Πρόκειται για ένα από τα πιο διάσημα άρματα μάχης του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου: Το σοβιετικό Τ-34 βγήκε από τη γραμμή παραγωγής το καλοκαίρι του 1940 και πέντε χρόνια μετά βρισκόταν στους δρόμους του Βερολίνου- ωστόσο μέχρι να φτάσει εκεί μεσολάβησε μια μακρά πορεία, που αναλύεται από ιστορικούς και ειδικούς σε θέματα τεχνολογίας μέχρι σήμερα.
Τον Ιούνιο του 1941 άρχισε η επιχείρηση Βαρβαρόσσα, η μεγαλύτερη εισβολή στην ιστορία, με τη Βέρμαχτ να συντρίβει τον Κόκκινο Στρατό- ωστόσο, καιρό μετά τις πρώτες επιτυχίες, η εμφάνιση του νέου σοβιετικού τανκ προκάλεσε έκπληξη στους Γερμανούς- οι οποίοι το παρομοίαζαν με «κάποιο προϊστορικό τέρας» λόγω της αντοχής του στα πυρά. Ο ίδιος ο στρατηγός Χάιντς Γκουντέριαν είχε γράψει πως «μέχρι τότε είχαμε υπεροχή στα τεθωρακισμένα, μα η κατάσταση είχε πλέον αλλάξει...η προοπτική γρήγορων, αποφασιστικών νικών ως εκ τούτου χανόταν».
Ογδόντα χρόνια μετά, το 26 τόνων Τ-34 εξακολουθεί να διχάζει, καθώς, αν και θεωρείται ένα από τα τανκ με τη μεγαλύτερη επίδραση στην ιστορία, κάποιοι ειδικοί το θεωρούν κάτι λίγο παραπάνω από μια βιαστικά κατασκευασμένη παγίδα θανάτου. Η αλήθεια, όπως γράφει το Popular Mechanics, είναι, ως συνήθως, κάπου στη μέση.
Πριν την επιχείρηση Βαρβαρόσσα τα σοβιετικά Τ-26 είχαν παρουσιάσει σημαντικά προβλήματα στον Ισπανικό Εμφύλιο, όπως το ότι καταστρέφονταν εύκολα από ελαφρά αντιαρματικά, ακόμα και αυτοσχέδια όπλα. Ως εκ τούτου, σχεδιαστές του Κόκκινου Στρατού άρχισαν τον σχεδιασμό ενός νέου άρματος 26 τόνων που θα ήταν γρήγορο και ευκίνητο, μα επίσης καλά προστατευμένο και με ισχυρό πυροβόλο, για να αντιμετωπίζει εχθρικές οχυρώσεις και άλλα τανκ. Μέχρι τότε τα άρματα ήταν είτε πολύ βαριά οχήματα είτε γρήγορες μα ευάλωτες «τανκέτες». Ο Στάλιν υπέγραψε την εντολή έναρξης παραγωγής τον Απρίλιο του 1940 και τον Ιούνιο τα πρώτα άρματα του τύπου έβγαιναν από τη γραμμή παραγωγής.
Το πιο έντονο χαρακτηριστικό της εμφάνισής του ήταν οι γωνίες στις επιφάνειές του, αντίθετα με το σχήμα κουτιού που είχαν πολλά άρματα ως τότε- με σκοπό την καλύτερη προστασία από τα εχθρικά βλήματα. Όταν ένα βλήμα χτυπά σε γωνία υπάρχουν δύο επιπτώσεις: Αυξάνεται το πάχος της θωράκισης που πρέπει να διατρηθεί ενώ γίνεται πιθανότερο το βλήμα να εξοστρακιστεί αντί να περάσει. Επίσης, οι Σοβιετικοί ανέπτυξαν ένα νέο είδος ατσαλιού για τη θωράκιση, το ειδικό κράμα ΜΖ-2, που συνδύαζε σκληρότητα με εύπλαστο χαρακτήρα και τη δυνατότητα να συμπιέζεται χωρίς να σπάει. Ο συνδυασμός αυτός ήταν εξαιρετικά αποτελεσματικός: Σε μια περίπτωση Γερμανός αξιωματικός ανέφερε 23 βολές από πυροβόλο 37 χιλιοστών εναντίον ενός Τ-34, με περιορισμένης έκτασης αποτελέσματα. Όσον αφορά στον εξοπλισμό του, διέθετε πυροβόλο των 76 χιλιοστών τη στιγμή που τα άλλα άρματα είχαν κυρίως πυροβόλα των 50 χιλιοστών.
Όταν οι Γερμανοί εμφάνισαν νέα τανκ όπως το Tiger με βαρύτερη θωράκιση, το Τ-34 απέκτησε νέο πυργίσκο και ακόμα μεγαλύτερο πυροβόλο, των 85 χιλιοστών, που παρέμεινε αποτελεσματικό ως το τέλος του πολέμου (και για καιρό μετά). Επίσης, διέθετε και δύο πολυβόλα. Όσον αφορά στην ευκινησία του, ο 8,3 λίτρων, 500 αλόγων κινητήρας V-12 που είχε του επέτρεπε να πιάνει ταχύτητα 54 χλμ/ ώρα, ενώ οι ερπύστριές του ήταν πλατιές για να μην ασκεί μεγάλη πίεση στο έδαφος και να μπορεί να κινείται σε λάσπη και χιόνι, όπου τα γερμανικά Panzer κολλούσαν.
Επίσης, είχε άλλο ένα μεγάλο πλεονέκτημα: Ήταν σχεδιασμένο ως ένα όχημα χαμηλού κόστους, για μαζική παραγωγή. Όταν άρχισε η εισβολή, οι Σοβιετικοί είχαν περίπου 1.000 Τ-34, και ακολούθησαν πολλές χιλιάδες. Το άρμα αποτέλεσε τη «ραχοκοκκαλιά» του Κόκκινου Στρατού κατά τη μεγαλύτερη αρματομαχία της ιστορίας, τη Μάχη του Κούρσκ: Ο γερμανικός στόχος ήταν η διάσπαση του σοβιετικού μετώπου προκειμένου να περικυκλωθεί μια μεγάλη σοβιετική δύναμη, όπως είχε γίνει επιτυχώς στο παρελθόν- αλλά αυτή τη φορά οι Σοβιετικοί αντεπιτέθηκαν: Με την κωδική εντολή «Stal!Stal!Stal!» (Ατσάλι, ατσάλι, ατσάλι) ο στρατηγός Ροτμίστροφ έστειλε την 5η Τεθωρακισμένη Στρατιά Φρουρών κατά της Προχορόφκα, την οποία κρατούσαν ισχυρές γερμανικές δυνάμεις. Ακολούθησε μια σκληρή αναμέτρηση με τα άρματα των δύο πλευρών να φτάνουν σε μικρή απόσταση. Παρά τις βαριές απώλειες του Κόκκινου Στρατού η Προχορόφκα αποδείχτηκε κομβικής σημασίας, με τον πόλεμο να περνά σε μια νέα φάση. Ο στρατηγός φον Κλάιστ χαρακτήρισε το Τ-34 το καλύτερο άρμα μάχης του κόσμου, προτείνοντας αντιγραφή του. Αν και η ιδέα εγκαταλείφθηκε, η θωράκισή του επηρέασε τον σχεδιασμό του γερμανικού Panther. O στρατηγός φον Μελενθίν έγραψε για την αποτυχημένη επίθεση το 1941 κατά της Μόσχας πως «δεν είχαμε τίποτα συγκρίσιμο...έπαιξε μεγάλο ρόλο στη διάσωση της ρωσικής πρωτεύουσας».
Τα μειονεκτήματα
Ωστόσο το άρμα είχε και μειονεκτήματα: Ο μικρός πυργίσκος χωρούσε μόνο δύο άτομα, οπότε ο διοικητής του άρματος εκτελούσε και χρέη πυροβολητή. Επίσης, η καμπίνα του ήταν πολύ μικρή, ενώ απουσίαζαν αντικραδασμικά συστήματα και το εσωτερικό ήταν εξαιρετικά θορυβώδες. Ο οδηγός και ο διοικητής δεν είχαν καλό οπτικό πεδίο (οπότε τα γερμανικά πληρώματα είχαν πολύ περισσότερες πιθανότητες να δουν πρώτα τα σοβιετικά άρματα), ενώ τα περισσότερα από τα αρχικά Τ-34 δεν είχαν ασυρμάτους. Οι ταχύτητες έμπαιναν δύσκολα (οι οδηγοί είχαν μαζί τους σφυρί για όταν κολλούσαν), και τα μηχανικά προβλήματα ήταν συχνό φαινόμενο. Οι ερπύστριες ήταν φτιαγμένες από ελαφρύ μέταλλο και έβγαιναν συχνά, αφήνοντας εκτεθειμένο το πλήρωμα.
Επίσης, το άρμα μπορεί στους στρατηγούς να φάνταζε «θαύμα», μα για πολλούς στρατιώτες ήταν παγίδα θανάτου: Τα πρώτα άρματα του τύπου είχαν μόνο μία θυρίδα στον πυργίσκο, που ήταν βαριά και άνοιγε δύσκολα, οπότε εάν το άρμα δεχόταν πλήγμα ήταν δύσκολη η διαφυγή. Η θυρίδα αντικαταστάθηκε από δύο ελαφρύτερες καταπακτές το 1942, αυξάνοντας την επιβιωσιμότητα του πληρώματος. Επίσης, μεταλλουργική μελέτη του αμερικανικού στρατού έδειξε πως η θωράκιση, αν και σκληρή, είχε και αυτή προβλήματα, καθιστώντας την ευάλωτη σε μεταγενέστερα γερμανικά πυροβόλα (σε δυνατά πλήγματα το μέταλλο θρυμματιζόταν). Ακόμα και οι πυροσβεστήρες ήταν επικίνδυνοι, καθώς γέμιζαν την καμπίνα με τοξικό τετραχλωρίδιο του άνθρακα, που το σύστημα εξαερισμού δεν μπορούσε να απομακρύνει γρήγορα.
Η κληρονομιά
Μετά τον Β′ Παγκόσμιο Πόλεμο, δυτικοί αναλυτές άσκησαν μεγάλη κριτική στο Τ-34, με κάποιους να το χαρακτηρίζουν το «πιο υπερεκτιμημένο» άρμα μάχης του κόσμου- και πολλές αναλύσεις έγιναν για να δείξουν πως δεν ήταν τόσο καλό όσο υποστηριζόταν. Ωστόσο τα γεγονότα και οι αριθμοί μιλούν μόνα τους: Ο Κόκκινος Στρατός επικράτησε στο Ανατολικό Μέτωπο σε μεγάλο βαθμό χάρη στους τεράστιους αριθμούς αρμάτων μάχης του: Εκτιμάται πως 84.000 Τ-34 κατασκευάστηκαν συνολικά, συγκριτικά με 1.347 από τα φημισμένα γερμανικά Tiger και 48.000 Sherman (το αμερικανικό άρμα με τη μεγαλύτερη παραγωγή). Επίσης, τα σοβιετικά πληρώματα δεν είχαν εμπειρία και είχαν κακή εκπαίδευση σε σχέση με τα γερμανικά, ενώ η ηγεσία τους ήταν ανεπαρκής, εν μέρει λόγω των εκκαθαρίσεων/ διώξεων αξιωματικών από τον Στάλιν. Οπότε οι Σοβιετικοί έχαναν πολλά άρματα, αλλά ήταν σε θέση να αναπληρώνουν απώλειες γρήγορα χάρη στον απλό, πρακτικό σχεδιασμό του Τ-34. Ακόμη, αξίζει να σημειωθεί πως, μετά το τέλος του πολέμου οι περισσότεροι τύποι αρμάτων μάχης κατέστησαν σύντομα παρωχημένοι – μα το Τ-34 συνέχισε να υπηρετεί για δεκαετίες: Ακόμα και σήμερα κάποια άρματα του τύπου είναι σε χρήση σε κάποιες χώρες όπως η Ναμίμπια και το Λάος, ενώ είδε επίσης χρήση κατά τον εμφύλιο της Γιουγκοσλαβίας, όπως και στην Κύπρο, από την Εθνική Φρουρά κατά την τουρκική εισβολή του 1974. Το 2014 δύο φαρσέρ μπήκαν σε μνημείο στην Ουκρανία και κατάφεραν να βάλουν μπροστά τον κινητήρα ενός- απόδειξη για την αξιοπιστία του άρματος.
Όπως τονίζεται στο δημοσίευμα, η μεγαλύτερη κληρονομιά του ήταν το ότι άλλαξε την πορεία του σχεδιασμού αρμάτων μάχης: Ενώ οι Γερμανοί πειραματίζονταν με βαριά άρματα όπως το Tiger, και ήθελαν ακόμα μεγαλύτερα οχήματα, αυτή η φιλοσοφία αποδείχτηκε αδιέξοδη- και 80 χρόνια μετά, είναι η φιλοσοφία του Τ-34 που φαίνεται να διέπει τα σύγχρονα άρματα μάχης: Ταχύτητα, επικλινής θωράκιση και ισχυρό πυροβόλο.