Το κείμενο συνυπογράφουν οι Νικόλαος Αρβανιτίδης και Δημήτρη Κ. Κωνσταντινίδης, Διδάκτορες Οικονομικής Γεωλογίας
Σύνοψη
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), όπως και ο υπόλοιπος κόσμος, βρίσκεται αντιμέτωπη με την αυξανόμενη ζήτηση για ορυκτές πρώτες ύλες (ΟΠΥ) που προκύπτει κυρίως με την ψηφιακή επανάσταση, τις τεχνολογίες καινοτομίας στην ηλεκτροκίνηση και την τεχνητή νοημοσύνη, καθώς και τη μετάβαση σε ενεργειακές χρήσεις χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2).
Η εξέλιξη αυτή καθιστά απαραίτητη την διαφοροποίηση υφιστάμενων ή/και τη δημιουργία νέων αλυσίδων αξίας που στηρίζονται στις ΟΠΥ, από το αρχικό στάδιο της έρευνας, και μέσω της καθετοποίησης και αξιοποίησης, μέχρι το στάδιο της τελικής χρήσης. Η πίεση στην οικονομία και την κοινωνία για την διασφάλιση αποθεμάτων ΟΠΥ ικανών να καλύψουν τις διαρκώς αυξανόμενες ανάγκες, θα συνεχίσει να παραμένει υψηλή, ιδιαίτερα στην περίπτωση των κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών (ΚΟΠΥ), οι οποίες κατά περίπου 60% στηρίζουν την επιχειρηματικότητα των νέων τεχνολογιών και της καινοτομίας.
Η Κρισιμότητα των Ορυκτών Πρώτων Υλών
Η επιτακτική ανάγκη για μια παγκόσμια οικονομία χωρίς υδρογονάνθρακες θα απαιτήσει μεγάλο αριθμό ΟΠΥ οι ποσότητες των οποίων θα αυξάνονται συνεχώςi. Είναι συνεπώς σημαντικό να γνωρίζουμε ποιες και πόσες ΟΠΥ χρειάζονται για να κατανοήσουμε τις επιπτώσεις που συνεπάγεται η ελλειμματική πρόσβαση ή η ανεπάρκεια τους για την ευρωπαϊκή οικονομία. Η αξιολόγηση της κρισιμότητας σε ευρωπαϊκό επίπεδο στοχεύει στον εντοπισμό αυτών των ΟΠΥ που εκτιμάται ότι, από την μια υπάρχει κίνδυνος στην πρόσβαση και επάρκεια τους, και από την άλλη είναι μεγάλης τεχνικοοικονομικής και κοινωνικής σημασίας για μια σειρά από στρατηγικές αλυσίδες αξίας.
Οι Κρίσιμες Ορυκτές Πρώτες Ύλες (ΚΟΠΥ), αλλά όσες άλλες πρώτες ύλες έχουν στρατηγική σημασία, αποτελούν το θεμέλιο πάνω στο οποίο οικοδομείται η σύγχρονη τεχνολογία (Εικ. 1). Από τα φωτοβολταϊκά μέχρι τους ημιαγωγούς, τις ανεμογεννήτριες και τις μπαταρίες λιθίου, για μεταφορά και αποθήκευση της παραγόμενης ανανεώσιμης ενέργειας. Εκτός από το λίθιο, οι μπαταρίες χρειάζονται κοβάλτιο, γραφίτη και νικέλιο, ενώ η ηλεκτροκίνηση των αυτοκινήτων απαιτεί μαγνήτες νεοδυμίου, που χρησιμοποιούν επίσης και άλλες σπάνιες γαίες, όπως το δυσπρόσιο και το πρασεοδύμιο. Συνεπώς οι ανεμογεννήτριες και τα φωτοβολταϊκά, βρίσκονται στην κατασκευαστική και λειτουργική «ομηρία» των σπανίων γαιών. Οι ΚΟΠΥ είναι επίσης απαραίτητες στην ψηφιακή τεχνολογία και την ηλεκτρονική βιομηχανία (Εικ.1). Δεν μπορεί να υπάρξει ενεργειακή και ψηφιακή μετάβαση, αλλά και ηλεκτροκίνηση, χωρίς ΚΟΠΥ, γι′ αυτό και η ανθεκτικότητα των σχετικών αλυσίδων αξίας και προμήθειας τους έχουν ολοένα και μεγαλύτερη προτεραιότητα για τις περισσότερες προηγμένες οικονομίες.
Η επαναξιολόγηση της κρισιμότητας των ΟΠΥ στην Ευρώπη οδήγησε την αρμόδια Ομάδα Εργασίας στην ανακοίνωση του νέου καταλόγου των ΚΟΠΥii.
Η κατανομή των ΚΟΠΥ ανά τον κόσμο του επικαιροποιημένου καταλόγου εικονίζεται στην Εικ. 2.
Πρόσφατες μελέτες από τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας και την Παγκόσμια Τράπεζα μνημονεύουν ότι η παγκόσμια παραγωγή κοβαλτίου, λιθίου και γραφίτη οφείλει να αυξηθεί κατά 500% στις επόμενες δεκαετίες για να καταστεί δυνατή η μετάβαση σε μια πράσινη και ψηφιακή οικονομία. Την ίδια στιγμή ο ΟΟΣΑiii προβλέπει ότι η παγκόσμια χρήση ΟΠΥ, παρά τις βελτιώσεις στην αποτελε-σματικότερη αξιοποίηση, θα υπερδιπλασιαστεί, από 79 δις τόνους το 2011 σε 167 δις τόνους το 2060 (+ 110%), και ότι στην περίπτωση των ΚΟΠΥ, αναμένεται να αυξηθεί από 8 σε 20 δις τόνους έως το 2060 (+ 150%).
Από την άλλη πλευρά, η ΕΕ θα χρειαζόταν έως και 18 φορές περισσότερο λίθιο και 5 φορές περισσότερο κοβάλτιο μέχρι το 2030 και σχεδόν 60 φορές περισσότερο λίθιο και 15 φορές περισσότερο κοβάλτιο μέχρι το 2050 για να αντιμετωπίσει την αύξηση παραγωγής μπαταριών ηλεκτρικών οχημάτων, και 10 φορές περισσότερα μέταλλα σπάνιων γαιών για μόνιμους μαγνήτες.
Οι προβλέψεις αυτές φαντάζουν «τρομακτικές», αν ληφθεί υπόψη ότι η ΕΕ, για τις περισσότερες ΚΟΠΥ, εξαρτάται από 75% μέχρι 100% από τις εισαγωγές. Επίσης, η παραγωγή και η επεξεργασία πολλών ΚΟΠΥ είναι γεωγραφικά ελεγχόμενη, καθιστώντας ευάλωτη την γεωπολιτική τους πρόσβαση και διάθεση, γεγονός που συνοδεύεται από μια σειρά κοινωνικών, οικονομικών, περιβαλλοντικών και άλλων κινδύνων. Έτσι ορισμένες ΚΟΠΥ, αλλά και σχετικές αξιακές αλυσίδες τους, τείνουν - σε μεγάλο βαθμό - να μονοπωλούνται από συγκεκριμένες περιοχές του πλανήτη και - μερικές φορές - από μία ουσιαστικά χώρα.
Για παράδειγμα, περίπου το 60% του παγκόσμιου κοβαλτίου προέρχεται από τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Όσον αφορά την παγκόσμια παραγωγή σπάνιων γαιών, η Κίνα εξορύσσει σχεδόν το 60%, προμηθεύει το 85% επεξεργασμένων/μεταλλουργικών προϊόντων, ενώ καταναλώνει η ίδια σχεδόν το 70% της παγκόσμιας παραγωγής τους . Είναι μάλιστα αξιοσημείωτο ότι η ΕΕ εισάγει το 98% των σπανίων γαιών που χρειάζεται!!
Η πρόσφατη Πρωτοβουλία της η ΕΕiv για τις ΚΟΠΥ δρομολογεί μια σειρά από αποφάσεις, δράσεις και πρακτικές που θα οδηγήσουν στην διασφάλιση στην πρόσβαση και προμήθεια των αυξημένων ποσοτήτων που θα χρειαστεί η ευρωπαϊκή βιομηχανία για την επίτευξη και καθιέρωση μιας Πράσινης Οικονομίαςv.
Αυτό προϋποθέτει την διασφάλιση μιας μακροπρόθεσμης αυτάρκειας της Ευρώπης σε ΚΟΠΥ, αλλά και τη βιωσιμότητα ολοκληρωμένων αλυσίδων αξίας που υποστηρίζουν τις νέες ενεργειακές τεχνολογίες.
Η πρωτοβουλία είναι απαραίτητη στην χάραξη πολιτικής για την παραγωγική αξιοποίηση των ευρωπαϊκών ΚΟΠΥ που θα συμβάλλει ταυτόχρονα στην δημιουργία επενδυτικού ενδιαφέροντος, στη δυναμική εκμετάλλευση των πρωτογενών και δευτερογενών αποθεμάτων (π.χ. μεταλλευτικών αποβλήτων), συμπεριλαμβανομένων και όσων θα προέλθουν από την ανακύκλωση παλιών καταναλωτικών προϊόντων, όπως είναι οι μπαταρίες, οι μαγνήτες και γενικά τα ηλεκτρονικά απόβλητα.
Ο επόμενος ευρωπαϊκός στόχος θα είναι μια στρατηγική πολυδιάστατης αναζήτησης σε νέες αγορές προμήθειας. Για παράδειγμα, με τα σημαντικά κοιτασματολογικά αποθέματα ΟΠΥ που διαθέτουν, και την παραγωγική τους εκμετάλλευση με βιώσιμο και υπεύθυνο τρόπο, χώρες όπως ο Καναδάςvi και η Αυστραλία, μπορούν να αποτελέσουν ασφαλείς εταίρους προμήθειας ΚΟΠΥ για την ΕΕ.
Το Κοιτασματολογικό «Στοίχημα» για τις Γηγενείς Ευρωπαϊκές ΚΟΠΥ
Η αντιμετώπιση της αυξανόμενης ζήτησης στρατηγικών και κρίσιμων ΟΠΥ απαιτεί ευρωπαϊκή εγρήγορση και διεθνή συνεργασία, σε θέματα αναζήτησης νέων κοιτασματολογικών πηγών και αποθεμάτων. Η αξιόπιστη, ανεμπόδιστη και άμεση παραγωγή ενδοευρωπαϊκών ΚΟΠΥ αποτελεί βασική προϋπόθεση για την τεχνολογική καινοτομία, την πράσινη βιομηχανία και τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Το πρόβλημα ανεπαρκούς και ελλιπούς εξόρυξης και παραγωγής ΚΟΠΥ στην Ευρώπη δεν είναι ούτε γεωλογικό, ούτε μεταλλογενετικό. Η δυνατότητα της Ευρώπης να καταστεί αυτάρκης, ανθεκτική και βιώσιμη - στην βάση της εκμετάλλευσης δικών της κοιτασμάτων - ευνοείται από τη γεωλογία και τη μεταλλογενετική της εξέλιξη. Οι τεχνολογίες έρευνας των κοιτασμάτων ΚΟΠΥ, πρέπει να αναπτυχθούν περαιτέρω, ώστε να περιλαμβάνουν αξιόπιστες τεχνικοοικονομικές προσεγγίσεις, αλλά και εκτιμήσεις του εξορυκτικού δυναμικού.
Οι Εθνικές Υπηρεσίες και τα Ινστιτούτα Γεωλογικής Έρευνας των κρατών μελών έχουν επανεξετάσει την οικονομικότητα των γεωλογικών συστημάτων των ΚΟΠΥ με στόχο μια τεκμηριωμένη και σταθερή κοιτασματολογική αξιολόγηση. Υπάρχουν σήμερα διαθέσιμα ολοκληρωμένα οικονομικά γεωλογικά δεδομένα για τις μεταλλοφόρες εμφανίσεις λιθίου, κοβαλτίουvii και σπανίων γαιών σε διάφορες περιοχές της Ευρώπηςviii,ix.
Οι καθολικής κλίμακας κυριότερες ευρωπαϊκές μεταλλογενετικές ζώνες, όπως η Φινοσκανδιναβία, η Ιβηρική και η Καρπαθο-Βαλκανική, φιλοξενούν συστήματα ΚΟΠΥ με υψηλό δυναμικό πόρων για περαιτέρω στοχευμένη κοιτασματολογική έρευνα με προοπτική εντοπισμού εκμεταλλεύσιμων αποθεμάτων (Εικ. 3). Αυτό προϋποθέτει την εφαρμογή νέων καινοτόμων τεχνολογιών κοιτασματολογικής έρευνας, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης οικονομικής γεωλογικής αξιολόγησης, που θα περιλαμβάνει επίσης, αξιόπιστες τεχνικοοικονομικές προσεγγίσεις, αλλά και σχετικές εκτιμήσεις για το δυναμικό της εκμετάλλευσης.
Ευρωαυτόνομες Αλυσίδες Αξίας Εδώ και Τώρα
Οι αλυσίδες αξίας ΟΠΥ διαφέρουν από τις αλυσίδες προμήθειας και εφοδιασμού τους. Μια αλυσίδα αξίας ΟΠΥ είναι το σύνολο των δραστηριοτήτων που προσθέτουν αξία σε κάθε στάδιο της παραγωγικής τους εκμετάλλευσης, βελτιώνοντας έτσι την σχετική ανταγωνιστικότητα τους. Οι αλυσίδες αξίας για τις ΚΟΠΥ περιλαμβάνουν ανάντη την κοιτασματολογική έρευνα και την εξόρυξη, την επεξεργασία (εμπλουτισμό και μεταλλουργία) και κατάντη την βιομηχανική μεταποίηση και την ανακύκλωση, με την περιβαλλοντική αποκατάσταση να προβλέπεται σε κάθε περίπτωση με το πέρας του μεταλλευτικού κύκλου σε μια περιοχή.
Δυστυχώς στην Ευρώπη διακρίνονται σήμερα περιορισμένες δυνατότητες βιώσιμης και ολοκληρωμένης λειτουργίας αλυσίδων αξίας ΚΟΠΥ, κυρίως αυτών που χαρακτηρίζονται στρατηγικές για τις τεχνολογίες που υποστηρίζουν την ενεργειακή μετάβαση, όπως για παράδειγμα είναι οι αλυσίδες αξίας μπαταρίας λιθίου και μαγνήτη νεοδυμίου (Εικ. 4).
Για να δημιουργηθούν ανταγωνιστικές και αυτόνομες αλυσίδες αξίας στην ΕΕ χρειάζονται όλα τα παραγωγικά στάδια να λειτουργούν εντός της Ευρώπης. Δηλαδή, οι ΟΠΥ να εξορύσσονται, τα μεταλλουργικά προϊόντα να παράγονται και οι μπαταρίες και οι μαγνήτες να κατασκευάζονται εντός Ευρώπης. Μια τέτοια εξέλιξη θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για πρόσθετη οικονομική ανάπτυξη και απασχόληση.
Η Ολιστική και Βιώσιμη Εκμετάλλευση στην Εξίσωση της Κυκλικής Οικονομίας
Οι περισσότερες ΚΟΠΥ εντοπίζονται κυρίως σαν δευτερεύοντα συστατικά σε κοιτάσματα θειούχων και οξείδιων ορυκτών βασικών μετάλλων (π.χ. χαλκού, μολύβδου, ψευδαργύρου, νικελίου και σιδήρου). Με την μεταλλευτική παραγωγή επικεντρωμένη διαχρονικά στην εξόρυξη και επεξεργασία ορυκτών βασικών μετάλλων, τυχόν συνακόλουθες συγκεντρώσεις ΚΟΠΥ κατέληγαν σε μεταλλευτικά απόβλητα, όπως στείρα εξόρυξης, τέλματα εμπλουτισμού και μεταλλευτικά κατάλοιπα. Τα γνωστά και σαν ιστορικά μεταλλευτικά απόβλητα, μαζί κυρίως με τα άχρηστα καταναλωτικά προϊόντα (ηλεκτρονικά, ηλεκτρικά, μπαταρίες και άλλα), συνθέτουν τις λεγόμενες δευτερογενείς πηγές που μέσα από την ανακύκλωση τους μπορούν να οδηγήσουν δυνητικά στην ανάκτηση των ΚΟΠΥ που περιέχουν.
Αυτή την περίοδο βρίσκεται σε εξέλιξη εκτεταμένη γεωλογική και γεωχημική έρευνα, καθώς και δοκιμές ανάκτησης ΚΟΠΥ από ιστορικά και ενεργά μεταλλευτικά απόβλητα που συνδέονται με την εξορυκτική δραστηριότητα στην ΕΕ. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν περίπου 3.500 ενεργοί χώροι απόθεσης και ακόμη περισσότεροι σωροί ιστορικών μεταλλευτικών αποβλήτων. Η ποσότητα των αποβλήτων εξόρυξης που παράγονται κάθε χρόνο μόνο από τη μεταλλευτική βιομηχανία χαλκού ανέρχεται σε 2,9 δισ. τόνους, ενώ η αντίστοιχη τιμή από την παραγωγή σιδηρομεταλλεύματος είναι 1,6 δισ. τόνοι.
Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΕ σχεδιάζει την χαρτογράφηση και τον χαρακτηρισμό των υφιστάμενων σήμερα ιστορικών και ενεργών καταλοίπων εξόρυξης στην Ευρώπη δρομολογώντας βιώσιμα έργα ανακύκλωσης που στοχεύουν στην ανάκτηση των ΚΟΠΥ.
Η ΕΕ βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της Κυκλικής Οικονομίας και έχει ήδη αυξήσει την αξιοποίηση και των δευτερογενών πηγών, οι οποίες δεν συνδέονται με την μεταλλευτική δραστηριότητα, συγκεκριμένα καταναλωτικών προϊόντων στο τέλος του κύκλου ζωής τους, όπως είναι τα άχρηστα ηλεκτρονικά και ηλεκτρικά κατάλοιπα (Εικ. 5).
Σε αυτή την περίπτωση, η πρόσβαση σε τεχνολογίες και μεθόδους ανακύκλωσης - φιλικών στο περιβάλλον και βιώσιμων οικονομικά - είναι καθοριστικής σημασίας. Για παράδειγμα, πάνω από το 50% ορισμένων μετάλλων, όπως ο σίδηρος, ο ψευδάργυρος ή η πλατίνα, ανακυκλώνονται και συνεισφέρουν περισσότερο από το 25% των καταναλωτικών αναγκών στην ΕΕ. Σε ότι αφορά στις ΚΟΠΥ, το ποσοστό ανάκτησης από δευτερογενείς πηγές είναι κάτω από 1% και ως εκ τούτου συμβάλλει ελάχισταx στην κάλυψη της ραγδαία αυξανόμενης ζήτησης. Ακόμη και στην περίπτωση που η ανακύκλωση θα γίνονταν πιο αποτελεσματική μέχρι το 2050, δεν θα μπορούσε από μόνη της να κλείσει την μεγάλη ψαλίδα που υπάρχει σήμερα μεταξύ της μελλοντικής ζήτησης και προσφοράς ΚΟΠΥ.
Η βελτίωση της ολιστικής και αποδοτικής εκμετάλλευσης εντάσσεται στο Σχέδιο Δράσης για την Κυκλική Οικονομία και στην ισχύουσα Οδηγία της ΕΕ για τα απόβλητα της εξόρυξης. Επιπλέον, η Οδηγία προβλέπει την τήρηση συγκεκριμένων όρων, τόσο για την ελαχιστοποίηση, όσο και για την ανακύκλωση των αποβλήτων εξόρυξης.
Η ΕΕ θεωρεί πως η εφαρμογή της κυκλικότηταςxi μέσα από την ενίσχυση της ανακύκλωσης θα έχει σημαντική συμβολή στην γεωπολιτική ισορροπία και θα ενισχύσει τη στρατηγική αυτονομία των ΚΟΠΥ. Όλα τα νέα έργα εξόρυξης και μεταλλευτικής παραγωγής θα πρέπει ήδη από την αρχή, να σχεδιάζονται στην βάση της κυκλικής οικονομίας και ολιστικής αξιοποίησης κύριων και παραπροϊόντων στο πλαίσιο του ίδιου παραγωγικού κύκλου και πριν αυτά οδηγηθούν στα απόβληταxii,xiii.
Τι Κάνουμε από Εδώ και Πέρα;
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, κατά την πρόσφατη Σύνοδο της Ολομέλειας του, συζήτησε περαιτέρω ενέργειες και δράσεις στην βάση τεσσάρων πυλώνων που συνοψίζονται παρακάτω:
- Συνεχής ενημέρωση και επικαιροποίηση του Ευρωπαϊκού Καταλόγου των ΚΟΠΥ, αν και όποτε διαφοροποιούνται τα χαρακτηριστικά που καθορίζουν την κρισιμότητα τους. Αυτό μπορεί να έχει ιδιαίτερη σημασία για την επενδυτική στρατηγική και τις προτεραιότητες.
- Ενίσχυση ορισμένων αλυσίδων αξίας ΚΟΠΥ, από την εξόρυξη και την επεξεργασία τους, μέχρι την μεταποίηση και την ανακύκλωση. Συζητήθηκε η ανάγκη για πιο διαφανείς διαδικασίες έγκρισης, τον εξορθολογισμό της αδειοδότησης και την καλύτερη πρόσβαση σε επενδυτικές ευκαιρίες. Επίσης, για στρατηγικά έργα, τόσο στην Ευρώπη, όσο και σε τρίτες χώρες, με την ενίσχυση των συνεργασιών και συμπράξεων.
- Πρακτικές κυκλικής οικονομίας με στόχο να προωθηθεί η κυκλικότητα στην αλυσίδα αξίας των ΚΟΠΥ, μεταξύ άλλων π.χ. την ανάκτηση ΚΟΠΥ από τα μεταλλευτικά απόβλητα.
- Διακυβέρνηση και ετοιμότητα στους κινδύνους, ώστε από την μια να διευκολύνεται η εταιρική συνεργασία σχετικά με τις αλυσίδες αξίας ΚΟΠΥ, και από την άλλη να υπάρχει αυξημένη ετοιμότητα απέναντι σε κάθε ενδεχόμενο κίνδυνο.
Για την επιτυχία των πιο πάνω στόχων απαιτούνται οι παρακάτω στρατηγικού χαρακτήρα προϋποθέσεις και σχέδιο εφαρμογής.
- Διαρκής και πλήρως ενημερωμένη και εναρμονισμένη ευρωπαϊκή κοιτασματολογική βάση δεδομένων (γεωλογικά, γεωφυσικά, γεωχημικά στοιχεία) που ανά πάσα στιγμή θα μπορεί να προσδιορίζει περιοχές προτεραιότητας ως προς την παρουσία πρωτογενών και δευτερογενών κοιτασμάτων ΟΠΥxiv,xv, που έχουν εθνική ή ευρωπαϊκή στρατηγική σημασία, πέραν και σε συνδυασμό με τις εκάστοτε ΚΟΠΥ.
Παράλληλα αυτό θα ενθαρρύνει από την μια τα κράτη μέλη να αυξήσουν τις προσπάθειές τους να χαρτογραφήσουν το κοιτασματολογικό τους δυναμικό και να συντάξουν εθνικές στρατηγικές για τις ΟΠΥ, και από την άλλη να συνδράμει στην περαιτέρω προσέλκυση επενδύσεων, τόσο στην κοιτασματολογική έρευνα, όσο και σε έργα εξόρυξης.
- Ενιαία ταξινόμηση πρωτογενών και δευτερογενών αποθεμάτων ΟΠΥ, σύμφωνα με το Σύστημα που έχουν προτάξει τα Ηνωμένα Έθνη (UNFC). Το UNFCxvi,xvii βασίζεται στην αξιολόγηση έργων από την κοιτασματολογική έρευνα μέχρι την μεταλλευτική παραγωγή, ενώ ταυτόχρονα εξετάζει και την περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική τους ωριμότηταxviii.
- Άμεση παραγωγική αξιοποίηση των ενδοευρωπαϊκών κοιτασμάτων στρατηγικών ΟΠΥ που απαιτούνται για την μετάβαση στην Πράσινη Οικονομία, κάτι που σε μεγάλο βαθμό εναπόκειται στην δικαιοδοσία και τις αποφάσεις των κρατών μελών.
Να σημειωθεί εδώ ότι σύμφωνα με την Πρωτοβουλία για τις ΚΟΠΥ, έως το 2030 το 10% της κατανάλωσης στρατηγικών ορυκτών πρώτων υλών της Ένωσης θα πρέπει να εξορύσσεται στην ΕΕ. Βασικός στόχος είναι το 2030 να μην εξαρτάται από μία τρίτη χώρα για περισσότερο από το 70% των εισαγωγών για ΚΟΠΥ.
- Από πρακτικής άποψης, η αύξηση του βαθμού αυτάρκειας από 2-3% σε 10% το 2030 σημαίνει αύξηση 300-400% της ευρωπαϊκής μεταλλευτικής παραγωγής σε 7 χρόνια. Αυτός είναι περίπου ο χρόνος που χρειάζεται κατά μέσο όρο για την λήψη αδειοδότησης ενός μεταλλευτικού έργου. Συνεπώς, εκ των πραγμάτων, απαιτούνται τεράστιες προσπάθειες και σημαντική αύξηση των επενδύσεων στην κοιτασματολογική έρευνα, αν θέλουμε να πετύχουμε ή τουλάχιστον να πλησιάσουμε το συγκεκριμένο επίπεδο αυτάρκειας.
- Διευθέτηση των νομικών πλαισίων - σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο - που εμποδίζουν ή καθυστερούν την διαδικασία αδειοδότησης, με δεδομένο ότι ένα μεταλλευτικό έργο δεν μεταφέρεται και περιορίζεται επιχειρησιακά εκεί που βρίσκεται το κοίτασμα, και αυτό ακόμα και σε περιπτώσεις προστατευμένων περιοχών. Συνεπώς, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή οφείλει να διερευνήσει περαιτέρω, κατά προτίμηση θεσμοθετημένους τρόπους, για την διαφανή και καλύτερη δυνατή συνδιαχείριση κοιτασματολογικών επενδύσεων στρατηγικών ΟΠΥ με περιβαλλοντικά κυρίως θέματα που σχετίζονται με τις χρήσεις γης, τα νερά και την βιο-ποικιλότητα.
Η Πρωτοβουλία για τις ΚΟΠΥ στοχεύει στη δραστική μείωση του χρόνου αδειοδότησης, καθώς τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι η διαδικασία χορήγησης αδειών που σχετίζεται με εξορυκτικά έργα δεν θα υπερβαίνει το προκαθορισμένο χρονικό όριο.
- Έρευνα και καινοτομία, από την πανεπιστημιακή εκπαίδευση, τη στοχευμένη βασική έρευνα, την εφαρμοσμένη έρευνα, την τεχνολογική ανάπτυξη, και γενικότερα τη δημιουργία γνώσεων, ιδίως λαμβάνοντας υπόψη την ανάγκη για αυτονομία της αλυσίδας αξίας ΚΟΠΥ στην Ευρώπη.
- Μέσο-μακροπρόθεσμη αύξηση της ανακύκλωσης, ώστε να καλύπτει σταδιακά μεγαλύτερο ποσοστό της εκάστοτε ζήτησης ΟΠΥ, προοπτική που προϋποθέτει την ανάπτυξη και εφαρμογή κατάλληλων τεχνικών λύσεων.
Εδώ πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη ο στόχος ρύθμισης της Πρωτοβουλία για τις ΚΟΠΥ σύμφωνα με την οποία έως το 2030 το 15% της ετήσιας κατανάλωσης κάθε κρίσιμης ορυκτής πρώτης ύλης στην ΕΕ θα πρέπει να προέρχεται από την ανακύκλωση.
- Εφαρμογή πρακτικών κυκλικότητας σε όλες τις επιμέρους δραστηριότητες που εντάσσονται στην ολοκληρωμένη παραγωγική λειτουργία των αλυσίδων αξίας. Η παραγωγή και διαχείριση αποβλήτων θα πρέπει να αξιολογείται νωρίς στη διαδικασία σχεδιασμού ενός μεταλλευτικού έργου, ώστε να μεγιστοποιείται ο βαθμός ολιστικής αξιοποίησης.
Η Πρωτοβουλία για τις ΚΟΠΥ στοχεύει στην ενίσχυση της αυτάρκειας της ΕΕ στο σύνολο της αλυσίδας αξίας έως το 2030.
- Βιώσιμη και υπεύθυνη μεταλλευτική δραστηριότητα με διαφανείς διαδικασίες, με την εφαρμογή βέλτιστων πρακτικών, την τήρηση της σχετικής νομοθεσίας, αλλά και διαρκείς κοινωνικές διαβουλεύσεις καθ′ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής της μεταλλευτικής παραγωγής. Η νομικά κατοχυρωμένη δημόσια συμμετοχή και η διαφάνεια είναι σημαντικά εργαλεία στον δρόμο προς την αδειοδότηση και την τελική αποδοχή των έργων.
- Η εφαρμογή της ιχνηλασιμότητας, κυρίως ως προς την προέλευση των εισαγόμενων ΚΟΠΥ, αποτελεί σημείο αναφοράς και κριτήριο για τυχόν καταπάτηση βασικών ευρωπαϊκών αξιών, σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, την δημοκρατία και την εργασιακή ηθική.
Μόνο με την μέγιστη δυνατή υλοποίηση των παραπάνω και κυρίως με την ολιστική αξιοποίηση των ενδοευρωπαϊκών κοιτασμάτων ΚΟΠΥ, θα οδηγηθούμε σε ολοκληρωμένη εφαρμογή Ευρωπαϊκών στρατηγικών τεχνολογικών αλυσίδων αξίας και βιομηχανικών οικοσυστημάτων.
iv https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/13597-European-Critical-Raw-Materials-Act_en
vii jrc112285_cobalt.pdf
xvi https://unece.org/sustainable-energy/unfc-and-sustainable-resource-management/united-nations-framework-classification
xvii https://unece.org/sites/default/files/2022-10/Revised_UNFC_Guidance_Europe_as_of_19.October.2022.pdf