Προ κάποιων ημερών, ο έγκριτος δημοσιογράφος των Financial Times κ. Peter Spiegel χαρακτήρισε στο Twitter ως «νομικίστικη» μια άποψη που είχα διατυπώσει για την ανυπαρξία αρμοδιοτήτων του Eurogroup και - ως συνήθως - είχε απόλυτο δίκαιο. Υπό την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της αμιγώς πολιτικής διεργασίας που διαδραματίστηκε ανάμεσα στην Ελλάδα και τους δανειστές της το τελευταίο εξάμηνο, η ανάδειξη νομικών παραμέτρων ίσως να μην εκλαμβάνεται ως πρωτεύουσας σημασίας ζήτημα. Άλλωστε, υπόθεση όλων είναι πως η Κυβέρνηση έχει πλήρη επίγνωση του νομικού οπλοστασίου της και τυγχάνει σχετικής εξειδικευμένης νομικής αρωγής.
Αυτές οι υποθέσεις όμως ανατράπηκαν ως αποτέλεσμα δυο ενεργειών του Υπουργού Οικονομικών Γιάνη Βαρουφάκη, οι οποίες κατέδειξαν, κατά την άποψη μου, το χάσμα ανάμεσα στην απαιτούμενη αντίληψη για το νομικό οικοδόμημα εντός του οποίου διεξάγει τη μάχη της η Κυβέρνηση και το πραγματικό εύρος της αντίληψής της.
Εν πρώτοις, ο κ. Βαρουφάκης φέρεται να υπέβαλε ερώτημα προς τη νομική υπηρεσία του Συμβουλίου της Ε.Ε. κατά πόσο το Eurogroup μπορεί να λάβει αποφάσεις χωρίς αυτόν. Δεν όφειλε ο κ. Βαρουφάκης να γνωρίζει πως το Eurogroup είναι - για τους σκοπούς των Συνθηκών - ένα ανεπίσημο forum των υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης; Πως δεν είναι όργανο της Ε.Ε. και οι αποφάσεις του δεν παράγουν έννομα αποτελέσματα; Πως το Eurogroup δεν υπόκειται σε οποιαδήποτε απαίτηση σεβασμού του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε.;
Αν ο κ. Βαρουφάκης και η Κυβέρνηση στην οποία ανήκει είχαν πλήρη επίγνωση του οτι το Eurogroup είναι μια άτυπη συνεδρίαση στην Ενωσιακή έννομη τάξη, θα αντιλαμβάνονταν οτι είναι το μόνο περιβάλλον εντός του οποίου θα ήταν ποτέ δυνατόν να εξυφαίνεται η γερμανόπνευστη πολιτική της λιτότητας ανεμπόδιστα και χωρίς νομικούς φραγμούς. Αν είχαν τέτοια επίγνωση, θα συνεπικουρούσαν ποτέ στην εδραίωση του ως του κατεξοχήν «οργάνου» λήψης αποφάσεων που καθορίζουν το μέλλον του ελληνικού λαού; Όπως έχω αναπτύξει σε άλλο χρόνο στην Huffington Post Greece ("Ποιός φοβάται το Eurogroup;"), η αναρρίχηση του Eurogroup σε περίοπτη θέση στη διαχείριση της κρίσης χρέους της Ευρωζώνης εν γένει δημιουργεί σοβαρό κενό λογοδοσίας.
Αν οι κ.κ Τσίπρας και Βαρουφάκης ήθελαν πραγματικά να επικαλεστούν τις Συνθήκες και τις ιδρυτικές αρχές της Ένωσης, θα «μετέφεραν» τη συζήτηση από την ανεπισημότητα του Eurogroup στην επισημότητα του Συμβουλίου (ως ECOFIN), πλαίσιο στο οποίο θα παραγόταν έννομο αποτέλεσμα χωρίς να μπορούν να παραβιαστούν οι Συνθήκες ή ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε.
Μεταγενέστερα, ο κ. Βαρουφάκης φέρεται από τη Daily Telegraph να έχει δηλώσει οτι η Κυβέρνηση επεξεργάζεται πιθανή προσφυγή στο Δικαστήριο της Ε.Ε. σε περίπτωση όπου επιβληθεί έξοδος της Ελλάδος από την Ευρωζώνη. Ασφαλώς δεν υφίσταται τέτοιο ζήτημα, η Ελλάδα δεν δύναται να «εκδιωχθεί» (νομικά ομιλούντες) από το Ευρώ αλλά αν θα επισυμβεί κάτι τέτοιο θα νομοθετήσει η ίδια για να αλλάξει το συνάλλαγμά της (αν αυτό κριθεί οτι επιβάλλουν οι πολιτικοοικονομικές συνθήκες). Ούτε όμως δύναται να προσβάλει την Master Financial Assistance Facility Agreement, ως έχει επεκταθεί, ενώπιον του Δικαστηρίου της Ε.Ε. Ούτε υφίσταται ζήτημα υψηλής προοπτικής επιτυχίας των αποφάσεων της ΕΚΤ για το όριο του ELA, οι οποίες - όποια πολιτική ερμηνεία και να τους προσδοθεί - εμπίπτουν εντός των εξουσιών της ΕΚΤ. Τι θέλει ακριβώς να κάνει στο Δικαστήριο ο κ. Βαρουφάκης;
Αυτό που ίσως δεν έχει κατανοήσει ο κ. Βαρουφάκης, με όλο τον σεβασμό προς το κύρος του ως ακαδημαϊκού και οικονομολόγου, είναι πως η Ελλάδα ως οφειλέτης δεν βρίσκεται εντός των Συνθηκών της Ε.Ε., αλλά εκτός αυτών, (αυτο)παγιδευμένη σε άλλες δικαϊικές σφαίρες. Αν υπάρχουν παραβάσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών της από τα όσα συνέβησαν τα τελευταία 5 χρόνια, δεν μπορεί να τύχει επίκλησης το Ενωσιακό Δίκαιο και μάλλον βαρύνουν αποκλειστικά την ίδια υπό το ημεδαπό Δίκαιο. Αν η Κυβέρνηση επιθυμεί να εναντιωθεί στη λιτότητα ως «αρχή» εκπίπτουσα των Συνθηκών της Ε.Ε. - όπως έχει συχνά αναφέρει ο Πρωθυπουργός - αυτό δεν μπορεί να το πράξει στα fora στα οποία δίδει τη μάχη της.
Το γενικό σχόλιο που μπορεί να συναχθεί από τα ανωτέρω είναι σαφές και αμιγώς πολιτικό. Η Κυβέρνηση - ορθώς - εναντιώνεται τη λιτότητα ως γενεσιουργό αιτία ύφεσης για την ελληνική Οικονομία, εντούτοις δεν φαίνεται να γνωρίζει σε ποια νομική σφαίρα μπορεί να την εξουδετερώσει, σε ποιο γήπεδο «παίζει» δηλαδή.
Η Ελλάς έχει συνεπώς παγιδευθεί στο νομικό πλαίσιο - της δανειακής σύμβασης και του μνημονίου - που η ίδια συνδημιούργησε για τους σκοπούς χρηματοδότησής της, εκτός όμως της Ενωσιακής έννομης τάξης. Η νομική αρχιτεκτονική του EFSF και του διαδόχου του ESM, στο πλαίσιο της οποίας η χώρα δεν βρίσκεται εντός του υπερεθνικού πλαισίου της Ε.Ε., είναι πολύ περιοριστική για την Ελλάδα. Εδώ βέβαια οφείλω να σημειώσω και την ευθύνη της Κυβέρνησης Γ.Α. Παπανδρέου, η οποία εξ' όσων αντιλαμβάνομαι επέμεινε να δημιουργηθεί αυτή η παράλληλη προς την Ε.Ε. δικαϊική διάσταση του χρηματοδοτικού μηχανισμού στήριξης.
Κατ' εμένα τα ανωτέρω δεν είναι νομικίστικα θεωρήματα. Είναι η θλιβερή διαπίστωση οτι η Κυβέρνηση και ιδίως ο κ. Βαρουφάκης τελούν υπο πλάνη σε ότι αφορά τη νομική θέση, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις της χώρας. Στην Κύπρο, η οποία υπέστη τα δικά της οικονομικά δεινά το 2013, η κοινή γνώμη - αλλά και πολιτικοί και νομικοί κύκλοι - ακόμη νομίζουν οτι το «κούρεμα» των καταθέσεων ήταν προϊόν «απόφασης» του Eurogroup. Δεν αξίζει στην Ελλάδα παρόμοια πλάνη.