Ο Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς, ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του φλαμανδικού μπαρόκ, είναι διάσημος για την απόδοση των ανθρώπινων μορφών -ο όρος Rubenesque χρησιμοποιείται ακόμη για να περιγράψει το εύσαρκο, πλούσιο σε καμπύλες σώμα. Οπότε, όταν παρατήρησε την κατώτερη ποιότητα των προσώπων που απεικονίζονταν σε μία κατά τα άλλα ολοκληρωμένη τοπιογραφία που κρεμόταν στον τοίχο του, απλά πήρε την παλέτα του.
Ο πίνακας - παζλ για τους ιστορικούς Τέχνης
Ο πίνακας του Herri met de Bles «The Holy Family with the Infant Saint John the Baptist in an Extensive Landscape with Travellers», που ανακαλύφθηκε πρόσφατα, ήταν ένα παζλ για τους ιστορικούς Τέχνης, καθώς η τεχνοτροπία του τοπίου στο φόντο δεν ταίριαζε με το στυλ των μορφών.
Οι απεικονίσεις υψηλής τεχνολογίας στην οποία υποβλήθηκε ο καμβάς από τον οίκο Sotheby’s του Λονδίνου «συμπλήρωσε τα κομμάτια που έλειπαν», αποκαλύπτοντας τον τρόπο με τον οποίο ο Ρούμπενς επενέβη στον πίνακα.
«Ο Ρούμπενς πρέπει να σκέφτηκε ότι θα ήταν διασκεδαστικό να τον ξαναζωγραφίσει», δήλωσε ο Τζορτζ Γκόρντον του τμήματος Old Masters στον Sotheby’s. «Θα αναγνώρισε ότι πρόκειται για ένα πολύ καλό έργο του Herri met de Bles, αλλά στη συνέχεια παρατήρησε ότι οι δύσκαμπτες ανθρώπινες φιγούρες είχαν πιθανότατα φιλοτεχνηθεί από κάποιον νεότερο ζωγράφο στο εργαστήριό του ή ακόμα και από κάποιο άλλο, γειτονικό εργαστήριο».
Το έργο που περιλαμβάνεται στη δημοπρασία με έργα Old Masters την οποία διοργανώνει ο Sotheby’s στις 3 Ιουλίου, (εκτιμώμενη αξία μεταξύ 600.000 και 800.000 λιρών), αποδίδεται πλέον, τόσο στον εξαιρετικό τοπιογράφο De Bles όσο και στον Ρούμπενς -εν προκειμένω, οι μορφές της Αγίας Οικογένειας και του Ιωάννη Βαπτιστή βρέφους.
«Ξέρουμε ότι περιστασιακά ο Ρούμπενς ζωγράφιζε πάνω σε καμβάδες παλαιότερων ζωγράφων. Ξεκίνησε με το ρετουσάρισμα σχεδίων και μερικές φορές έκανε αντίγραφα έργων άλλων καλλιτεχνών, αλλά με το δικό του στυλ», εξήγησε ο Γκόρντον. «Τον γοήτευε η τέχνη του παρελθόντος και έβλεπε τον εαυτό του ως συνεχιστή μιας παράδοσης. Στο έργο του αντλούσε στοιχεία από παλαιότερους δασκάλους και στη συνέχεια μεταμόρφωνε πλήρως αυτές τις πηγές με τον δικό του τρόπο». Σύμφωνα δε, με τον πρώιμο βιογράφο του Ρούμπενς, Roger de Piles, επρόκειτο κυρίως για μία δημιουργική άσκηση.
Ο Γκόρντον χαρακτηρίζει τον Ρούμπενς ως έναν «ανήσυχο πολυμαθή», ένα άνθρωπο ο οποίος σύμφωνα με τις πηγές, υπαγόρευε γράμματα σε διάφορες γλώσσες σε διαφορετικούς γραμματείς, ενώ παράλληλα ζωγράφιζε στο καβαλέτο του και άκουγε μουσική.
Τι αποκάλυψαν οι ακτίνες Χ
Η υπέρυθρη φωτογραφία και οι ακτίνες Χ αποκάλυψαν ότι ο Ρούμπενς ξαναδούλεψε τις θέσεις των δύο βρεφών, του Ιησού και του Ιωάννη του Βαπτιστή, και έκανε τις πτυχές του υφάσματος στο ένδυμα της Παναγίας πιο πλούσιες. «Κάναμε μια ακτινογραφία», είπε ο Γκόρντον, «αλλά ήταν η υπέρυθρη εικόνα που μας έδειξε το ίχνος των φιγούρων».
Όπως επισημαίνεται στον κατάλογο της δημοπρασίας, οι αλλαγές του Ρούμπενς έκαναν την εικόνα λιγότερο τυπική και πολύ πιο δυναμική. Οι φιγούρες τροποποιήθηκαν για να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους πιο στενά, τραβώντας το βλέμμα. Οι ακτίνες Χ αποκάλυψαν δύο κεφάλια του Χριστού που κοιτάζουν προς διαφορετικές κατευθύνσεις και δείχνουν τις αλλαγές που έγιναν στα πόδια του Βαπτιστή. Το υπέρυθρο ανέδειξε το αρχικό υπόστρωμα της σύνθεσης. Ο Ρούμπενς επικεντρώθηκε σαφώς στα σημεία που έκρινε ως τα πιο αδύναμα του έργου, αφήνοντας χωρίς επεμβάσεις μόνο τη φιγούρα του Ιωσήφ και το τοπίο.
Εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός ότι, η έρευνα έδωσε νέα στοιχεία για τον πίνακα, ο οποίος ήταν κάποτε στην κατοχή του Ρούμπενς, καθώς είναι απίθανο να είχε το δικαίωμα να επέμβει σε έργο το οποίο ήταν στην ιδιοκτησία άλλου. «Είναι πιθανό ότι ήταν στη συλλογή του», σημείωσε ο Γκόρντον. «Ο κατάλογος των έργων και των περιουσιακών στοιχείων του Ρούμπενς που άφησε όταν πέθανε σε ηλικία 62 ετών, το 1640, είναι εξωφρενικά ασαφής».
Ο μυστηριώδης Herri met de Bles
Σύμφωνα με την ιστοσελίδα του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης, ο Herri met de Bles (γνωστός και ως Henri Blès, Herri de Dinant, Herry de Patinir, και Civetta, περ. 1510 - περ. 1555-1560), για τη ζωή του οποίου ελάχιστα είναι γνωστά, ήταν ένας από τους σημαντικότερους Φλαμανδούς τοπιογράφους μετά τον Γιοάχιμ Πάτινιρ, που πιθανώς ήταν θείος του.
Ωστόσο, οι λιγοστές πληροφορίες που είναι διαθέσιμες υποδηλώνουν ότι ο Χέρι μετ ντε Μπλες, ο οποίος περιλάμβανε στα έργα του μία κουκουβάγια (εξού και το προσωνύμιο του στην Ιταλία ήταν «Civetta», που σημαίνει μικρή κουκουβάγια)- πρέπει να ήταν επικεφαλής σε ένα από τα πιο παραγωγικά εργαστήρια ζωγραφικής στην Αμβέρσα του 16ου αιώνα, οι τοπιογραφίες του οποίου ήταν περιζήτητες μέχρι την Ιταλία, όπου έτυχε μεγάλης εκτίμησης -όπως και αντιγραφής- μέχρι τον 17ο αιώνα.
Με πληροφορίες από Guardian, Metmuseum.org