Του Γιώργου Σταμάτη, Γενικού Γραμματέα Κοινωνικής Αλληλεγγύης
Η παγκόσμια ημέρα ευαισθητοποίησης για τον αυτισμό, έχει καθιερωθεί στις 2 Απριλίου και έχει ως πρωταρχικό στόχο τη διενέργεια ενημερωτικών εκδηλώσεων, βιωματικών δράσεων και εκστρατειών ευαισθητοποίησης, με σκοπό να αφυπνιστεί η κοινή γνώμη, αναφορικά με την ανάγκη ουσιαστικής αποδοχής των αυτιστικών ατόμων εκ μέρους της κοινωνίας και τα βήματα που πρέπει να γίνουν για την πλήρη και ομαλή ενσωμάτωση τους στον κοινωνικό ιστό.
Με τον όρο αυτισμό, αναφερόμαστε σε μια σύνθετη, μόνιμη, εκ γενετής νευροαναπτυξιακή διαταραχή, χαρακτηριστικό γνώρισμα της οποίας είναι η δυσκολία κατανόησης των κοινά αποδεκτών κανόνων κοινωνικής αλληλεπίδρασης.
Το πεδίο των διαταραχών του αυτιστικού φάσματος εμφανίζεται με ποικίλες εκφάνσεις και διαβαθμίσεις, εν τούτοις εντοπίζονται ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, όπως δυσκολία στην ανάπτυξη φιλικών σχέσεων, συμπεριφορικές διακυμάνσεις, διαταραχές στη λεκτική και εξωλεκτική επικοινωνία, δυσκολίες στην καλλιέργεια της φαντασίας, έντονη τάση για απομόνωση, έντονες αντιδράσεις σε αλλαγές χώρου, χρόνου, αντικειμένων, προσώπων, εκδήλωση ορισμένων στερεοτυπικών κινήσεων και έλλειψη ανταπόκρισής ή υπερευαισθησία σε αισθητηριακά ερεθίσματα. Το φάσμα του αυτισμού κυμαίνεται από αυτισμό πολύ υψηλής λειτουργικότητας, ο οποίος μπορεί να παραμείνει αδιάγνωστος ή να διαγνωστεί κατά την ενήλικη ζωή του ατόμου, μέχρι αυτισμό χαμηλής λειτουργικότητας, ο οποίος συνήθως συνοδεύεται και από νοητική αναπηρία.
Η διαμόρφωση των κατάλληλων συνθηκών για την ενεργή κοινωνική συμπερίληψη των ατόμων με αυτισμό προϋποθέτει μια ολιστική και συνεκτική προσέγγιση για την αποτελεσματική υποστήριξη του ατόμου σε όλα τα στάδια και τις πτυχές της ζωής του.
Διαπνεόμενοι από τις αρχές του δικαιωματικού μοντέλου, στο Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων δίνουμε έμφαση στη χάραξη και υλοποίηση ενός πλέγματος ενεργητικών πολιτικών, για την παροχή ίσων ευκαιριών στα άτομα με αυτισμό, με στόχο τη διασφάλιση της ισότιμης πρόσβασης τους σε όλους τους τομείς της ζωής και την ανεμπόδιστη άσκηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους. Οι δημόσιες πολιτικές που θεσπίζουμε ευθυγραμμίζονται πλήρως με τη Σύμβαση των ΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, εξειδικεύουν τους στόχους του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία και αντικατοπτρίζουν τη φιλοσοφία του δικαιωματικού μοντέλου θεώρησης της αναπηρίας.
Πιο συγκεκριμένα, κομβική σημασία για την ανάπτυξη του ατόμου στο μέγιστο δυνατό βαθμό κατέχει σύμφωνα με διεθνείς επιστημονικές έρευνες, η έγκαιρη διάγνωση του αυτισμού, γιατί έτσι διασφαλίζεται η πρόσβαση σε υπηρεσίες υποστήριξης, που οδηγεί σε καλύτερη ποιότητα ζωής στην ενηλικίωση.
Στην κατεύθυνση αυτήν, υλοποιούμε για πρώτη φορά στην Ελλάδα πρόγραμμα έγκαιρης Ανίχνευσης αναπηριών και πιθανών διαταραχών στους βρεφονηπιακούς σταθμούς στο πλαίσιο του προγράμματος «Κυψέλη», που θεσπίστηκε με τον ν. 4837/2021. Από τη στιγμή της διάγνωσης το παιδί πρέπει να εντάσσεται σ’ ένα οργανωμένο πλαίσιο πρώιμης παρέμβασης, με σκοπό την απρόσκοπτη ένταξη του στο σχολικό περιβάλλον.
Υπό αυτό το πρίσμα θεσμοθετήθηκε με το ν.4997/2022 πιλοτικό πρόγραμμα πρώιμης παρέμβασης για παιδιά με αναπηρία, αναπτυξιακή διαταραχή, ή πιθανότητα εμφάνισης αυτών, το οποίο καλύπτει το ηλικιακό φάσμα από 0 έως 6 ετών. Το πλέγμα των εξατομικευμένων υπηρεσιών στήριξης του παιδιού παρέχεται από διεπιστημονική ομάδα, με βάση την οικογενειοκεντρική προσέγγιση. Η πρώιμη παρέμβαση συμβάλλει αφενός στην ενίσχυση των κοινωνικών δεξιοτήτων του παιδιού και αφετέρου στη συμβουλευτική υποστήριξη και ενδυνάμωση της οικογένειας, καθώς και τη δικτύωση της με αρμόδιες υπηρεσίες και φορείς. Προετοιμάζει το παιδί για το επόμενο βήμα, που είναι η ομαλή ένταξη του στο σχολείο.
Τα παιδιά με αυτισμό μπορούν να φοιτούν είτε σε ειδικά σχολεία, είτε σε γενικά, σε τμήματα ένταξης ή με παράλληλη στήριξη, ανάλογα με το βαθμό υποστήριξης που χρειάζονται. Οι σύγχρονες επιστημονικές προσεγγίσεις προκρίνουν την από κοινού εκπαίδευση των αυτιστικών παιδιών με τα παιδιά τυπικής ανάπτυξης στις περιπτώσεις που είναι εφικτό. Δίνουμε ιδιαίτερη βαρύτητα στην διαμόρφωση ενός συνεκτικού, συμπεριληπτικού εκπαιδευτικού μοντέλου, θέτοντας τις κατάλληλες βάσεις. Οι εκπαιδευτικοί παράλληλης στήριξης προσλαμβάνονται πλέον έγκαιρα, ενώ από το 2019 μέχρι σήμερα έχουν γίνει 9800 προσλήψεις στην παράλληλη στήριξη για μαθητές με αναπηρία και τα έτη 2020 και 2022 διορίστηκαν στην ειδική εκπαίδευση 6000 εκπαιδευτικοί.
Επιπλέον, από το προσεχές ακαδημαϊκό έτος οι μαθητές με αυτισμό θα μπορούν να εισαχθούν στο Πανεπιστήμιο χωρίς πανελλήνιες, με τη διαδικασία του 5% επί των εισακτέων.
Το κλειδί για την πραγματική κοινωνική ένταξη των αυτιστικών ατόμων είναι η ισότιμη πρόσβαση τους στην αγορά εργασίας. Ένα μικρό ποσοστό των ατόμων με αυτισμό εργάζεται, κυρίως σε προστατευμένα εργαστήρια και σε κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις, αφού καλούνται να αντιμετωπίσουν το αόρατο αλλά συμπαγές τείχος του κοινωνικού στερεοτύπου των εργοδοτών, που συμπυκνώνει άγνοια, αμηχανία και μια παγιωμένη κουλτούρα εσωστρέφειας προς το διαφορετικό.
Εμείς σπάμε έμπρακτα τις ριζωμένες αυτές προκαταλήψεις εισάγοντας νέους θεσμούς, όπως η θέσπιση του πιλοτικού προγράμματος για την υποστηριζόμενη εργασία για άτομα στο φάσμα του αυτισμού με το αρ.70 του ν.4997/2022. Το πρόγραμμα συνίσταται ιδίως, στην υποστήριξη των ωφελουμένων κατά τη διαδικασία εύρεσης εργασίας, στην καθοδήγηση των εργοδοτών κατά τη διαμόρφωση του εργασιακού περιβάλλοντος, στην υποστήριξη εργοδότη και εργαζόμενου από τον προπονητή εργασίας (job coach) κατά το διάστημα απασχόλησης και στην κάλυψη μισθολογικού και μη μισθολογικού κόστους, συμπεριλαμβανομένων και των εύλογων προσαρμογών.
Επιπλέον, προχωράμε και στη θεσμοθέτηση της υποστηριζόμενης απασχόλησης για τα άτομα με αναπηρία, με στόχο την εύρεση και διατήρηση έμμισθης θέσης στην ανοιχτή αγορά για τα άτομα με αναπηρία με τους ίδιους όρους με του υπόλοιπους εργαζομένους.
Τέλος, ολοκληρώθηκε το θεσμικό πλαίσιο για την επαγγελματική αναδοχή, που θα συμβάλλει καταλυτικά στην αποϊδρυματοποίηση των παιδιών με αυτισμό και την ομαλή ένταξη τους σε κατάλληλο οικογενειακό πλαίσιο.
Η κοινωνική συμπερίληψη των ατόμων με αυτισμό ενισχύει την ορατότητα τους, ενώ ταυτόχρονα εμπλουτίζει την κοινωνία με την προστιθέμενη αξία της ποικιλομορφίας και της συνύπαρξης.
Μόνο έτσι οικοδομούμε κοινωνίες βιώσιμες και ανθεκτικές, στη βάση της ισότητας, της αλληλεγγύης και της κοινωνικής δικαιοσύνης.