Πολιτικές ίντριγκες, αντικυβερνητικές διαδηλώσεις, παρεμβάσεις ξένων δυνάμεων, εθνικές και θρησκευτικές διαμάχες, συνθέτουν ένα εκρηκτικό μείγμα στα δυτικά Βαλκάνια που απειλεί και την περιφερειακή ασφάλεια. Ταυτόχρονα, Ουάσιγκτον, Μόσχα, Βερολίνο και Πεκίνο σε φρενήρη γεωοικονομικό ανταγωνισμό προωθούν την εφαρμογή αντιφατικών δογμάτων, με στόχο να αυξήσουν την επιρροή τους, κατοχυρώνοντας θέσεις, ισχυροποιώντας σχέσεις και εξοβελίζοντας αντιπάλους.
Οι διαρκείς παρεμβάσεις ξένων δυνάμεων, η αναβίωση της ευρωπαϊκής προοπτικής, το spillover effect του γεωπολιτικού ανταγωνισμού NATO - Ρωσίας και των γεωπολιτικών ανακατατάξεων που πυροδοτεί η στρατηγική απόφαση ΗΠΑ και ΕΕ για τον περιορισμό του ρόλου της Τουρκίας και η δυναμική είσοδος της Κίνας, επηρεάζουν πλέον τις πολιτικές τάσεις και την καθημερινότητα στα Βαλκάνια, επιδρώντας άμεσα στις προσδοκίες των πολιτών.
Η δυναμική αυτή όμως, καθιστά το ιδιαίτερο εθνο-θρησκευτικό συνονθύλευμα της περιοχής ευεπίφορο σε εξωτερικές παρεμβάσεις και με βάση το ιστορικό και τις ανοιχτές εστίες έντασης, ενδεχόμενη διάψευση προσδοκιών θα μπορούσε να δράσει αποσταθεροποιητικά και διασπαστικά, με συνέπειες που δεν μπορούν εύκολα να προσδιοριστούν.
Τα νέα πολιτικά γεωοικονομικά δεδομένα στην περιοχή των δυτικών Βαλκανίων ενδέχεται να διαμορφωθούν:
από τις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις σε Αλβανία, Σερβία, Μαυροβούνιο που ξυπνούν μνήμες για «Βαλκανική Άνοιξη».
από τους ενεργειακούς διαδρόμους και τις πολιτικές ανακατατάξεις που πυροδοτεί η διαδικασία χάραξης και επανακαθορισμού τους.
από την επίσημη και μυστική διπλωματία, έχει μια έντονη δραστηριότητα αναφορικά με τις εξελίξεις στην περιοχή των δυτικών Βαλκανίων.
από τις ισορροπίες και τους ανταγωνισμούς τρίτων χωρών και σχηματισμών καθώς και την επιρροή τους στις τοπικές πολιτικές εξελίξεις.
από τις υπό διαμόρφωση ελίτ που θα αναδειχθούν μέσα από τις κινηματικού τύπου διαμαρτυρίες.
από τους ενεργούς θύλακες ισλαμιστών και χριστιανών εξτρεμιστών μαχητών και δομών των παλιών παραστρατιωτικών οργανώσεων και την επιρροή υπερεθνικιστικών δογμάτων.
από την έκβαση του σχεδίου ανταλλαγής εδαφών Κοσόβου και Σερβίας και τον αντίκτυπο στις κοινωνίες. Το αμφιλεγόμενο αυτό σχέδιο φαίνεται αποτελεί μια ακόμη προσπάθεια να κλείσουν παλιές πληγές, αλλά ρισκάρει να ανοίξει νέες, ή ενώ διατρέχει τον εγγενή κίνδυνο να “καεί” συμπαρασύροντας εμπνευστές και εκτελεστές του και παραδίδοντας την περιοχή σε νέο κύμα εθνικιστικής αναρχίας.
Διαδηλώσεις
Οι μεγάλες αντικυβερνητικές διαδηλώσεις εναντίον του Αλβανού πρωθυπουργού Έντι Ράμα, του Σέρβου προέδρου Αλεξάνταρ Βούτσιτς και του Μαυροβούνιου προέδρου Μίλο Ντζουκάνοβιτς, βρίσκουν πρόσφορο έδαφος στην χρόνια υπανάπτυξη και τις διαδοχικές διαψεύσεις προσδοκιών, εμφορούνται από ένα αίσθημα αντίδρασης αν και οι ομάδες που φαίνονται να τα υποστηρίζουν δεν συνδέονται, άμεσα, μεταξύ τους.
Οι διαδηλώσεις, αποτελούν αδιαμφισβήτητο μοχλό πίεσης προς τις ηγεσίες, ενώ μπορούν να ερμηνευτούν ως μήνυμα από τρίτους παίχτες. Ο σωρευμένος θυμός και η κλιμακούμενη ένταση είναι πιθανό να οδηγήσουν σε πολιτικές ανατροπές, σε κάποιες περιοχές. Ωστόσο, παρά τις ανακατατάξεις που ενδέχεται να προκαλέσουν, η πολιτική αστάθεια και η διαρκής αναταραχή θα αποτελούν βασικά συστατικά του νέου status quo στην περιοχή.
Όμως οι εθνοτικές και θρησκευτικές διαφορές, αν και βρίσκονται σε υπολανθάνουσα κατάσταση, εφόσον ξεσπάσουν, δεν είναι διαχειρίσιμες. Όπως έχει αποδειχθεί στο παρελθόν τα ζητήματα ταυτότητας στα Βαλκάνια δεν λύνονται με λαϊκή βούληση και οι δημοκρατικές διαδικασίες όπου αναζητήθηκαν ad hoc και ως λύση σε πολιτικά αδιέξοδα έριξαν λάδι στη φωτιά του εθνικισμού, βάθυναν διαιρέσεις και αποσταθεροποίησαν χώρες.
Σε μια προσπάθεια διασφάλισης της σταθερότητας και απομάκρυνσης επιρροών από τη Μόσχα και την Τουρκία, ο πρωθυπουργός της Βόρειας Μακεδονίας Ζόραν Ζάεφ, διαλύει την πανίσχυρη Διεύθυνση Ασφάλειας και Κατασκοπείας ή UBK, η οποία βρισκόταν στο επίκεντρο του σκανδάλου των υποκλοπών το 2015, για να ιδρύσει νέα, στα δυτικά πρότυπα και με “καθαρό” προσωπικό. Ωστόσο, το ερώτημα που εγείρεται πλέον είναι αν και σε πιο βαθμό τα στελέχη που θα επιλεγούν για τη διάδοχη υπηρεσία θα είναι επαρκώς ελεγμένα και απαλλαγμένα από δεσμούς και βάρη με το παρελθόν και τρίτες χώρες. δεδομένης της εργώδους προσπάθειας της Ρωσίας να δημιουργήσει παράλληλο κράτος στη χώρα.
Παράλληλα στο Κόσοβο εντείνεται η αντιπαράθεση του προέδρου Χασίμ Θάτσι με τον πρωθυπουργό Ράμους Χαραντινάι, καθώς ο πρώτος έχει υιοθετήσει μια πιο ηπία στάση προς τη Δύση ενώ ο δεύτερος μια πιο σκληροπυρηνική. Ο Χαραντινάι αντιδρά στο σχέδιο ανταλλαγής εδαφών Σερβίας – Κοσόβου, επέβαλε δασμούς 100% στη Σερβία και μετεξέλιξε τη δύναμη ταχείας αντίδρασης σε τακτικό στρατό, πριν ολοκληρωθεί η διαδικασία απονομής Δικαιοσύνης στη Χάγη.
Την ίδια στιγμή, η Ελλάδα, που αποτελεί φάρο σταθερότητας για την περιοχή, οδηγείται σε πολλαπλές εκλογές, σε κλίμα ακραίας πόλωσης, μετά τα εθνικά και οικονομικά θέματα στο προσκήνιο, τον ευρωσκεπτικισμό και το νεοναζισμό σε άνοδο και με τα προβλήματα στις διμερείς σχέσεις με την Τουρκία σε έξαρση.
Ανταγωνισμός δυνάμεων
Η περιοχή των δυτικών Βαλκανίων αποτελεί μια αρένα γεωπολιτικού ανταγωνισμού κυρίως μεταξύ μεγάλων δυνάμεων. Κράτη που είτε δεν έχουν πολιτική σταθερότητα, που είτε έχουν να αντιμετωπίσουν οικονομική κρίση, που είτε μαστίζονται από εθνοτικές διαφορές, δεν έχουν και πολλές επιλογές παρά να ακολουθήσουν τις στρατηγικές των μεγάλων δυνάμεων.
Η εξωτερική πολιτική του Ντόναλτ Τραμπ στα δυτικά Βαλκάνια δεν διαφέρει πολύ των προκατόχων του, Μπιλ Κλίντον, Τζορτζ Μπους και Μπάρακ Ομπάμα. Επιπλέον, η στάση της Ουάσιγκτον απέναντι στη Σερβία δεν έχει αλλάξει, καθώς διατηρείται πολύ πιο κοντά στον ρωσικό άξονα, ενώ το Κόσοβο και το Μαυροβούνιο στον αμερικανικό. Αν και η επιρροή των μεγάλων δυνάμεων είναι σημαντικός παράγοντας, οι εσωτερικές ισορροπίες και δυναμικές, είναι αυτές που καθορίζουν την προοπτική Έτσι, οι συγκλίσεις Αλβανίας-Κοσόβου και η προοπτική ανατροπής του πολιτικού σκηνικού στο Μαυροβούνιο, τροφοδοτούν δυναμικές που δεν είναι εύκολα ελέγξιμες από τους δυτικούς παίχτες, αλλά εξυπηρετούν, λόγω της αναταραχής, την ατζέντα της Μόσχας.
Οι διπλωματικές ισορροπίες φαίνεται να ευνοούν το Κόσοβο το οποίο παραμένει προσηλωμένο στην εθνική στρατηγική των αλβανών. Η Ουάσιγκτον και το Βερολίνου αντιλαμβάνονται το Κόσοβο ως κομβικό σημείο για την ασφάλεια της ευρύτερης περιοχής και για τη χαλιναγώγηση της Ρωσίας. Η Γερμανία, μάλιστα, σε μια προσπάθεια να διαμορφώσει διαρκείς δεσμούς έχει εδραιώσει το «Berlin Process», συμβάλλοντας τόσο πολιτικά, όσο και οικονομικά στη διατήρηση των χωρών σε ευρωατλαντική τροχιά.
Η Ρωσία από την πλευρά της προσπαθεί να υπονομεύσει την επιρροή της Δύσης και χρησιμοποιεί τους δικούς της «παίκτες», Σερβία και Republika Srpska. O Βλάντιμιρ Πούτιν εκμεταλλεύεται την εκκλησιαστική διπλωματία και τον εθνικισμό αποκτώντας ισχυρά ερείσματα στους ορθόδοξους χριστιανικούς πληθυσμούς, θεωρώντας ότι μπορεί να αποτρέψει τα αμερικανικά σχέδια για την περιοχή
Επίσης ισχυρή παρουσία στην περιοχή από το 1992 έχει η Βρετανία που συνεχίζει να επηρεάζει τις ισορροπίες. Η κυβέρνηση του Λονδίνου ανακοίνωσε στη Διάσκεψη του Λονδίνου του Ιουλίου 2018 για τα δυτικά Βαλκάνια ότι η Βρετανία θα αυξήσει τη χρηματοδότηση των διμερών προγραμμάτων στην περιοχή σε 80 εκατ. λίρες ετησίως μέχρι το 2020. Ο κύριος στόχος είναι συνεργαστεί με τα κράτη των δυτικών Βαλκανίων και τους βασικούς τους εταίρους προκειμένου να ενδυναμωθεί ο ρόλος της Βρετανίας στη διατήρηση της ασφάλειας και της κοινωνικό- οικονομικής ανάπτυξης καθώς και στις προσπάθειες για συμφιλίωση και ανάπτυξη σχέσεων καλής γειτονίας.
Αξιοσημείωτη είναι και η παρουσία της Κίνας στα δυτικά Βαλκάνια που δραστηριοποιείται ως οικονομική και επενδυτική δύναμη με στόχο την ένταξη τους στο φιλόδοξο project “One Belt, One Road”. H Κίνα ετοιμάζεται για ακόμα μια μεγάλη επένδυση αυτή για τη δημιουργία του θερμοηλεκτρικού σταθμού της Τούσλας στην Βοσνία – Ερζεγοβίνη. τον οποίο όμως χρηματοδοτεί κινεζική τράπεζα και κατασκευάζουν κινεζικές εταιρίες, τη στιγμή που η ΕΕ σηκώνει τείχη απέναντι στο Πεκίνο. Η Βοσνιακή και Κροατική Ομοσπονδίας έχοντας στόχο την εξασφάλιση της ενεργειακής παραγωγής πέρα από το 2027, συμφώνησε να εξασφαλίσει δάνειο ύψους άνω των 600 εκατομμυρίων ευρώ από την Κίνα για την κατασκευή της νέας αυτής μονάδας ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα. Όμως το έργο αντιμετωπίζει έντονες επικρίσεις τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εκφράζει έντονες ανησυχίες και αντιδρά όπως και περιβαλλοντολόγοι στη Βοσνία που υποστηρίζουν ότι θα επιβαρύνει την ήδη μολυσμένη ατμόσφαιρα.
Το μέλλον της περιοχής εξαρτάται από τις διαθέσεις των ξένων δυνάμεων και το Κόσοβο φαίνεται να εξελίσσεται σε ένα μεγάλο πείραμα της Δύσης που ενισχύει και τον αλβανικό παράγοντα στα δυτικά Βαλκάνια με ότι και αν συνεπάγεται αυτό για όλη την περιοχή.