Στις φτωχότερες χώρες του κόσμου, οι οποίες ωστόσο έχουν πλούσιο ορυκτό πλούτο, είναι σύνηθες φαινόμενο η απώλεια ανθρώπινων ζωών από καταρρεύσεις ορυχείων. Πιο πρόσφατο παράδειγμα το τραγικό περιστατικό της 2ας Ιουλίου 2020 όπου τουλάχιστον 126 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και πολλοί ακόμα παγιδεύτηκαν στη λάσπη μετά από κατολίσθηση σε ορυχείο νεφρίτη στο κρατίδιο του Kachin της βόρειας Μιανμάρ.
Πολλά ορυχεία ανά τον κόσμο δουλεύουν σε ημί-παράνομο καθεστώς λειτουργίας, χωρίς να τηρούνται όλοι οι κανόνες ασφαλείας. Η ζήτηση όμως αυτών των πολύτιμων μετάλλων είναι μεγάλη και το κέρδος για ορισμένους μεγάλο.
Η μεγάλη άνοδος της τιμής του χρυσού από το 2000 (Εικ. 1) οδήγησε σε σημαντική αύξηση της εξόρυξης του με τη χρήση απλών μεθόδων σε βιοτεχνικό επίπεδο. Το ίδιο συμβαίνει με άλλα πολύτιμα ή σπάνια μέταλλα. Εκατομμύρια άτομα στην Αφρική, στη Νότια Αμερική, στην Ασία και αλλού «σκάβουν» καθημερινά ψάχνοντας για βαρύτιμα μέταλλα.
Τέτοια ανεπίσημη εκμετάλλευση, γνωστή ως Βιοτεχνική ή Μικρής Κλίμακας Εξόρυξη (ΒΜΚΕ) [Artisanal and small-scale mining], ξεκίνησε πριν από πολλές χιλιετίες ως πρωτόγονη μορφή όρυξης. Σήμερα, όμως, αυτή η μέθοδος προσφέρει εισοδήματα σε εκατομμύρια άτομα και σε πολλές περιοχές του κόσμου, οι οποίες στερούνται άλλων εναλλακτικών πηγών εσόδων.
Το πλήθος των απασχολουμένων
Ο παγκόσμιος ιστότοπος DELVE (https://delvedatabase.org/), που ασχολείται με τη ΒΜΚΕ, εκτιμά ότι σήμερα υπάρχουν 42,3 εκατομμύρια τέτοιων μεταλλωρύχων, ενώ το 1999 και 1993 ήταν μόλις 13 και 6 εκατομμύρια, αντίστοιχα.
Για συμπλήρωση της εικόνας της απασχόλησης στη ΒΜΚΕ, παραθέτουμε και τα ακόλουθα στοιχεία:
150 εκατομμύρια άνθρωποι σε 80 χώρες του νότιου ημισφαίριου εξαρτώνται από τη ΒΜΚΕ.
Το 20% της παγκόσμιας παραγωγής χρυσού προέρχεται από τη ΒΜΚΕ.
Το 80% της παγκόσμιας προσφοράς ζαφειριού και το 20% της παγκόσμιας αγοράς διαμαντιών πηγάζει από αυτή τη μορφή εξόρυξης, καθώς επίσης το 26% και το 25% της παγκόσμιας παραγωγής τανταλίου και κασσιτέρου, αντίστοιχα.
Το 40-50% του εργατικού δυναμικού στην Αφρική είναι γυναίκες (Εικ. 2), και
το 70-80% των μεταλλωρύχων του κλάδου αυτού εργάζονται «ανεπίσημα», με άλλα λόγια παράνομα.
Για τον παραπάνω λόγο, πολλοί παγκόσμιοι θεσμοί και κυβερνήσεις προσπαθούν να οδηγήσουν αυτό τη ταχέως αναπτυσσόμενη δραστηριότητα στην επίσημη οικονομία.
Διαβάστε επίσης: Σπάνιες Γαίες ”βιταμίνες της βιομηχανίας” και οικονομικό υπερόπλο σε όποιον τις κατέχει.
Τα κύρια χαρακτηριστικά της ΒΜΚΕ
Οι βιοτέχνες της ΒΜΚΕ συχνά λειτουργούν ως «ελεύθεροι επαγγελματίες», οι οποίοι πληρώνουν τους ιδιοκτήτες της γης για να έχουν πρόσβαση σε μια τοποθεσία με αποθέματα ή εναλλακτικά δίνουν σε αυτούς ένα μερίδιο της παραγωγής τους. Ανάμεσα στα πολλά αρνητικά χαρακτηριστικά της ΒΜΚΕ είναι τα ανεξέλεγκτα τοξικά απόβλητα, οι κατάφορες καταχρήσεις των εργασιακών δικαιωμάτων, το οργανωμένο έγκλημα και η πορνεία.
Τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται είναι κασμάδες και φτυάρια. Κάποτε γίνεται χρήση εκσκαφέων και θραυστήρων. Ανάμεσα στις απλές μεθόδους ανήκουν η χρήση ”κοσκίνων” (panning), οι δονούμενες τράπεζες, κτλ.. Συχνά οι εργάτες χρησιμοποιούν τον υδράργυρο για να εξαγάγουν το χρυσό, τον οποίον και πωλούν στους εμπόρους. Είναι προφανές ότι σε αυτές τις περιπτώσεις οι περιβαλλοντικοί κανονισμοί δεν τηρούνται, με αποτέλεσμα την έκθεση των εργαζομένων σε σοβαρούς κινδύνους για την υγεία τους (Εικ. 3), αλλά και τη μόλυνση του περιβάλλοντος.
Η περίπτωση του κοβαλτίου
Ακόμα πιο θλιβερή γίνεται η εικόνα, όταν αναλογιστεί κανείς ότι στην πλειοψηφία των ορυχείων του Κογκό τα χέρια που σκάβουν για κοβάλτιο ανήκουν σε παιδιά, από τα οποία πολλά είναι μόλις τεσσάρων και πέντε χρόνων (Εικ. 4), όταν πρωταρχίζουν να δουλεύουν.
Μάλιστα, το 2016 η Διεθνής Αμνηστία δημοσίευσε έκθεση (https://www.miningreview.com/top-stories/human-cost-cobalt-mining/) που περιγράφει λεπτομερώς τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα οποία σχετίζονται με την εξόρυξη του κοβαλτίου. Η έκθεση τόνιζε την ελάχιστη εποπτεία πάνω στην αλυσίδα παραγωγής και εφοδιασμού του και κάλεσε πολλές εταιρείες υψηλής τεχνολογίας (μεταξύ των οποίων ανήκουν οι Apple, Samsung, Sony και Microsoft) και ανεπτυγμένες χώρες να αναζητήσουν νόμιμο τρόπο απόκτησης του.
Σε μεταγενέστερη έκθεση της, η Διεθνής Αμνηστία τονίζει ότι οι Apple και Samsung SDI έχουν λάβει τα κατάλληλα μέτρα για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που αφορούν στην αλυσίδα εφοδιασμού τους με κοβάλτιο. Αναφέρεται, επίσης, ότι οι Dell, HP και LG Chem και οι κατασκευαστές αυτοκινήτων BMW και Tesla ανέλαβαν κάποια δράση, ενώ 20 άλλες εταιρείες, όπως η Microsoft, η Sony, Electronics και η Vodafone, καθώς και οι κατασκευαστές αυτοκινήτων General Motors, Volkswagen, Daimler και Renault, πήραν ελάχιστα μέτρα.
Τέλος, η έκθεση αναφέρεται συγκεκριμένα στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κογκό, όπου δύο χρόνια μετά τη δημοσίευση της αρχικής αναφοράς λήφθηκαν ελάχιστα ή καθόλου μέτρα για τη βελτίωση της κατάστασης.
Εντούτοις, μόλις πρόσφατα ανακοινώθηκε ότι η αφρικανική αυτή χώρα δημιούργησε κρατικό μονοπώλιο για το κοβάλτιο που εξορύσσεται στα πλαίσια της ΒΜΚΕ, καθώς η κυβέρνηση προσπαθεί να ασκήσει μεγαλύτερο έλεγχο της αγοράς του βασικού αυτού υλικού των μπαταριών. Οι «μεταλλωρύχοι» θα πρέπει να πωλούν το προϊόν τους στην νέα εταιρεία Gecamines που ελέγχεται από τις κράτος, σύμφωνα με κυβερνητικό διάταγμα. Δεν είναι ακόμα σαφές πώς ακριβώς θα λειτουργεί το νέο μονοπώλιο και πόσο αποτελεσματικό θα είναι, αλλά η αλλαγή δείχνει ότι το Κονγκό θέλει να διαδραματίσει μεγαλύτερο ρόλο στην παραγωγή και εμπορία του κοβαλτίου.
Η ενέργεια αυτή θα μπορούσε επίσης να επηρεάσει τους παραγωγούς και τους εμπόρους, οι οποίοι, ως μεσάζοντες, θα έχουν να αντιμετωπίσουν τη Gecamines. Επειδή οι μεγάλες εταιρείες υψηλής τεχνολογίας και ηλεκτρικών αυτοκινήτων εξαρτώνται κατά 50% από το κοβάλτιο που παράγει το Κογκό και ανέρχεται σε 3,6 εκατομμύρια τόνους ετησίως, όλα τα παραπάνω στοιχεία είναι σημαντικά για τη συνέχιση του ρόλου του μετάλλου αυτού στη σύγχρονη βιομηχανία.
Στον ίδιο οδικό χάρτη φαίνεται να στοχεύει και η Νιγηρία, της οποίας ο Υπουργός Ανάπτυξης Μεταλλείων και Χάλυβα αποκάλυψε τις κινήσεις της Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης για την αντιμετώπιση και τη μείωση του υψηλού ποσοστού παράνομης εκμετάλλευσης χρυσού και λαθρεμπορίου στον τομέα της εξόρυξης μετά την πρόσφατη εισβολή τοπικών και διεθνών παράνομων εκμεταλλευτών. Η αποκάλυψη έγινε από τον Υπουργό Arc Olamilekan Adegbite σε ομιλία του στην Οικονομική Διάσκεψη Κορυφής της Νιγηρίας. Δήλωσε, επίσης, ότι επτά από τις 44 ορυκτές και ενεργειακές πρώτες ύλες της χώρας, έχουν χαρακτηριστεί ως στρατηγικές για να ξεκλειδώσουν το τεράστιο δυναμικό του τομέα αυτού και περιλαμβάνουν τον άνθρακα, τα σιδηρομεταλλεύματα, την πίσσα, τον χρυσό, τον ασβεστόλιθο, τα μόλυβδο-ψευδαργυρούχα μεταλλεύματα και τον βαρύτη.
Τόνισε, επίσης, ότι παράλληλα με τα επτά στρατηγικά ορυκτά, το Υπουργείο εξετάζει επίσης άλλα μέταλλα για να τροφοδοτήσει το μέλλον. Πρόκειται για το τιτάνιο, το βολφράμιο, το λίθιο και το κοβάλτιο, τα οποία έχουν διάφορες εφαρμογές σε φουτουριστικές βιομηχανίες, όπως η αεροδιαστημική, οι τηλεπικοινωνίες και τα ηλεκτρικά οχήματα.
Άλλα προβλήματα της ΒΜΚΕ
Όπως προαναφέρθηκε, η ΒΜΚΕ τροφοδοτεί μια σκιώδη οικονομία που στερεί τα κράτη από νενομισμένους φόρους, αφού για παράδειγμα κάθε χρόνο εξάγεται λαθραία χρυσός, κοβάλτιο, κτλ. αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων. Εξάλλου, οι έμποροι ναρκωτικών και οι τοπικοί πολέμαρχοι χρησιμοποιούν το χρυσό για να ξεπλύνουν κέρδη ή να αγοράζουν όπλα.
Είναι γεγονός ότι πολλές μεγάλες τράπεζες και παραγωγοί ραφιναρισμένου χρυσού είναι επιφυλακτικοί για ό,τι προέρχεται από τη ΒΜΚΕ. Συνήθως αγοράζουν μόνο από προσεκτικά ελεγχόμενες πηγές που εξασφαλίζουν ότι οι εργαζόμενοι αντιμετωπίζονται δίκαια και ότι η προέλευση του χρυσού (ή/και άλλων μετάλλων) είναι ανιχνεύσιμη. Δυστυχώς όμως σε πολλές περιοχές οι ποσότητες που παράγονται με αυτόν τον τρόπο είναι μικρές. Σε μέρη όπως η Μέση Ανατολή και η Ινδία, οι περισσότερες προμήθειες οδηγούνται στους αγοραστές κάτω από ελάχιστο έλεγχο.
Ακόμα και ο μεταλλευτικός κολοσσός Glencore αντιμετωπίζει ποινική έρευνα στην Ελβετία, τη χώρα καταγωγής του, επειδή δεν έχει λάβει μέτρα για την αποτροπή της διαφθοράς στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό .
Επίλογος
Παρά το γεγονός ότι περισσότερο από 150 εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο εξαρτώνται από τη ΒΜΚΕ, εντούτοις λόγω των αρνητικών της στοιχεία (παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εκμετάλλευση παιδιών, ανθυγιεινές συνθήκες εργασίας, οργανωμένο έγκλημα, μόλυνση του περιβάλλοντος, απώλεια φόρων για τα κράτη και πολλά άλλα) απαιτείται η λήψη αποτελεσματικών μέτρων, από διεθνείς οργανισμούς και τις εξορυκτικές εταιρείες, για τον έλεγχο της, ώστε να εκλείψουν ή να περιοριστούν δραστικά τα φαινόμενα αυτά.
Δυστυχώς δεν μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι για ένα αίσιο αποτέλεσμα, αφού πίσω από αυτή τη μορφή εξόρυξης και εμπορίας των πολύτιμων μετάλλων κρύβονται αθέμιτα και μεγάλα οικονομικά συμφέροντα. Εκείνο που μας κάνει ακόμα πιο απαισιόδοξους είναι η όλη γεωπολιτική κατάσταση στον κόσμο και η αίσθηση, αν όχι η πεποίθηση, ότι βιώνουμε πια το τέλος της διεθνούς τάξης και την έναρξη της αναρχίας των κρατών, και ιδιαίτερα των παγκόσμιων και περιφερειακών υπερδυνάμεων (βλέπε περίπτωση Συρίας, Λιβύης, Κύπρου, κτλ.).