Η κατά κράτος ήττα του ΣΥΡΙΖΑ σε ευρωεκλογές κι αυτοδιοικητικές εκλογές έχει ασφαλώς πολλές, αλληλοσυμπληρωματικές αιτίες. Όμως, σε αυτό το σύντομο, εν θερμώ σχόλιο θα επικεντρωθώ σε μία η οποία σχετίζεται με πολιτικές επιλογές προ πολλού συντελεσμένες.
Κατά τις απαρχές της κρίσης, δηλαδή περί τη μία δεκαετία παλαιότερα, το κόμμα αρχίζει να μετασχηματίζεται ραγδαία. Έως τότε χαρακτηριζόταν από τη συμπόρευσή του με συλλογικότητες, κινήματα και εκφράσεις της κοινωνίας πολιτών, από την ανοικτή και πλουραλιστική εσωτερική ζωή του, από την αναγνώριση εκ μέρους του του πληθυντικού χαρακτήρα της κοινωνίας, αλλά και του πληθυντικού χαρακτήρα των δυνάμεων της Αριστεράς. Έκτοτε, όμως, παρουσιάζει μια διαφορετική αφήγηση: Η κοινωνία (καταβαράθρωση βιοτικού επιπέδου) και η δημοκρατία (προσβολή των όρων έκφρασης της λαϊκής κυριαρχίας) δέχονται επίθεση τέτοιου μεγέθους, ώστε είναι επιτακτική η άμεση ανάληψη μαζικής και δυναμικής δράσης. Σε αυτό το πλαίσιο ο ΣΥΡΙΖΑ οργανώνει πλέον τον πολιτικό του λόγο γύρω από την πλεοναστική αναφορά στο «λαό» τον οποίο αξιώνει να εκπροσωπεί προνομιακά κι αποκλειστικά.
Βεβαίως, η ανησυχία τόσο για τις κοινωνικές επιπτώσεις της κρίσης όσο και για τη λειτουργία της δημοκρατίας είναι απολύτως εύλογες και θεμιτές. Το πρόβλημα είναι ότι η εκδήλωση αυτής της ανησυχίας υποτάσσεται σε ένα μανιχαϊκό σχήμα σύμφωνα με το οποίο τα πάντα εξηγούνται ως μια πάλη του καλού με το κακό. Από τη μία, ο λαός φιλοτεχνημένος ως το ανεύθυνο θύμα. Από την άλλη, οι διεφθαρμένες ελίτ, το παλιό πολιτικό κατεστημένο, οι μεγάλοι όμιλοι των μέσων ενημέρωσης, οι συντηρητικές δυνάμεις της Ευρώπης, και, σε ένα πιο αφηρημένο επίπεδο, ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός. Αυτή η μάχη αναπαριστάται στο λόγο και την πολιτική πρακτική του ΣΥΡΙΖΑ με ένα χαρακτηριστικά δημαγωγικό τρόπο με την έννοια ότι κατασκευάζει μια σύγκρουση η οποία θέτει εμφατικά ένα διχαστικό δίλημμα: είσαι με το λαό ή με τους εχθρούς του;
Ο ΣΥΡΙΖΑ επένδυσε λοιπόν, πολιτικά, σε αυτό το εχθροπαθές μοτίβο το οποίο και παρήγαγε για τον ίδιο εξαιρετικά εκλογικά αποτελέσματα. Στο πλαίσιο μιας σειράς υποκαταστάσεων αυτοπροσδιορίστηκε ως το κόμμα του λαού: Αφού το ίδιο ταυτίζεται, υποτίθεται, με την Αριστερά, και η Αριστερά με τη δημοκρατία και τη δικαιοσύνη, αφού το ίδιο ρίχτηκε ολόψυχα στη μάχη αποκατάστασης της θέσης του λαού (με τις δυο έννοιες του όρου: του συνόλου των πολιτών, και των πολλών, μη προνομιούχων), τότε όλα τα άλλα περιττεύουν.
Αυτό θα πει ότι το περίφημο «ηθικό πλεονέκτημα» του ΣΥΡΙΖΑ αξιοποιείται προκειμένου να παραχθεί μια αποφασιστική μετάθεση: από το πεδίο αξιολόγησης των πολιτικών πεπραγμένων στο πεδίο του ήθους (δηλαδή του χαρακτήρα). Κι αυτό θα εξακολουθήσει να είναι ενεργό κι αφού γίνει κυβέρνηση. Μεταξύ άλλων, μας λέει: Κι αν συμφωνήσαμε κι εμείς κι επιβάλλαμε ένα τρίτο μνημόνιο, μην ξεχνάς ότι παρόλα αυτά δεν είμαστε σαν τους άλλους. Εμείς το παλέψαμε, κι ας μη μας βγήκε. Όμως, οι άλλοι το έκαναν θεληματικά και χαιρέκακα, και είναι έτοιμοι να το ξανακάνουν.
Το μήνυμα όμως αυτών των εκλογών είναι ότι αυτό το σχήμα δεν πείθει πια. Μπορεί ο ΣΥΡΙΖΑ να μας λέει, «αυτή η Αριστερά σας έλαχε, δεν μπορείτε να την εγκαταλείψετε». Οι πολίτες όμως αξιολογούν πλέον πολιτικά πεπραγμένα και πολιτικές συμπεριφορές, ζητούν χειροπιαστά αποτελέσματα, δεν συγκινούνται από αυθαίρετες αναγωγές σε μια υπερβατική, αμόλυντη Αριστερά που θα τη δικαιώσει κάποτε η Ιστορία. Το αντιδεξιό σύνδρομο έχει τα όριά του, ο μπαμπούλας της Ακροδεξιάς επίσης. Ωστόσο, υπάρχουν εκτεταμένα λαϊκά στρώματα τα οποία ψήφισαν και τώρα μαζικά τον ΣΥΡΙΖΑ, ακριβώς επειδή εξακολουθούν να θεωρούν ότι ιδεολογικά συνιστά την εύλογη για αυτά επιλογή.
Μετά τις επικείμενες εθνικές εκλογές θα φανεί εάν το κόμμα αυτό μπορεί επιτέλους να κάνει μια αυτοκριτική διεργασία και να εξαλείψει τη δημαγωγία, τους ατέρμονους τακτικισμούς και την εργαλειοποίηση πολιτικών αρχών και αξιών. Θα μπορέσει άραγε να ξαναστοχαστεί και να συγκροτήσει στα αλήθεια αριστερή πολιτική στη σημερινή συγκυρία; Ή θα εγκλωβιστεί σε αυτό που το ίδιο εξέθρεψε με αποτέλεσμα την περαιτέρω απομείωση της επιρροής και κυρίως της όποιας εποικοδομητικής συμβολής του στην ελληνική πολιτική σκηνή;