Πέρα από την οικονομική και τραπεζική, μία άλλη κρίση «φουντώνει» όλο και περισσότερο στην Ελλάδα: πρόκειται για την ανθρωπιστική κρίση που αντιμετωπίζουν χιλιάδες μετανάστες και πρόσφυγες που φθάνουν στα ελληνικά νησιά μέσω της τουρκικής ακτογραμμής.
Οι περισσότεροι από αυτούς δεν προέρχονται απλώς από χώρες με φτώχεια και χαμηλό επίπεδο ζωής που αναζητούν μία «διέξοδο», αλλά από εμπόλεμες ζώνες, όπως για παράδειγμα στην Συρία ή στο Ιράκ, τις οποίες εγκαταλείπουν, αφήνοντας πίσω πολλές φορές ένα υψηλό επίπεδο μόρφωσης ή ζωής.
Παρότι οι παράνομοι μετανάστες δεν έχουν δικαίωμα να μετακινηθούν εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε όσους παραχωρείται άσυλο μπορούν να ταξιδέψουν εκτός Ελλάδος, με συχνότερο «στόχο» την Γερμανία. Προσφάτως, η Ευρωπαϊκή Ένωση συμφώνησε στη φιλοξενία από όλα τα κράτη-μέλη της ενός ποσοστού από 40.000 πρόσφυγες που θα εισέλθουν στην Ένωση, με βάση κριτήρια, όπως ο πληθυσμός και το ΑΕΠ της χώρας.
Ωστόσο, και μέχρι να τεθεί σε εφαρμογή μία τέτοια συμφωνία που βρίσκει πολλές αντιστάσεις από τα κράτη-μέλη, τα «κύματα» προσφύγων που έρχονται στα ελληνικά νησιά γίνονται όλο και μεγαλύτερα. Χαρακτηριστικώς, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας, μεταξύ Ιανουαρίου 2013 και Αυγούστου 2014 14.468 άτομα έχουν αιτηθεί ασύλου, ενώ στους 1.306 από αυτούς έχει χορηγηθεί το άσυλο ή το καθεστώς διεθνούς προστασίας. Σε ό,τι αφορά στους παράνομους μετανάστες, το 2014 συνελήφθησαν 77.163, αριθμός σχεδόν διπλάσιος από τους 43.002 του 2013 (χαμηλό εννιαετίας), ενώ το 2015 είναι ήδη χρονιά-ρεκόρ στην δεκαετία, καθώς μόνο στο πρώτο 7μηνο του έτους έχουν συλληφθεί 156.726 μετανάστες.
Το μεγαλύτερο «κύμα» προσφύγων δέχονται τα νησιά του Αιγαίου απέναντι από τα τουρκικά παράλια: Λέσβος, Σάμος, Χίος, Κως, Ρόδος. Με πληθυσμό μερικών χιλιάδων το κάθε ένα, η υποδοχή εκατοντάδων νέων μεταναστών και προσφύγων κάθε μέρα κάνει τις τοπικές αρχές και ακτιβιστές να «δίνουν αγώνα» ώστε να τους καταχωρίσουν, να τους φροντίσουν και να τους μεταφέρουν στα κέντρα μεταναστών ή να τους συνοδεύσουν στο ταξίδι τους προς την Αθήνα και από εκεί στην Ευρώπη.
Οι συνέπειες σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο μπορεί να είναι καταστροφικές. Πρόκειται για μία κοινωνική πρόκληση που η πρωτοβουλία Startupboat, στην οποία συμμετείχα την προηγούμενη εβδομάδα, επεχείρησε να δώσει λύσεις, συγκεντρώνοντας μία ομάδα από νέους Ευρωπαίους επενδυτές, επιχειρηματίες, καλλιτέχνες και επαγγελματίες. Το Startupboat είναι ένα τετραήμερο ταξίδι με καράβι γύρω από ένα ελληνικό νησί, κατά τη διάρκεια του οποίου καταλύτες κοινωνικής αλλαγής από διαφορετικούς τομείς προσπαθούν να βρουν καινοτόμες λύσεις για ένα παγκόσμιο πρόβλημα, σε ένα περιβάλλον που τους επιτρέπει να διερευνήσουν τις πτυχές του από κοντά. Η πρώτη πιλοτική διοργάνωση του Startupboat έλαβε χώρα την προηγούμενη εβδομάδα και αφορούσε στο θέμα της μετανάστευσης.
Το Startupboat οργανώθηκε από την Ελληνογερμανίδα Paula Schwarz, ιδρύτρια του Exponential Network και Advisory Member στο Ampion Venutre Bus, και το Wings University, μια γερμανική τεχνολογική εκπαιδευτική startup, που δημιουργεί ένα πανεπιστήμιο για πρόσφυγες, προκειμένου να τους εξασφαλίσει περισσότερες ευκαιρίες. Η οικογένεια Schwarz είναι κάτοικος και ευεργέτης της Σάμου αρκετά χρόνια και πέρυσι η Paula ακολούθησε με το καράβι που φέτος έγινε το Startupboat τις οδούς που ακολουθούν οι μετανάστες στο ελληνοτουρκικό σύνορο, προκειμένου να φθάσουν στο νησί.
"Η μετανάστευση είναι ένα τεράστιο θέμα για την Σάμο, καθώς το νησί βρίσκεται στα σύνορα μεταξύ Ευρώπης και Ασίας, Ελλάδας και Τουρκίας. Επίσης η μετανάστευση αφορά στην κινητικότητα. Τα λιμάνια, οι βάρκες και η θάλασσα παίζουν έναν σημαντικό ρόλο στη διαρκή εξάπλωση αυτού του φαινομένου. Επομένως, η μετανάστευση ήταν το ιδανικό θέμα για το πρώτο Startupboat", μου είπε για αυτό το άρθρο η Schwarz.
Στο Startupboat: Migration συμμετείχαν οι: Franziska Petersen (Client Solutions Manager στο Facebook Ireland και Business Development Manager στην Zalando της Rocket Internet), Christian Umbach (co-creator του Lufthansa Innovation Hub και μέλος του World Economic Forum Global Shapers), Vincent Zimmer (co-founder του Wings University), Philip Hartmann (VP of Product στην SavingGlobal και πρώην early stage επενδυτής στην Index Ventures), David Rosskamp (επενδυτής σε τεχνολογικές εταιρείες που αυτή την στιγμή δημιουργεί ένα νέο VC και πρώην investment professional στο Earlybird και mentor στο Seedcamp), Daniel Drummer (Management Consultant στην McKinsey & Company), Katharina Dermühl (Innovation and New Business Manager στην Found Fair Ventures) και η καλλιτέχνης από το Βερολίνο Helena Petersen. Επίσης, ο Ολλανδός Koen Lenssen (Investment Manager στην Tengelmann Ventures και πρώην M&A Manager for New Media στην Axel Springer), οι Έλληνες Ναταλία Κρίτσαλη (φοιτήτρια στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και συνιδρύτρια της blood-e) και Ανδρόνικος Κουτρούμπελης (φοιτητής στο ΟΠΑ και Business Developer στο YouRule) και ο Ελληνονοτιοαφρικανός Βασίλης Σοφιαδέλλης (Business Developer και Strategist, πρώην ποδοσφαιριστής και πρώην Innovation Manager στην PwC Νοτίου Αφρικής).
Στη διάρκεια του Startupboat: Migration είχαμε την ευκαιρία να έλθουμε σε επαφή με τους ίδιους τους πρόσφυγες, τις τοπικές αρχές και εθελοντές που τους βοηθούν. Ερευνήσαμε τους «δρόμους» μέσα από τους οποίους έρχονται στην Σάμο από τα τουρκικά παράλια και παρακολουθήσαμε τη διαδικασία που ακολουθούν προκειμένου να εγγραφούν στις λιμενικές αρχές και να μεταφερθούν στο κέντρο μεταναστών του νησιού ή να λάβουν ταξιδιωτικά έγγραφα. Γίναμε μάρτυρες των άσχημων συνθηκών - παρά τις προσπάθειες αρχών και εθελοντών - στις οποίες αναγκάζονται να περιμένουν προκειμένου να ολοκληρώσουν αυτές τις διαδικασίες: πολύωρες αναμονές όρθιοι ή καθιστοί στον ήλιο, χωρίς νερό ή τρόφιμα και χωρίς μονάδες υγιεινής.
«Πριν το Startupboat πίστευα ότι είχα μια ιδέα για τα προβλήματα που δημιουργούν τα μεταναστευτικά κύματα. Τα βλέπαμε στην τηλεόραση ως αριθμούς. Τώρα μπορώ να συσχετίσω αυτούς τους αριθμούς με τις εικόνες των σωσιβίων στις ακτές της Σάμου. Καταλαβαίνω περισσότερα για την κρίση αυτή σε προσωπικό επίπεδο. Ωστόσο, παραμένει ασαφές σε εμένα πώς μία βιώσιμη προσέγγιση μπορεί να παρθεί χωρίς να γίνουν σημαντικές προσπάθειες στις πατρίδες των προσφύγων», μου είπε ο Christian Umbach.
Κατανοήσαμε περισσότερο το «προφίλ» αυτών των ανθρώπων και καταλάβαμε - με κάποια δόση «έκπληξης» - ότι πολλοί από αυτοί είχαν υψηλής τάξης ζωές και επαγγέλματα στην πατρίδα τους. Οι περισσότεροι έχουν καλή γνώση αγγλικών και χρήσης της τεχνολογίας. Είναι χρήστες των «έξυπνων» κινητών τηλεφώνων και των κοινωνικών δικτύων. Ο πόλεμος που ξέσπασε στις χώρες τούς ανάγκασε να τα εγκαταλείψουν όλα και να φύγουν για την Ευρώπη - μέσω Ελλάδος - προκειμένουυ να σώσουν πρώτον και στη συνέχεια να ξαναχτίσουν τις ζωές τους. Πολλοί από αυτούς μεταφέρουν μαζί τους τις αποταμιεύσεις τους προκειμένου να κάνουν το νέο ξεκίνημα, οικονομίες, όμως, που τους βάζουν στο «στόχαστρο» διακινητών και άλλων εκμεταλλευτών.
«Συναντήσαμε έναν γιατρό και έναν ειδικό βιομηχανικού σχεδιασμού. Αυτοί οι δύο ξεχώρισαν για εμένα. Τους δώσαμε νερό και ψωμί, αλλά αυτό που εκτίμησαν περισσότερο ήταν ότι αναγνωρίσαμε τον αγώνα τους και ότι αφιερώσαμε λίγο χρόνο για να κάνουμε μία χειρονομία ανθρωπιάς», μου είπε ο Βασίλης Σοφιαδέλλης.
Επίσης η Franziska Petersen: «Οι άνθρωποι που μίλησα είναι χρήστες της τεχνολογίας και συνδεδεμένοι. Τα παιδιά ήξεραν αμέσως πώς να παίξουν με το iPhone μου, ενώ το WhatsApp ήταν για αυτούς η πιο σημαντική εφαρμογή. Είναι πολύ λυπηρό να τους βλέπεις να έχουν απ-ανθρωποποιηθεί σε αυτό τον βαθμό. Δεν είναι διαφορετικοί από εμάς, αλλά ήταν άτυχοι η χώρα τους να πέσει χάος. Προσωπικά, η πιο συγκινητική στιγμή ήταν όταν έδωσα σύνδεση μέσω του κινητού μου σε μία οικογένεια από την Συρία. Ξαφνικά χτύπησαν όλα τα τηλέφωνα και συνειδητοποίησα ότι πολλοί άνθρωποι ανυπομονούσαν να έλθουν σε επικοινωνία μαζί τους. Τους έδωσα το τηλέφωνό μου για να τηλεφωνήσουν στο σπίτι τους στην Συρία».
Επιπλέον, είδαμε καλύτερα και την πλευρά των τοπικών λιμενικων και αστυνομικών αρχών, που με μικρές μονάδες ατόμων είναι υποχρεώμενες πέραν από τα υπόλοιπα καθήκοντα διαφύλαξης του νησιού να περισυλλέξουν, να καταγράψουν και να φροντίσουν τους μετανάστες. Θέλουν να τους βοηθήσουν περισσότερο, μας είπαν, αλλά η έλλειψη χρηματοδότησης τους οδηγεί στην αναζήτηση ιδιωτικών δωρεών για τρόφιμα και άλλες προμήθειες που θα απαλύνουν τις κακουχίες των προσφύγων και των μεταναστών.
Παίρνοντας όλη αυτήν την εμπειρία «σαλπάραμε» από το λιμάνι της Χώρας την Παρασκευή 5 Αυγούστου και μέχρι την Κυριακή συζητήσαμε ποια προβλήματα των μεταναστών μπορούμε να λύσουμε. Τελικά αποφασίσαμε να επικεντρωθούμε στο πρόβλημα της πληροφορίας που αντιμετωπίζουν όταν φθάνουν στο νησί (πολλοί δεν ξέρουν καν αν έχουν φθάσει στην Ελλάδα ή στην Ιταλία, φερ' ειπείν). Για το λόγο αυτό, αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε το First Contact, μία σειρά από ιστοσελίδες και Facebook groups που σε συνδυασμό με τη συνεργασία τοπικών ακτιβιστών δίνουν στους μετανάστες όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για την τοποθεσία στην οποία έχουν βρεθεί, τις διαδικασίες που πρέπει να ακολουθήσουν για να λάβουν ταξιδιωτικά έγγραφα, τηλέφωνα επικοινωνίας και διευθύνσεις με τις τοπικές αρχές ή άλλα σημεία ενδιαφέροντος κοκ. Παράλληλα, μέσα από τα Facebook groups, οι πρόσφυγες και μετανάστες έχουν τη δυνατότητα να έλθουν σε επαφή με την ομάδα του First Contact ώστε να λάβουν βοήθεια και καθοδήγηση ή να συναναστραφούν με άλλους μετανάστες.
Η πρώτη εκδοχή του First Contact αφορά στο νησί της Σάμου και έχει δημιουργηθεί στην αγγλική γλώσσα, αλλά μέσα στις επόμενες ημέρες θα μεταφρασθεί και σε άλλες γλώσσες που μιλούν οι μετανάστες (αραβικά, φαρσί κοκ.) και μέσα στους επόμενους μήνες στόχος είναι να καλύψει τοποθεσίες όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση που υποδέχονται μετανάστες.
Βεβαίως, το πρόβλημα της πληροφορίας μπορεί να φανεί μικρότερο από άλλα που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες, όπως η στέγαση, η τροφή ή επικοινωνία με τις οικογένειές τους, αλλά ήταν κάτι που μπορέσαμε να επιλύσουμε άμεσα, εντός ενός Σαββατοκύριακου, χωρίς την παρέμβαση ή την αναμονή αδειών από τις αρχές.
Το First Contact παρουσιάσθηκε στον Δήμαρχο Σάμου, Μιχάλη Αγγελόπουλο, ο οποίος, μάλιστα, τοποθέτησε το πρόβλημα της πληροφόρησης στη λίστα προτεραιοτήτων των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν μετανάστες και αρχές (καθώς δεν υπάρχει άλλη αντίστοιχη πλατφόρμα ή περιεχόμενο από τις ίδιες τις αρχές). Δεσμεύθηκε ότι θα υποστηρίξει την πρωτοβουλία μας, μέσω ανάρτησης πληροφοριακού υλικού σε στρατηγικά σημεία του νησιού και μέσω προώθησής της στην Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας.
Το Startupboat ολοκληρώθηκε την Δευτέρα 10 Αυγούστου με μία πορεία από την κεντρική πλατεία του Βαθύ μέχρι το κτήριο του Λιμεναρχείου, στην οποία συμμετείχαν ο ίδιος ο Δήμαρχος Σάμου, ντόπιοι και τουρίστες, προκειμένου να μοιράσουμε τρόφιμα, γάλα, φρέσκα φρούτα, νερό και άλλες προμήθειες στις οικογένειες προσφύγων που περίμεναν στο Λιμεναρχείο προκειμένου να καταχωρηθούν.
Το πρόβλημα της μετανάστευσης είναι αρκετά περίπλοκο και οι απαντήσεις δεν είναι εύκολες. Σίγουρα όλη η Μέση Ανατολή ή η Αφρική δεν μπορεί να μετακομίσει στην Ευρώπη, ωστόσο δεν μπορούμε να εθελοτυφλούμε απέναντι σε όσους καταφέρνουν να φθάσουν στη χώρα μας και χρειάζονται τη βοήθειά μας. Από την άλλη τα κράτη των νοτίων θαλάσσιων συνόρων της Ευρώπης, χτυπημένα από την κρίση, δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στη φιλοξενία και συντήρηση των χιλιάδων που καταφθάνουν σε Ελλάδα, Ιταλία ή Ισπανία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να βρει την πολιτική βούληση αρχικώς να συμβάλει στην απορρόφηση αυτών των ανθρώπων και αφετέρου να πιέσει για την επίλυση των αιτιών που τους αναγκάζει να αφήσουν τις πατρίδες τους.
Πρωτοβουλίες όπως το Startupboat: Migration μπορούν να αποτελέσουν ένα πολύ καλό παράδειγμα για το πώς επιχειρηματικότητα και τεχνολογία μπορούν να συναντήσουν τις τοπικές αρχές και την κοινωνία των πολιτών προκειμένου να εμπνευστούν λύσεις μέχρι να αναλάβουν οι πολιτικοί.
«Οι επιχειρήσεις και κυρίως ο τεχνολογικός τομέας παίζουν έναν κρίσιμο ρόλο στην αντιμετώπιση μεγάλων κοινωνικών προβλημάτων. Μικρές και απομονωμένες προσεγγίσεις δεν είναι πλέον αρκετές. Το κλειδί στην επίλυση των πιο πιεστικών ζητημάτων της εποχής μας είναι ο συνδυασμός πόρων και η διασφάλιση της κλιμάκωσης», μου είπε ο Daniel Drummer.
Στόχος του Startupboat: Migration είναι να επιστρέψει και του χρόνου στην Σάμο, με μία εκδήλωση στην οποία οι καλύτερες startups και οι πιο σημαντικοί οργανισμοί και εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον τομέα της μετανάστευσης θα παρουσιάσουν τα μοντέλα ους σε επενδυτές, ομάδες πολιτών και πιθανούς υποστηρικτές. Παράλληλα, σχεδιάζεται ένας hackathon που θα επιχειρήσει να δώσει λύσεις σε άλλα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες και οι μετανάστες.