Τα δεινά της Βενεζουέλας - Φτώχεια, κρίση, δολάριο και πετρέλαιο

O άγγλος ιστορικός και θεολόγος Thomas Fuller εκτιμάται πως ήταν ο πρώτος ο οποίος το 1650 χρησιμοποίησε, αν και με διαφορετική σύνταξη, τη φράση «η πιο σκοτεινή ώρα είναι λίγο πριν την αυγή» . Αυτή τη σκοτεινή ώρα βιώνουν τα τελευταία χρόνια οι πολίτες της Βενεζουέλας περιμένοντας μια κάποια αυγή. Ακόμη και εάν δεν είναι ξεκάθαρο τι θα φέρει και αν η μέρα που θα ξημερώσει θα αποδειχθεί τελικά καλύτερη.

Εξάλλου, η πρόσφατη ιστορία της Βενεζουέλας είναι γεμάτη από οικονομικές και πολιτικές κρίσεις, κοινωνικές αναταραχές, πραξικοπήματα και αντιπραξικοπήματα, ελπίδες και προσδοκίες που γεννιούνται και διαψεύδονται, θαύματα που κρατούν μονό μία μέρα.

Και όλα αυτά πάντα σε μια χώρα με πολύ πετρέλαιο και πολύ φτωχούς ανθρώπους.

Πετρέλαιο: ευχή και κατάρα

Τους λόγους για την ταραχώδη πορεία της Βενεζουέλας μπορεί να αναζητήσει και να εντοπίσει κανείς σε μια σειρά γεγονότων, πολιτικών συγκυριών, διεθνών σχέσεων, συμφερόντων ή ακόμη και πολιτικής αλλά και γενικότερης κουλτούρας της χώρας. Μπορεί όμως να την αναζητήσει κανείς και στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της οικονομίας της, στην οποία κυριαρχεί ο τομέας του πετρελαίου με το οποίο συνδέεται για χρόνια περίπου το ένα τρίτο του ΑΕΠ, το 80% των εξαγωγών και περισσότερο από το 50% των εσόδων του κράτους.

Θα πρέπει μάλιστα να σημειωθεί πως η χώρα μέχρι σήμερα διαθέτει τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου (και τα όγδοα μεγαλύτερα φυσικού αερίου) στον κόσμο και βρίσκεται διαρκώς ανάμεσα στις δέκα μεγαλύτερες χώρες παραγωγής πετρελαίου. Σύμφωνα με στοιχεία του 2018, η Βενεζουέλα διαθέτει στην παγκόσμια αγορά το φθηνότερο πετρέλαιο ενώ είναι μία από τις λίγες χώρες οι οποίες βασίζονται στην υδροηλεκτρική ενέργεια για την παραγωγή ηλεκτρισμού.

Κατά το πρώτο μισό του περασμένου αιώνα αμερικανικές εταιρείες είχαν δραστηριοποιηθεί πολύ ενεργά στην παραγωγή πετρελαίου στη Βενεζουέλα αλλά τελικά το 1973, η κυβέρνηση του Καράκας αποφάσισε την κρατικοποίηση των πετρελαιοβιομηχανιών και τρία χρόνια μετά δημιουργήθηκε η εταιρεία Petróleos de Venezuela (PDVSA). Τα επόμενα χρόνια η Βενεζουέλα δημιούργησε ένα τεράστιο σύστημα διυλιστηρίων και αγορών στις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Η εξάρτησή της οικονομίας όμως από το πετρέλαιο και την εξαγωγή του στις ΗΠΑ αποδείχθηκαν δύο σημαντικά προβλήματα.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο δεν μπορεί να θεωρηθεί τυχαίο επίσης πως μετά το Β′ Παγκόσμιο Πόλεμο η πιο ήρεμη σχετικά περίοδος στη Βενεζουέλα ήταν αυτή της δεκαετίας του 1970. Τότε που η πετρελαιοπαραγωγός χώρα, εξαιτίας της αύξησης των τιμών του πετρελαίου και την πετρελαϊκή κρίση του 1973 αύξησε σημαντικά τα έσοδά της.

Ωστόσο τα πράγματα άλλαξαν ριζικά από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, όταν η πτώση των διεθνών τιμών του μαύρου χρυσού έφερε οικονομική λιτότητα και νέα κοινωνική αναταραχή.

Η οικονομική κρίση εξελίχθηκε σε πολιτική, ακολούθησαν αποτυχημένα πραξικοπήματα και ανπροαξικόπηματα και κάπως έτσι ήρθε το κρίσιμο 1998 όταν ο Ούγκο Τσάβες κέρδισε τις εκλογές υποσχόμενος μια κοινωνική επανάσταση. «Ήρθε η ώρα για την ανάσταση της Βενεζουέλας. Ήρθε η ώρα για την αναγέννηση του λαού» όπως έλεγε στους πύρινους λόγους του.

Μέχρι το 2013 ήταν ο αδιαμφισβήτητος πρόεδρος σε αυτή τη χώρα της Λατινικής Αμερικής ενώ μέχρι και σήμερα είναι μεγάλος ο αριθμός των πολιτών της Βενεζουέλας που μιλούν με θέρμη και θαυμασμό για τον Τσάβες που έδωσε φωνή στους πιο αδύναμους της κοινωνίας της Βενεζουέλας και κατά κάποιους αποκατάστησε την κοινωνική δικαιοσύνη.

Αυτό μάλιστα παρά το γεγονός ότι οι ελλείψεις για παράδειγμα σε πολλά αγαθά- που τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί δραματικά-ξεκίνησαν επί Τσάβες και εν μέρει εξαιτίας των οικονομικών πολιτικών που άσκησε. Το δε πρόβλημα στέγασης, η αδυναμία μετασχηματισμού της οικονομίας κ.ο.κ κατέστησε τους φτωχούς ακόμη φτωχότερους.

Όταν μετά τον θάνατο του Τσάβες, το 2013, ανέλαβε τα ηνία της χώρας ο στενός συνεργάτης του, Νικολάς Μαδούρο δεν έγιναν μεταρρυθμίσεις ενώ η νέα πτώση στην τιμή του αργού πετρελαίου στην Βενεζουέλα των υψηλών αποθεμάτων, επιδείνωσε την κατάσταση. Το 2015 η χώρα αντιμετώπισε δραστική μείωση των εσόδων σε αμερικανικά δολάρια και σε εμπορεύματα.

Κατά την προεδρία του ξεσπά μια τεράστια οικονομική και ανθρωπιστική κρίση η οποία ανάγκασε μάλιστα εκατομμύρια πολίτες να μεταναστεύσουν ενώ ο Μαδούρο κατηγορείται για κακοδιαχείριση αλλά και για απολυταρχισμό. Οι κοινωνικές εντάσεις και οι συγκρούσεις απελπισμένων πολιτών με την αστυνομία έγιναν σταδιακά μια καθημερινότητα, μία ρουτίνα ενώ οι σχέσεις κυρίως με τις ΗΠΑ διαρκώς επιδεινωνόταν φτάνοντας σε οριακό σημείο επί διακυβέρνησης Τραμπ και τις κυρώσεις που επέβαλλε, με ό,τι συνεπάγεται αυτό για την εξαρτημένη από τις εξαγωγές πετρελαίου, οικονομία της χώρας.

Το σημείο καμπής ήταν βέβαια οι προεδρικές εκλογές του 2018 οπότε ο Μαδούρο επανεξελέγη πρόεδρος, αλλά διατυπώθηκαν καταγγελίες για νοθεία.

Το πιο πρόσφατο κεφάλαιο σε αυτή την πολιτική, οικονομική και ανθρωπιστική κρίση άρχισε να γράφεται στις 23 Ιανουαρίου 2019 όταν ο ηγέτης της αντιπολίτευσης και πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης, Χουάν Γκουαϊντό αυτο-ανακηρύχθηκε πρόεδρος της χώρας, ζητώντας από τον Μαδούρο να παραιτηθεί, ενώ αναζήτησε παράλληλα βοήθεια στις ΗΠΑ και σε άλλες χώρες της Δύσης.

Πόσο άλλαξε η χώρα την τελευταία 10ετία

Η αλήθεια βέβαια είναι πως η Βενεζουέλα αποτελεί μια βραδυφλεγή βόμβα εδώ και πολλά χρόνια. Αρκεί κανείς να δει πόσο έχει επιδεινωθεί η οικονομία της την τελευταία 10ετία για να καταλάβει πώς έφτασε σήμερα να είναι μια χώρα διχασμένη, μια κοινωνία πολωμένη γεμάτη από εξαθλιωμένος πολίτες που αναζητούν σωτήρες ευκαιρίας.

Το σίγουρο βέβαια είναι πως παρά τα τεράστια οικονομικά προβλήματα οι άνθρωποι πριν μια δεκαετία δεν αναγκάζονταν τουλάχιστον να ζουν χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα τις περισσότερες ώρες της ημέρες, ο μισθός αρκούσε για να ζήσουν σχετικά αξιοπρεπώς -και όχι μόνο για να αγοράσουν μια τσίχλα- και δεν αγόραζαν σάπιο κρέας από την αγορά.

Η διαφορά είναι κάτι παρά πάνω από αισθητή. Το πόσο καλύτερα ήταν ή το πόσο χειρότερα είναι, φαίνεται στο Infographic του Statista που εστιάζει σε κάποιους βασικούς δείκτες ενώ τονίζεται η σύνδεση της οικονομίας της Βενεζουέλας με τις ΗΠΑ.

Αρκεί άλλωστε να σκεφτεί κανείς πως πριν από 10 χρόνια η Βενεζουέλα ήταν για τις ΗΠΑ στη λίστα των 10 πιο σημαντικών εμπορικών εταίρων ενώ τώρα η Ουάσιγκτον έχει επιβάλλει δυσβάσταχτες κυρώσεις στις οποίες σαφώς και οφείλεται σε πολύ μεγάλο βαθμό η κρίση της οποίας διέρχεται η χώρα.

Στο μεταξύ πριν από 10 χρόνια ο πληθωρισμός ήταν σαφώς υψηλός, στο 30,9% αλλά το 2018 έφτασε το 1.300.000%.

Η αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος ήταν το 6,9% και το 2018 στο -5,2% ενώ η εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση έφτανε το 63% έναντι του 24% τώρα.

Το δε ποσοστό ανθρώπων που ζουν κάτω από τα όρια της φτώχειας σήμερα φτάνει το 33,1% αντί 27,5% το 2007.

Το δε δημόσιο χρέος της χώρας, εκτιμάται (με στοιχεία του 2017) στα 105δισεκ. δολάρια ενώ τα ομόλογα που δεν έχουν εξοφληθεί εκτιμάται πως ανέρχονται σε 36δισεκ δολάρια.

Επίσης πριν 10 χρόνια, 2008 οι ΗΠΑ εισήγαγαν από τη Βενεζουέλα πετρέλαιο αξίας 43,7 δισεκ. δολαρίων έναντι 8,6 εκατ δολαρίων το 2018 ενώ αξίζει να σημειωθεί πως η Βενεζουέλα είναι η χώρα με τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου τα οποία το 2017 έφταναν τα 301δισεκατομμύρια βαρέλια (18% επί των παγκόσμιων αποθεμάτων).

Βέβαια, ο Τραμπ έκανε πράξη την απειλή τους προς τον Νικολάς Μαδούρο (ότι δηλαδή «Οι ΗΠΑ θα χρησιμοποιήσουν όλο το βάρος και τη δύναμη της οικονομίας τους αλλά και της διπλωματίας, για να ασκήσουν πιέσεις ώστε να αποκατασταθεί η Δημοκρατία στη Βενεζουέλα»). Έτσι επέβαλλαν και νέες κυρώσεις στο καθεστώς Μαδούρο, στοχοποιώντας κυρίως την κρατική πετρελαϊκή εταιρεία PdVSA αφού τα έσοδα από το πετρέλαιο ήταν η βασική πηγή εσόδων της χώρας.