και την ποιότητα εργασίας των παρεχόμενων υπηρεσιών.