Μέσα στο κλίμα ενθουσιασμού που έχει κατακλύσει το γαλάζιο στρατόπεδο ενόψει των αποτελεσμάτων των ευρωεκλογών λίγη σημασία θα δοθεί σε έναν αθόρυβο κίνδυνο που είναι σύμφυτος με την άσκηση εξουσίας, έναν κίνδυνο τον οποίο αγνόησε και ο «άχαστος» Τσίπρας, έναν κίνδυνο, ο οποίος σχηματικά θα μπορούσε να αποδοθεί ως «τα άλογα του Φαέθοντα».
Από τη μυθολογία θα θυμάστε ότι ο γιος του Ήλιου, ο Φαέθων, όταν ανέβηκε στο άρμα του πατέρα του, δεν κράτησε αρκετά σφιχτά τα χαλινάρια στα άλογα του άρματος του Ήλιου, με αποτέλεσμα όταν αυτά το αντιλήφθηκαν, να χαράξουν μια τελείως ανισόρροπη πορεία άλλοτε απομακρυνόμενα από τη γη, παγώνοντάς την και άλλοτε ερχόμενα υπερβολικά κοντά της, καίγοντάς την.
Στην σύγχρονη πολιτική ζωή τα αντίστοιχα «άλογα του Φαέθοντα» είναι αυτά που μπορούν να οδηγήσουν το άρμα του ασκούντος την εξουσία προς κατευθύνσεις καταστροφικές για την κοινωνία προκαλώντας την οργή της, μια οργή που απευθύνεται όχι τόσο στα «τα άλογα» αλλά σε αυτόν που είναι ο πολιτικός προϊστάμενός τους. Οι πυρκαγιές στην Πάρνηθα, ο ΕΝΦΙΑ και η καταστροφή στο Μάτι κ.α. προκάλεσαν την οργή της κοινωνίας η οποία εκφράστηκε και στην κάλπη. Ο κόσμος βρέθηκε να οργίζεται με τα πολιτικά πρόσωπα που προΐσταντο, τα οποία αμήχανα προσπαθούσαν να δικαιολογήσουν ότι όλα τα έχουν καλώς καμωμένα, ενώ ήξεραν ότι η ζημιά είχε γίνει από τους υφιστάμενούς τους, στους οποίους όμως δεν μπορούν να αποδώσουν ευθύνες γιατί οι διορισμοί τους ήταν δικές τους πολιτικές επιλογές.
Μεταξύ πολιτικής τάξης και κοινωνίας έχει αναπτυχθεί μια κρούστα από ανώτερους διοικητικούς υπάλληλους, συχνά πρόκειται για στελέχη του δημοσίου με σαφή κομματικό προσανατολισμό, πάντα πρόθυμους να φέρουν σε πέρας το διεκπεραιωτικό σκέλος της κεντρικής πολιτικής που ορίζουν το ή τα κυβερνώντα κόμματα. Και αυτή η προθυμία σε συνδυασμό με την προέλευση δημιουργεί μια αίσθηση εμπιστοσύνης στους πολιτικούς προϊστάμενούς τους. Δικαιολογημένη ίσως. Δεν είναι όμως σπάνιο τα μικρομεσαία αυτά στελέχη (με συχνά μεγάλες φιλοδοξίες), που είναι ήδη οργανικά μέσα στη δημόσια διοίκηση να επενδύουν περισσότερο στην πολιτική τους ταυτότητα απ’ ότι στις προσωπικές τους διοικητικές ικανότητες για να ανελιχθούν, με αποτέλεσμα να είναι συχνά και συνδικαλιστές του χώρου στον οποίο εργάζονται.
Αυτοί ακριβώς είναι ο κίνδυνος που περιγράφω σχηματικά ως «άλογα του Φαέθοντα» γιατί αναπόφευκτα θα στελεχώσουν την ανώτερη διοίκηση του κράτους λόγω κομματικής επετηρίδας, χωρίς όμως να έχουν απαραίτητα (κατά κανόνα τουλάχιστον) την αντίστοιχη ικανότητα να παράξουν ουσιαστικό αποτέλεσμα, γιατί η χρόνια ενασχόληση με την μικροπολιτική – συνδικαλιστική διαχείριση ενδέχεται να τους έχει περιορίσει και ατονίσει τις απαραίτητες διοικητικές δεξιότητες. Είναι ένα φαινόμενο ευρέως διαδεδομένο που εξηγεί γιατί κάποιοι οργανισμοί βαλτώνουν και δεν παράγουν διοικητικό έργο. Έτσι έχουμε επανειλημμένα δει να βρίσκονται σε θέσεις ευθύνης άτομα με αρκετά κομματικά ένσημα αλλά με πλήρη αδυναμία να παράξουν ουσιαστικό αποτέλεσμα ειδικά σε στιγμές κρίσης, πράγμα που θα γίνει εύκολα αντιληπτό σε μια έκτακτη περίσταση (π.χ. πυρκαγιά, ναυάγιο) όπου μόνο άτομα με ουσιαστικές ικανότητες θα μπορούσαν να την αντιμετωπίσουν. Η κοινωνία όμως, όταν συμβεί μια καταστροφή, δεν αναγνωρίζει ευθύνη σε αυτά τα μικρομεσαία στελέχη, αναγνωρίζει και επιρρίπτει ευθύνες στον πολιτικό προϊστάμενό τους: Για την καταστροφή στο Μάτι π.χ. δεν νομίζω ότι θυμάται κανείς το όνομα του γραμματέα πολιτικής προστασίας, όλοι όμως θυμούνται τον Τσίπρα και την Δούρου.
Όμως αυτά τα στελέχη, όταν δεν έχει πιστοποιηθεί η διοικητική τους ικανότητα είναι επικίνδυνα και για έναν άλλο λόγο. Δεν είναι μόνο η ανεπάρκειά που είναι ικανή να εκθέσει τους πολιτικούς προϊσταμένους τους. Είναι και το γεγονός ότι αφού δεν ασχολούνται με τα τυπικά καθήκοντά τους (βάζοντάς τα στον αυτόματο πιλότο), έχουν άπλετο χρόνο για πολιτικές ζυμώσεις και προώθηση προσωπικής πολιτικής ατζέντας, που συχνά είναι αδιάφορη για τα συμφέροντα της κοινωνίας αλλά και του πολιτικού προϊστάμενου τους, ενδεχομένως δε και αντίθετη με αυτά. Και αυτό φαίνεται στο τέλος. Και δημιουργείται έτσι ένας φαύλος κύκλος τριβών και αντιδικιών από διάφορους χειρισμούς αυτών των μικροστελεχών που γεμίζουν τους καναπέδες των πολιτικών γραφείων και τις ατζέντες τους με ατελείωτα ραντεβού, ενώ δεν αποκλείεται να αναπτύσσονται και συναλλαγές που δεν είναι απόλυτα δικαιολογημένες, με αποτέλεσμα αυτές οι συμπεριφορές να δίνουν λαβές στους πολιτικούς αντιπάλους για σκανδαλολογία και ταυτόχρονα να ρίχνουν το ηθικό στους υποστηρικτές του εκάστοτε πολιτικού προϊστάμενου.
Αυτή η αόρατη κρούστα των επικίνδυνων στελεχών ήταν στην ουσία μια από τις κερκόπορτες κάθε κυβέρνησης που εκδιώχθηκε κακήν κακώς από την εξουσία εξαιτίας της λαϊκής οργής που προκαλούσε η εικόνα κυβερνητικής ανεπάρκειας και των σκανδάλων που οφείλονταν σε σημαντικό βαθμό και στα «άλογα του Φαέθοντα». Τέτοια στελέχη υπάρχουν σε κάθε πολιτικό φορέα που ανέλαβε την διακυβέρνηση της χώρας.
Δεν επιχειρώ φυσικά να «ξεπλύνω» τις ευθύνες των πολιτικών προϊσταμένων τους. Προφανώς τα στελέχη που κάνουν το micromanagement και «τρέχουν» το πολιτικό έργο επιλέγονται κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση των πολιτικών προϊσταμένων τους. Και έχουν ευθύνη για τις επιλογές αυτές. Όμως, και αυτό είναι το κρίσιμο, είναι πολύ σημαντικό να αντιληφθεί ο εκάστοτε Πολιτικός Προϊστάμενός τους ότι η καριέρα του εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από αυτά τα στελέχη και για αυτό χρειάζεται χαλινός.
Και το μόνο χαλινάρι που μπορεί να περιορίσει αυτό το κίνδυνο είναι η τήρηση συγκεκριμένων εκ των προτέρων διαδικασιών, ώστε να μην μπορεί να «παίζει» ο εκάστοτε προϊστάμενος, αναλόγως της ατζέντας που θέλει να προωθήσει. Η ατζέντα που θα προωθείται θα πρέπει να είναι μια και κεντρική, η θεσμοθετημένη. Είναι αυτό που άλλοι ονομάζουν θεσμική θωράκιση. Άλλωστε, η δράση αποκλειστικά και μόνο στα πλαίσια προκαθορισμένων διαδικασιών θα αποθαρρύνει τους επίδοξους ανεπαρκείς εραστές της καρέκλας γιατί η αδυναμία συμμόρφωσης σε προδιατυπωμένες διαφανείς και σύνθετες διαδικασίες θα γίνεται άμεσα αντιληπτή από όλους, πολύ δε περισσότερο η ανεπάρκεια κάποιου να ανταποκριθεί σε αυτές.
Έχουμε ανάγκη σαν κοινωνία να δούμε το κράτος να δομείται γύρω από μια κουλτούρα απλότητας και διαφάνειας που θα καταργήσει την «δημιουργική ασάφεια» της ακατάληπτης πολυνομίας, η οποία με τη σειρά της δίνει κρυφή εξουσία στα «άλογα του Φαέθοντα» να κινούνται ανεξέλεγκτα, βλάπτοντας ακόμη και την ίδια την ομάδα που τα προώθησε. Οι προϋποθέσεις και οι αρμοδιότητες για την έκδοση κάθε διοικητικής πράξης πρέπει να είναι εκ των προτέρων αποτυπωμένες σε ένα και μόνο έγγραφο, «ένα διαδικασιολόγιο» γνωστό τόσο σε διοίκηση όσο και σε πολίτες, ώστε όλοι να ξέρουν πως γίνεται τι εκ των προτέρων και να μη χρειάζεται να αναζητηθεί ο μεσολαβητής και να μην υπάρχει δυνατότητα για οποιοδήποτε εξωθεσμικό παζάρι.
Φυσικά όλα αυτά θέλουν και την αντίστοιχη πολιτική βούληση.
Ο κ. Μητσοτάκης, αν θέλει να μην υποφέρει και αυτός από ένα πολιτικό ολοκαύτωμα λόγω διοικητικής ανεπάρκειας ή σκανδάλων κάποιων στελεχών του σαν αυτό που υπέστησαν αρκετοί προκάτοχοί του, θα πρέπει να έχει φορέσει σφιχτά θεσμικά χαλινάρια στο σύνολο των προσώπων που θα στελεχώσουν την διακυβέρνησή του σε όλα τα επίπεδα, γιατί τα σφάλματά τους, αθροιζόμενα, θα τα καταλογίσει η κοινωνία σε αυτόν. Και η κοινωνία, όπως αποδεικνύεται, αντιμετωπίζει τα πολιτικά ατοπήματα με ένα point system αντίστοιχο με αυτό της τροχαίας: Αν μαζέψεις αρκετές παραβάσεις σου αφαιρεί την εξουσία, όσο και αν επιχειρήσεις να την δελεάζεις πριν τις κάλπες.
Και δεν θα ήθελα να ξαναδώ τα ίδια φαινόμενα με νέους πρωταγωνιστές, γιατί η παρατεταμένη σκανδαλολογία και κοινωνική οργή λόγω διοικητικής ανικανότητας υποσκάπτουν αθόρυβα το θεμέλιο της δημοκρατίας, το οποίο δεν είναι άλλο από την εμπιστοσύνη των πολιτών στην διοικητική επάρκεια της δημοκρατικά οργανωμένης πολιτείας, της πεποίθησης ότι το κράτος μπορεί να λειτουργήσει κανονικά.