Είναι κοινός τόπος ότι οι «παγκόσμιες ημέρες», ως επί το πλείστο, δεν είναι γιορτές. Είναι ημέρες που διατρανώνουν της ανάγκη προάσπισης και διεκδίκησης κοινωνικών αγαθών απέναντι σε μεγάλες απειλές. Αγαθών που, αν υπήρχαν, θα έπρεπε να γιορτάζονται. Έτσι συμβαίνει και με την ημέρα της δημοκρατίας, γιορτή και θλίψη στη χώρα μας που τα τελευταία χρόνια βιώνει ραγδαία υπαναχώρηση της ουσίας της δημοκρατίας και των βασικών κοινωνικών κεκτημένων.
Η δημοκρατία δεν είναι απλώς μια μεθοδολογία λήψης πολιτικών αποφάσεων που εξαντλείται σε συστήματα διακυβέρνησης και εκλογικές στατιστικές. Είναι το πιο βαθιά ανθρωποκεντρικό πολίτευμα. Μόνο πάνω σε αυτήν μπορούν να ριζώσουν οι διεκδικήσεις μιας καλύτερης κοινωνικής μοίρας. Πάνω στην επανίδρυσή της με το Διαφωτισμό αναπτύχθηκαν οι έννοιες των ατομικών και κοινωνικών ελευθεριών, του σεβασμού στον πολίτη, της ισονομίας.
Φέτος ο ΟΗΕ εστιάζει την Διεθνή Ημέρα Δημοκρατίας στην πρόληψη των συγκρούσεων. Συχνά το ξεχνάμε αλλά είναι αναγκαίο να θυμόμαστε ότι η δημοκρατία είναι το πολίτευμα που ενσωματώνει την ειρήνη, γιατί καταρχάς επιδιώκει στο εσωτερικό της την κοινωνική ειρήνη μέσω της ίσης μεταχείρισης και ανάπτυξης. Δημοκρατία και πόλεμος είναι ασύμβατες έννοιες. Όπου συνυπάρχουν, ασφαλώς κάτι δεν είναι όπως παρουσιάζεται. Εκπληκτικό και αμήχανο παράδειγμα (και είδηση των ημερών), η ανηλεώς διωγμένη και κρατούμενη επί δεκαετίες για τα δημοκρατικά της πιστεύω, βραβευμένη με Νόμπελ Ειρήνης, Aung San Suu Kyi που, από τη θέση πλέον της Πρωθυπουργού στην πάμπτωχη Μιανμάρ, σήμερα διενεργεί εθνοκάθαρση.
Εννοείται ότι, σε άλλο επίπεδο, και οι δημοκρατικές κοινωνίες εμπεριέχουν καθημερινές συγκρούσεις μικρές και μεγάλες. Το «τελικόν εκβάν» της μάχης μεταξύ της ανισότητας και της δημοκρατικά θεσμισμένης πολιτείας δεν είναι πάντα το κοινωνικά δικαιότερο. Αρκετοί λένε ότι υπάρχει «λίγη δημοκρατία» ή «κακή δημοκρατία». Έχουν δίκιο, δεν υπάρχει τέλειο πολίτευμα. Αλλά πώς θα μπορούσε να υπάρχει, όταν είναι δεδομένη η ρευστότητα και η δυναμική κάθε κοινωνικού συνόλου;
Παρά τις μάχες που ακόμα δεν έχουν κερδηθεί, το σημαντικό είναι ότι στο πεδίο της δημοκρατίας, με την ελευθερία να γίνεται σεβαστή ως θεμελιώδης αξία, όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά και όλα τα προβλήματα είναι βελτιώσιμα. Η δημοκρατία δίνει όλα τα εργαλεία για ειρηνική υπέρβαση των διαφορών και την ελευθερία να φτιάξουμε νέα. Πέρα από πολίτευμα, είναι μια κουλτούρα σεβασμού και συνεννόησης.
Από την άλλη πλευρά, ακριβώς επειδή η δημοκρατία ανοίγεται σε όλα τα ενδεχόμενα, η εγρήγορση των πολιτών απαιτείται να καλλιεργείται. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος που διατρέχει η δημοκρατία στις μέρες μας είναι να τη θεωρήσουμε δεδομένη ή ξοφλημένη, αφήνοντας χώρο για τους υπονομευτές της.
Είναι αδύνατο, όμως, να διαφυλαχθεί αν οι πολίτες δεν γνωρίζουν για το αίμα που έχει χυθεί και τους αγώνες που έχουν δοθεί όχι μόνο για την καθιέρωση της δημοκρατίας αλλά και για τη διαρκή της βελτίωση. Αν οι πολίτες δεν συνειδητοποιούν ότι, ακόμα και αν δεν είναι τέλεια, είναι το μόνο πολίτευμα που τους παρέχει τη δυνατότητα να υπάρξουν ελεύθεροι και δυνατοί τόσο ώστε να ελέγχουν αυτούς τους οποίους επιλέγουν να ηγηθούν. Αν δεν τους έχει δοθεί η στοιχειώδης πολιτική παιδεία και δεν τους έχει καλλιεργηθεί η σημασία της συμμετοχής, δηλαδή, η σημαντικότητα του ίδιου του πολίτη μέσα στο δημοκρατικό σύστημα.
Ο πολίτης είναι τώρα το μείζον πεδίο μάχης των δημοκρατιών του δυτικού κόσμου. Στη μάχη για την εξουσία οι πολίτες, ολοένα και περισσότερο, χειραγωγούνται με κάθε τρόπο και μέσο. Υπνωτίζονται. Στερούνται την πραγματική πληροφορία και τα εφόδια να κρίνουν ολοκληρωμένα. Αποτρέπονται από τη ζωή της κοινότητας και αποδυναμώνονται.
Είναι, θεωρώ, μοναδική τιμή και πολιτισμική κληρονομιά να ζούμε στο λίκνο της δημοκρατίας. Εκεί όπου συνελήφθη ως κώδικας πολιτικής συνύπαρξης η συναπόφαση καθώς και η λογοδοσία, η επιλογή και η εναλλαγή της ηγεσίας. Εκεί όπου για πρώτη φορά επελέγη η δύναμη της κοινότητας έναντι της εξουσίας των λίγων ή του ενός στον καθορισμό της συλλογικής πορείας. Με αυτά στο νου, σήμερα φαντάζει αδύνατον να μπούμε σε τροχιά δικαιοσύνης και συλλογικής προόδου αν δεν επιστρέψουμε στην αρχική σύλληψη. Αν δεν αντισταθούμε, τελικά, σε κάθε δύναμη που δρα υπονομευτικά στη δημοκρατία, ξεκινώντας από τα οργανωμένα συμφέροντα, συνεχίζοντας με την σαρωτική κουλτούρα του απολίτικου και καταλήγοντας στον ίδιο τον «καναπέ» μας, ελκυστικότατο λίκνο ύπνου της ελπίδας.