Η Κύπρος, όπως και άλλες χώρες, ετοιμάζεται για τη σταδιακή επιστροφή στην κανονικότητα. Για την επιτυχία αυτής της πολιτικής είναι καθοριστικής σημασίας να ενισχυθούν οι υποδομές της δημόσιας υγείας, οι οποίες είχαν αποδυναμωθεί τα τελευταία χρόνια. Οι απαραίτητες διορθωτικές κινήσεις θα περιλαμβάνουν την καλύτερη λειτουργία του ΓεΣΥ καθώς και την αναβάθμιση της συνεργασίας μεταξύ δημοσίων και ιδιωτικών νοσηλευτηρίων.
Το ευρύτερο οικονομικό πεδίο διαφοροποιείται άρδην επηρεάζοντας όλες σχεδόν τις χώρες καθώς και τους περισσότερους τομείς της οικονομίας. Η ηλεκτρονική διακυβέρνηση σε όλα τα επίπεδα θα αναβαθμίζεται συνεχώς. Ενώ η συμβατική εκπαίδευση θα εξακολουθήσει να είναι απαραίτητη, η σημασία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης θα αυξάνεται. Τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, θα επηρεασθούν αρνητικά η τουριστική βιομηχανία και οι αερομεταφορές. Μετά την κρίση του 2013 η Κύπρος κατάφερε σταδιακά να ανακάμψει χωρίς όμως να δημιουργήσει ένα νέο οικονομικό υπόδειγμα. Η έλλειψη αυτή είχε και εξακολουθεί να έχει σοβαρές αρνητικές παρενέργειες. Στη σημερινή συγκυρία η προσοχή στρέφεται άμεσα στον περιορισμό των αρνητικών συνεπειών της ύφεσης και την επανεκκίνηση της οικονομίας. Όμως η προώθηση ενός νέου οικονομικού υποδείγματος το οποίο να ανταποκρίνεται στις νέες πραγματικότητες καθώς και τις ανάγκες της κοινωνίας είναι απαραίτητη.
Από την πρώτη στιγμή της κρίσης η κυβέρνηση προσπάθησε να αντιμετωπίσει τις αρνητικές συνέπειες της πανδημίας διακηρύττοντας ταυτόχρονα ότι στόχος ήταν να μην επηρεασθούν οι μισθοί και να μην χαθεί ούτε μια θέση απασχόλησης. Οι στόχοι που είχαν τεθεί ήταν υψηλοί και με τις συγκεκριμένες δέσμες μέτρων που εξαγγέλθηκαν ήταν αδύνατο να υλοποιηθούν. Θα ήταν καλύτερα τα δεδομένα εάν η Κύπρος είχε υιοθετήσει την πολιτική που είχε εφαρμόσει η Βρετανία και εν μέρει πολλές άλλες χώρες. Το συγκεκριμένο μέτρο αφορούσε την καταβολή του 80% του μισθού όλων των εργαζομένων (και οι εργοδότες να καταβάλουν το υπόλοιπο 20%) για τρεις μήνες.
Ούτως ή άλλως δεν μπορούμε να στρέψουμε το ρολόι πίσω. Η ουσία είναι να αξιολογήσουμε σωστά τα επόμενα μας βήματα. Εξ ορισμού υπάρχουν απεριόριστες ανάγκες και περιορισμένοι πόροι. Προκύπτει η επιτακτική αναγκαιότητα να γίνει η καλύτερη δυνατή διαχείριση με ορθολογισμό, κοινωνική ευαισθησία και μακριά από μικροκομματικές σκοπιμότητες. Για την αντιμετώπιση των συνεπειών πανδημίας η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε σωστά αποφασίσει την αναστολή των κανόνων δημοσιονομικής πειθαρχίας. Θα ήταν μια εξαιρετική εξέλιξη εάν το Eurogroup παράλληλα αποφάσιζε την έκδοση Ευρωομόλογου, τη δημιουργία νέου χρήματος και ένα νέο Σχέδιο Μάρσαλ. Επειδή το ζήτημα αυτό έχει επανέλθει είναι ζωτικής σημασίας να το στηρίξει και η Κύπρος.
Ενώ η Κύπρος έχει ήδη προβεί σε δανεισμό ενδεχομένως να απαιτηθούν περισσότερα χρήματα. Γι’ αυτό θα πρέπει να αξιολογήσει τις χρηματοδοτικές της ανάγκες καθώς και τους στρατηγικούς και κοινωνικούς της στόχους. Μεταξύ των ζητημάτων που τίθενται είναι η ισότιμη αντιμετώπιση των συνεπειών της πανδημίας και η στήριξη συγκεκριμένων τομέων της οικονομίας.
Τα οποιαδήποτε δημοσιονομικά προβλήματα προκύψουν περιλαμβανομένης και της αύξησης του δημοσίου χρέους, μπορούν να αντιμετωπισθούν στην πορεία του χρόνου. Υπάρχουν τα εργαλεία οικονομικής πολιτικής τα οποία πρέπει να αξιοποιηθούν κατάλληλα. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι ο εξορθολογισμός των δημοσίων δαπανών εφ’ όλης της ύλης. Το ζήτημα αυτό προϋπήρχε της πανδημίας. Όμως διαιωνίσθηκε ακόμα και μετά την κατάρρευση της οικονομίας το 2013.
Είναι σημαντικό να τεθούν προτεραιότητες καθώς επίσης να στηριχθούν ποικιλοτρόπως στρατηγικοί τομείς της οικονομίας. Είναι καθοριστικής σημασίας να στηριχθούν οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Τα κυβερνητικά μέτρα στήριξης δεν περιλαμβάνουν τους ιδιοκτήτες-διευθυντές οι οποίοι καταβάλλουν φόρους και εισφέρουν στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Επειδή ο τομέας αυτός είναι σημαντικός και η περαιτέρω ενίσχυσή του επιτακτική, τα συγκεκριμένα σχέδια πρέπει να επαναξιολογηθούν ανάλογα. Άλλωστε είναι και θέμα ισονομίας.
Υπογραμμίζεται επίσης η σημασία της τουριστικής βιομηχανίας και των συναφών τομέων. Βραχυπρόθεσμα ιδιαίτερο ρόλο θα διαδραματίσει και ο εγχώριος τουρισμός. Μακροπρόθεσμα είναι απαραίτητη η διαφοροποίηση και διεύρυνση του τουριστικού προϊόντος.
Προ πολλού είχε εξαγγελθεί ο στόχος της μετατροπής της Κύπρου σε περιφερειακό ακαδημαϊκό κέντρο. Ενώ έχουν γίνει σοβαρά βήματα προόδου στον τομέα αυτό υπολείπονται να γίνουν πολύ περισσότερα. Η φιλοσοφία του κρατικού προϋπολογισμού για την τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν αντιμετωπίζει ισότιμα τα πανεπιστήμια, τους ακαδημαϊκούς και τους Κύπριους φοιτητές. Ούτε και συμβάλλει προς την υλοποίηση του στόχου της μετατροπής της Κύπρου σε ακαδημαϊκό κέντρο. Χωρίς καμία χρονοτριβή το κράτος σήμερα θα πρέπει να δράσει στρατηγικά.
Η κυβέρνηση θα πρέπει επίσης να επισπεύσει αλλά και να διαφοροποιήσει το πρόγραμμα πολιτογραφήσεων. Στα πλαίσια αυτά είναι δυνατό να χορηγείται η κυπριακή ταυτότητα σε επενδυτές οι οποίοι με τη δράση τους δημιουργούν θέσεις απασχόλησης.
Είναι επίσης σημαντικό να γίνει μια εκστρατεία για στήριξη των κυπριακών προϊόντων. Επιπρόσθετα επείγει η επαναξιολόγηση του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα και η παροχή κινήτρων για την ποιοτική τους διεύρυνση και εμβάθυνση. Καθοριστικής σημασίας είναι και μια συγκροτημένη πολιτική η οποία να εμπνέει εμπιστοσύνη και αξιοπιστία. Αυτό είναι σημαντικό όχι μόνο για την εικόνα της Κύπρου αλλά και για τους ντόπιους και ξένους επενδυτές καθώς και τους καταναλωτές.
Εν κατακλείδι η πρωτόγνωρη αυτή κατάσταση απαιτεί νέες προσεγγίσεις. Χρειάζεται εμπνευσμένη ηγεσία σε όλα τα επίπεδα, επιστράτευση της επιστημονικής γνώσης και αποφυγή του λαϊκισμού. Η επόμενη μέρα θα πρέπει να βρει την Κύπρο έτοιμη να διαχειρισθεί αποτελεσματικά τις ποικιλόμορφες προκλήσεις.
* Ο Καθηγητής Ανδρέας Θεοφάνους είναι Πρόεδρος του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων καθώς και του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.