«Εκανα δύο φορές τον χρόνο τεστ για HIV σε δημόσιο νοσοκομείο, ήθελα να είμαι σίγουρος, να ξέρω πού βρίσκομαι. Κάποια στιγμή, η κυρία στη γραμματεία των αιμοληψιών, με ρώτησε “πάλι εσύ;”, μπροστά σε όλο τον κόσμο. Ντράπηκα, ένιωσα σαν να κάνω κάτι κακό. Δεν μιλάμε για μια απλή εξέταση γρίπης, αλλά για μια διαδικασία που, ακόμη κι αν ξέρεις να προφυλάσσεσαι σωστά, είναι ψυχοφθόρα και πάντα συνοδεύεται από άγχος. Αντι να μου πουν μπράβο, προσέχεις τη σεξουαλική σου υγεία, με έκαναν να κλειστώ ακόμη περισσότερο στο καβούκι μου».
Απευθύνοντας στον κ. Σοφοκλή Χάνο, διευθυντή του Athens Checkpoint του Συλλόγου Οροθετικών Ελλάδος «Θετική Φωνή», την ερώτηση πώς «γεννήθηκε» η ιδέα για τη δημιουργία του, επέλεξε να μου διηγηθεί μια προσωπική του εμπειρία. Ισως για να με κάνει να κατανοήσω καλύτερα το τι πραγματικά προσφέρουν οι δομές που, σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, αλλά και μέσω των κινητών μονάδων τους σε όλη την Ελλάδα, παρέχουν δωρεάν εξετάσεις για HIV και ηπατίτιδα B και C, καθώς και συμβουλευτική για θέματα γύρω από τον ιό και τη σεξουαλική υγεία.
Και δεν ήταν μόνο η «στιγματιστική» συμπεριφορά που επικρατούσε στα κρατικά ιδρύματα. Τα Checkpoints δημιουργήθηκαν για να καλύψουν σημαντικά κενά του συστήματος που είτε προϋπήρχαν, είτε προέκυψαν λόγω κρίσης.
Από το 2012 αρκετά ανάλογα κέντρα έκλεισαν, ενώ πολλά εξ αυτών που έμειναν ανοικτά, χρέωναν την εξέταση - κάτι αντίθετο προς τις οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ). Επιπλέον, παρατηρούνταν και ουσιαστικές υλικές ελλείψεις στα νοσοκομεία. «Θέλαμε λοιπόν να δώσουμε μια διέξοδο στα προβλήματα αυτά, αλλά και να καλλιεργήσουμε την κουλτούρα της εξέτασης στην Ελλάδα, να αποστιγματίσουμε κοινωνικά τη διαδικασία και τον ιό τον ίδιο, μέσα από ένα περιβάλλον προσιτό και φιλικό, όχι απρόσωπο και αμιγώς κλινικό, όπως αυτό των νοσοκομείων ή άλλων δομών», εξηγεί.
Από την κοινότητα, για την κοινότητα
Μια σύντομη ξενάγηση στο κτίριο που βρίσκεται στο κέντρο της Αθήνας, μια ανάσα από το Μοναστηράκι, είναι αρκετή για να αντιληφθεί κανείς ότι ο στόχος για ένα τέτοιο περιβάλλον επετεύχθη. Αυτό, όμως, ήταν μόνο ένα βήμα, και όχι το βασικό.
Η πραγματικά πρωτοποριακή κίνηση για τα ελληνικά δεδομένα ήταν να αποκτήσουν οι δομές τη μορφή ενός «community based center», να στελεχωθούν δηλαδή με άτομα «από την κοινότητα, για την κοινότητα». Στα Checkpoints δεν συναντά κανείς ιατρικό προσωπικό. Αντίθετα, θα βρει οροθετικούς που απευθύνονται σε οροθετικούς, ομοφυλόφιλους, τρανς άτομα, πρώην χρήστες. Ανθρώπους δηλαδή που μπορούν πιο εύκολα να ταυτιστούν με τα βιώματα και τις ανησυχίες κοινωνικών ομάδων ευάλωτων προς τη «στιγματοποίηση».
«Βασιζόμαστε στη λεγόμενη συμβουλευτική ομοτίμων (peer to peer) και αυτό μας διαφοροποιεί από το παγερό κλινικό περιβάλλον του νοσοκομείου. Αν ένα άτομο, για παράδειγμα, διαγνωστεί οροθετικό, θα λάβει στήριξη από κάποιον που ξέρει από πρώτο χέρι τι σημαίνει αυτή η διάγνωση. Θα τον καθησυχάσει, θα του πει “κοίτα με, είμαι εδώ, ζω, αναπνέω, εργάζομαι, έχω κοινωνική ζωή”. Και αυτό φυσικά δεν ήταν κάποια δική μας... επιφοίτηση, δημιουργήθηκε κατ΄ αναλογία βέλτιστων πρακτικών που εφαρμόζονταν ήδη στο εξωτερικό», αναφέρει ο κ. Χάνος.
Εξατομικευμένη συμβουλευτική
Ο όρος «συμβουλευτική» αναδύεται συνεχώς κατά τη διάρκεια της συζήτησής μας. Είναι ακόμη ένα στοιχείο, πιθανότατα το πιο κομβικό, που καθιστά τα Checkpoints καινοτόμα για την ελληνική πραγματικότητα, δεδομένου και του κενού που έχει δημιουργήσει η απουσία της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης από τα σχολεία της χώρας.
Οι εξεταζόμενοι λαμβάνουν συμβουλευτική πριν και μετά το τεστ, όχι γενικόλογη και τυπική, αλλά απόλυτα εξατομικευμένη. «Αλλιώς θα προσεγγίσουμε ένα χρήστη ενδοφλέβιων ναρκωτικών, αλλιώς έναν ομοφυλόφιλο, αλλιώς έναν εργαζόμενο ή εργαζόμενη στον χώρο του σεξ, αλλιώς έναν πρόσφυγα ή μετανάστη. Κομμάτι της δουλειάς μας είναι όποιος φεύγει από εδώ να έχει πάρει μαζί του και πέντε πράγματα που είτε αγνοεί, είτε διστάζει να μάθει, είτε νομίζει ότι τα γνωρίζει, αλλά έχει λανθασμένη εικόνα. Και αυτό γίνεται χωρίς στίγμα ή επικρίσεις, δεν μας νοιάζει τι κάνει ο άλλος στη ζωή του ή στο κρεβάτι του», σημειώνει.
Οπως εξηγεί, άλλωστε, το πλαίσιο αυτό δεν προέκυψε τυχαία. Το κομμάτι της συμβουλευτικής αποτελεί βασικό μέρος των οδηγιών του ΠΟΥ και του ECDC (Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων) για τη λειτουργία των συγκεκριμένων δομών, κάτι με το οποίο άλλα κέντρα - κρατικά ή ιδιωτικά - δεν δείχνουν διάθεση να συμβαδίσουν.
Και στην περίπτωση που ένας εξεταζόμενος διαγνωστεί φορέας του HIV, το κέντρο όχι μόνο φροντίζει για τη σύνδεσή του με τη θεραπεία στο Εθνικό Σύστημα Υγείας, αλλά του παρέχει ουσιώδη στήριξη, συνοδεύοντάς τον, εάν φυσικά το επιθυμεί, στην θεραπευτική διαδικασία.
Η PrEP αγωγή
Μια από τις μάχες που δίνει η «Θετική Φωνή» είναι να συμπεριληφθεί και η αγωγή πρόληψης, τα λεγόμενα PrEP (Pre-exposure prophylaxis) φάρμακα, στο νέο Εθνική Στρατηγικό Σχέδιο Δράσης κατά του HIV. Πρόκειται για αγωγή την οποία λαμβάνει κάποιος χωρίς να έχει διαγνωστεί με τον ιό, ωστόσο κρίνεται χρήσιμη, εφόσον έχει δηλώσει ότι προβαίνει σε «επικίνδυνες» σεξουαλικές πρακτικές.
«Εχουμε σημαντικό λόγο στην κατάρτιση του Σχεδίου, άλλωστε το αντίστοιχο που είχε συνταχθεί το 2012 δεν εφαρμόστηκε επί της ουσίας ποτέ», αναφέρει ο κ. Χάνος, συμπληρώνοντας ότι η PrΕP αγωγή είναι θεσπισμένη στις ΗΠΑ από το 2012, αλλά και στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης, με τα αποτελέσματα των ερευνών να είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά, καταδεικνύοντας σημαντική μείωση στα περιστατικά νέων λοιμώξεων.
Τι γίνεται με το «στίγμα»;
Στα έξι χρόνια λειτουργίας της, η πρωτοβουλία των Checkpoints έχει προσφέρει πολλές ουσιώδεις λύσεις σε καθαρά πρακτικά ζητήματα. Είναι επαρκής, όμως, η ενημέρωση των πολιτών για τον ιό HIV; Γνωρίζουν οι Ελληνες τι σημαίνει στην πράξη ένα άτομο να διαγιγνώσκεται οροθετικό; Και, το κυριότερο, έχει εξαλειφθεί, ή έστω μειωθεί, το «στίγμα» που συνοδεύει τη διάγνωση αυτή;
Κατά τον κ. Χάνο, η εικόνα είναι ανάμικτη. «Πλέον, σε παγκόσμιο επίπεδο, η θετική διάγνωση αντιμετωπίζεται εντελώς διαφορετικά σε σχέση με τη δεκαετία του 80′, όπου κυριαρχούσαν τα μηνύματα “HIV=θάνατος”. Στην Ελλάδα, μέσα από τις καμπάνιες μας έχουμε κατορθώσε σε έναν βαθμό να περάσουμε ένα sex positive μήνυμα και υπάρχει ανταπόκριση. Ο κόσμος πλέον μας αναζητά, πρόσφατα μας κάλεσε μια μεγάλη εταιρεία με πάνω από 1.000 εργαζόμενους για ενημέρωση», περιγράφει.
Την ίδια ώρα όμως, όπως αναφέρει, έχουν καταγραφεί αρκετά περιστατικά που μαρτυρούν ότι σημαντικό ποσοστό πολιτών δεν γνωρίζει πώς μπορεί να μολυνθεί από τον ιό, ή ότι πρόκειται πλέον για μια πάθηση την οποία η ιατρική κοινότητα δεν κατατάσσει στις «καταληκτικές για τη ζωή», αλλά στις «χρόνιες». Πόσοι γνωρίζουν, ας πούμε, ότι πλέον ένα οροθετικό άτομο που λαμβάνει κανονικά την αγωγή του έξι μήνες μετά τη διάγνωση και έχει καταφέρει να θέσει το ιό σε καταστολή, δεν μπορεί να τον μεταδώσει, ακόμη και με σεξ χωρίς προφυλάξεις;
Τα επιστημονικά άλματα στην αντιμετώπιση του HIV είναι ένα σημαντικό βήμα. Ωστόσο, η επαρκής ενημέρωση είναι σαφέστατα το «κλειδί» που θα οδηγήσει στην αποστιγματοποίηση του ιού. Και σε αυτό το κομμάτι, όπως παραδέχεται και ο κ. Χάνος, στην Ελλάδα υπάρχει ακόμη πολύ έδαφος που πρέπει να καλυφθεί.
«Οταν ακόμη μιλάμε για απολύσεις οροθετικών ατόμων, είναι σαφές ότι έχουμε μεγάλη διαδρομή μπροστά μας. Ο δικηγόρος μας τρέχει και δεν φτάνει με τις μηνύσεις και τις καταγγελίες που φτάνουν στα γραφεία μας», περιγράφει.
Το οξύμωρο, μάλιστα, είναι ότι έχουν καταγραφεί αρκετές περιπτώσεις στις οποίες η ελληνική Δικαιοσύνη έχει δικαιώσει εργοδότες για απόλυση οροθετικών εργαζομένων. Κάτι που δεν συνέβη όταν οι τελευταίοι προσέφυγαν σε αντίστοιχα ευρωπαϊκά και διεθνη όργανα, τα οποία όχι μόνο τους δικαίωσαν, αλλά επέβαλαν και «καμπάνες» στην Ελλάδα για παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Τα Checkpoints σε αριθμούς
Συνολικά από τον Νοέμβριο του 2012 έχουν διενεργηθεί στα Checkpoints της Ελλάδας πάνω από 100.000 εξετάσεις για HIV και ηπατίτιδα Β και C.
Η εξέταση rapid testing που χρησιμοποιείται (λήψη μιας σταγόνας αίματος από το δάκτυλο), μπορεί σε ένα λεπτό να παράσχει αποτέλεσμα με ποσοστό αξιοπιστίας 99,7%, ίδιο με αυτό μιας κοινής αιμοληψίας.
Τα τελευταία δύο χρόνια στα Checkpoints της Ελλάδας έχει διαγνωστεί, σε ετήσια βάση, το 30% των περιστατικών σε πανελλαδικό επίπεδο.
Περίπου το 90% των διεγνωσμένων περιστατικών έχει διασυνδεθεί με θεραπεία στο ΕΣΥ.
Υπολογίζεται ότι το 25 με 30% των ανθρώπων που ζουν με τον HIV δεν το γνωρίζουν, πρόκειται δηλαδή για αδιάγνωστα περιστατικά.
Τα Checkpoints χρηματοδοτούνται κατά 65 με 70% από την ΑΗF (AIDS Healthcare Foundation). To υπόλοιπο ποσοστό καλύπτεται από ιδιωτικές δωρεές μέσω της «Θετικής Φωνής».
**To Αthens Checkpoint είναι το πρώτο μη κλινικό κέντρο πρόληψης και εξέτασης που δημιουργήθηκε στην Ελλάδα για τον HIV και άλλα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Ανοιξε τις πύλες του στην Αθήνα (Πιττάκη 4) το 2012, ενώ το 2014 ιδρύθηκε αντίστοιχη δομή και στη Θεσσαλονίκη (Αλ. Σβώλου 15), παράλληλα με τη δράση των κινητών μονάδων σε όλη την Ελλάδα.
Αποτελεί πρωτοβουλία της «Θετικής Φωνής», του Συλλόγου Οροθετικών Ελλάδος, σε κοινή δράση με την ΑHF (AIDS Healthcare Foundation). Λειτουργεί υπό την επιστημονική εποπτεία του ΚΕΕΛΠΝΟ, ενώ συνεργάζεται με τον Σύλλογο Ασθενών Ηπατος Ελλάδος «Προμηθέας», τους Δήμους Αθήνας και Θεσσαλονίκης και άλλες οργανώσεις.