Mε την άδειά σας θα μιλήσω λίγο και για τον εαυτό μου. Τον σκηνοθέτη. Δηλαδή για το σινεμά. Γιατί υπάρχει σινεμά και σινεμά. Σινεμά από ανάγκη και σινεμά από πάθος. Η ανάγκη είναι στην διαφήμιση και στην πληροφορία, το πάθος στην εξομολόγηση και στην βαθύτερη αλήθεια.
Οι τέχνες είναι και τα δύο. Αυτό που χαρακτηρίζει την τέχνη του σινεμά – ιδιαίτερα του ντοκιμαντέρ – προς θεού όχι το ρεπορτάζ –είναι η ποίηση. Γι’αυτό και ο κινηματογράφος έχει τον ίδιο ορισμό με την «κινούμενη ποίηση».
Δηλαδή τον ορισμό του Αριστοτέλη για την τραγωδία. Θα θυμάστε πως ο τραγωδός στην αρχαιότητα ονομάζονταν ποιητής. Μπορεί οι διάλογοι να ήταν ρεαλιστικοί, αναγκαστικοί, αλλά ήταν γραμμένοι σε στίχους! Με άψογο μέτρο. Άλλωστε χωρίς να το ξέρει ο Αισχύλος μίλησε και για τον κινηματογράφο! Οι στίχοι του στον «Αγαμέμνονα» μας λένε πως τραγωδία είναι η σκιά μας. Που μας ακολουθεί πάνω στον άσπρο τοίχο. Η οποία μας βεβαιώνει ότι είμαστε εν ζωή.
Η ποίηση δεν είναι το κορμί μας αλλά αυτό που περιέχει. Τα μυστικά της ζωής. Ως καλός ψυχολόγος, σεξολόγος και παθολόγος ο κινηματογράφος μας θυμίζει τα ηρωικά μας και τα δραματικά μας ένστικτα. Άν όχι τις εμπειρίες μας.
Με τις συγκρούσεις που εισπράττει ο θεατής. Δηλαδή το μοντάζ! Το οποίο θα βρούμε και στις 6 υπόλοιπες τέχνες. Το μυστικό μοντάζ. Γιατί η ποίηση είναι προφανής σε όλες τις 7 τέχνες. Και στα επιχειρήματα που προηγούνται. Το Αιγυπτιακό αλφάβητο είναι που «φώτισε» – μεταξύ άλλων! – τον Αϊζενστάιν όταν είδε ένα μαχαίρι ζωγραφισμένο πάνω από ένα μάτι, για να γράψει ο αρχαίος Αιιγύπτιος την λέξη «λύπη».
Γράφει ο Jacques Siclier στην εημερίδα LE MONDE (2/3/69): “Μια και μόνο σκηνή του σκηνοθέτη στην ταινία του για το Las Vegas – οι ακροβάτες που εκτελούν τα νούμερά τους πάνω από τα κεφάλια των παικτών ενός Καζίνου – έφτανε για να στείλει το πρόγραμμα που προηγήθηκε στον κάλαθο των αχρήστων”.
Το μοντάζ και εδώ δεν είναι δύο εικόνες (πλάνα) που συγκρούονται. Είναι ένα ηχηρό μοντάζ. Και ακριβέστερο και αποτελεσματικότερο. Δεν βλέπεις το πού, πώς και γιατί, υφίστασαι μόνο την σύγκρουση.
Στην παραπάνω σκηνή ο σκηνοθέτης έβαλε την σύγκρουση, δηλαδή το μοντάζ, μέσα στο ίδιο πλάνο. Εδώ μόνο έτσι μπορούσε να περάσει το μήνυμα. Με μια σύγκρουση μυστικότερη μεν αλλά με αμεσότερο και πειστικότερο αποτέλεσμα. Μια δυνατότητα που σπανίζει στο ντοκιμαντέρ.
Κάποτε περίμενα την ευκαιρία να μπορέσω να βάλω έναν Έλληνα να κοιτάζει από το αθηναϊκό μπαλκόνι του μια Αμερικανίδα στο δικό της μπαλκόνι της Νέας Υόρκης. Έκανα κάτι καλύτερο στην Ταϊτή. Είναι η εποχή που οι Γάλλοι κάνουν δοκιμές ατομικών βομβών στον Ειρηνικό. Η νεολαία της Ταϊτής είναι έξαλλη. Σε βαθμό που παίρνοντάς με για Γάλλο δεν ωμού επέτρεψαν να τους κινηματογραφήσω. Έπρεπε κάτι να κάνω για τις δοκιμές. Έβαλα μια γυναικεία εκκλησιαστική χορωδία να τραγουυδάει έναν λυπητερό θρησκευτικό ύμνο στη ράχη του βουνού απέναντι από την δοκιμή της βόμβας. (Η βόμβα από ένα ντοκουμέντο του Υπουργείου Αμύνης!).
Οι αναρχικοί με υποδέχτηκαν καλά – όταν μάλιστα είδαν και την ταινία που είχα γυρίσει στην Κούβα! Και το γιορτάσαμε. Η μουσική που μας έβαλαν, δεν θα το πιστέψετε, ήταν ένας δίσκος του Μίκη! Tου Θεού dώρo... Σε στίχους του πανύψηλου φίλου μου Δημήτρη Χριστοδούλου.
Η επομένη νέα ελληνική έκπληξη. Ο «Άνθρωπος Πουλί» έμαθε ότι ήμουν στην Ταϊτή και ήρθε από ένα άλλο νησί του Γαλλικού Ειρηνικού. Δυο ώρες με το αεροπλάνο. Να με ευχαριστήσει που τον έβγαλα απο την φυλακή!. Με τα «μέσα» που είχα τότε, όταν ήμουν Γενικός Διευθυντής Προγράμματος στην ΕΡΤ. Εργάζονταν σ’ένα ξενοδοχείο στην Ελλάδα και ανάμεσα στα άλλα έβαζε φτερά, ανέβαινε στην ταράτσα του ξενοδοχείου και πήδαγε στοκενό! Ήταν γνωστός ως «ο «Άνθρωπος-Πουλί». Δεν θυμάμαι το όνομά του, είχε καταδικαστεί σε 4 χρόνια φυλακή με την κατηγορία ότι καλλιεργούσε μαριχουάνα. Οταν βγήκε από την φυλακή, στα 2 χρόνια μόνο, αποφάσισε να πάει όσο μακρύτερα γίνεται από την Ελλάδα. Και πήγε σε ένα νησί του Ειρηνικού. Μακρύτερα δεν γίνεται.
Ειρηνικός, Ταϊτή, Ατομική Βόμβα, Μίκης, Χριστοδούλου, Άνθρωπος-Πουλί. Μοντάζ μιας ταινίας ονειρικής αλλά καθόλου ειρηνικής. Αυτό δεν επιδιώκει ο κινηματογράφος;
Παράρτημα
Βρίσκομαι σε μία «στήλη» που λέγεται «Απόψεις». Εγώ επιλέγω θέματα. δεδομένα και αποδεδειγμένα. Ένα ακόμα παράδειγμα. Έγραψα για το Αφγανιστάν. Είναι από τα θέματα των ημερών. Αμερική και Ασία. Μια επανάληψη του Περλ Χάρμπορ; Θα βάλω εδώ τα καινούργια ντοκουμέντα που βρήκα. Τα οποία είναι πρόσφατα, και στα οποία διαβάζουμε ποια βοήθεια είχαν οι αντι-κομμουνιστές αντάρτες του Αφγανιστάν για να επιδιώξουν την έξωση του Σοβιετικού Στρατού από το Αφγανιστάν. (ΗΠΑ, Πακιστάν, Ιράν, Σαουδική Αραβία, Κίνα και Μεγάλη Βρετανία).
Η βοήθεια των ΗΠΑξεκίνησε από τον Πρόεδρο Κάρτερ. Επί Ρήγκαν, έφασε τα 700 εκατομμύριαδολάρια τον χρόνο. Οι μυστικές υπηρεσίες ασχολήθηκαν με την παράδοση των όπλων, από το Πακιστάν.
Από τον αντάρτικο πόλεμο με τους Ρώσους οινεκροί έφτασαν ττο ένα εκατομμύριο, οι πληγωμένοι τα 2 εκατομμύρια και 6 εκατομμύρια Αφγανοί μετανάστευσαν στο Πακιστάν. Κανείς Αμερικανός δενέλαβε μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις και το σύνολο της βοήθειας έφτασε τα 2 δισεκατομμύρια.
Ακολουθεί το πρωτότυπο:
- The Soviet–Afghan War was a conflict wherein insurgent groups (known collectively as the Mujahideen), as well as smaller Maoist groups,fought a nine-year guerrilla war against the Soviet Army and theDemocratic Republic of Afghanistan government throughout the 1980s, mostly in the Afghan countryside. The Mujahideen were variously backedprimarily by the United States, Pakistan, Iran, Saudi Arabia, China,and the United Kingdom.
- For almost ten years, Soviet troops remained entrenched in Afghanistan before finally withdrawing in February 1989. During this period, the United States undertook a covert program to assist the anti-communist Afghan insurgents—the mujahideen—to resist the Soviet occupation. Beginning with President Jimmy Carter’s authorization in July 1979, the secret war became the largest in history under President Ronald Reagan, running up to $700 million per year.
- The CIA acted as the war’s quartermaster, arranging supplies of weapons for the mujahideen,which were funneled through Pakistan’s Inter-Services Intelligence directorate (ISI), in coordination with Saudi Arabia, China, Egypt, and others. No Americans were directly involved in the fighting, and the overall cost to the American taxpayer was in the region of $2 billion. The Afghan cost was much higher. Over a million Afghans were killed, a further two million wounded, and over six million refugees fled to neighboring Pakistan and Iran. The devastation and radicalization of Afghan society resulted in the subsequent decades of continued conflict and warfare and the rise of militant Islamic fundamentalism that has shaped the post-Cold War world. Published online: 27 August 2020