Η αυτοδιοίκηση των υποδούλων Ελλήνων και η δικαιϊκή κατάστασή τους, καθώς και η μέχρι τότε ιστορία των δικαιϊκών θεσμών μέχρι τις παραμονές της επανάστασης, συναποτελεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον ενασχόλησης. Η ηρωϊκή Επανάσταση των υποδούλων Ελλήνων του 1821, είναι ως αναφερόμενη μοναδική παγκοσμίως, δεν μπορεί να συγκριθεί με καμία άλλη επανάσταση κοινωνικού τύπου. Αυτό έχει δηλωθεί κι από ανθρώπους των γραμμάτων κατά το παρελθόν. Οι ηρωϊκοί Έλληνες πρόγονοί μας με το Ιερό Λάβαρο εκ της Αγίας Λαύρας των Καλαβρύτων, ξεχύθηκαν με το σύνθημα: «Ελευθερία ή Θάνατος».
Απαίτησαν και διεκδίκησαν οι Έλληνες του Μωριά την ελευθερία τους και όχι πλέον τη δουλεία, για τους ίδιους και τα παιδιά τους. Με τη δημιουργία του το νεοελληνικό Κράτος, θα καταδικάσει αμέσως κάθε μορφή δουλείας, για τα θεμέλια ενός στέρεου θεσμικού δικαϊκού πλαισίου της σύννομης δικαιϊκής λειτουργίας.
Η έμπνευση έρχεται κι απ’ τις αρχαίες δικαιϊκές αρχές του φιλάνθρωπου δικαίου του αρχαίου ελληνικού δικαίου, κατόπιν του σοφού βυζαντινού δικαίου και του λόγιου βυζαντινού διαφωτισμού. Παράλληλα χρησιμοποίησαν την τότε Ευρωπαϊκή σκέψη, την εμπειρία και τη νέα γνώση, με τη σύγχρονη επιστημονική ανακάλυψη.
Ο Έλληνας έχει από τη φύση του, το δώρο του Θεού μέσα στο DNA του, είναι από την αρχαιότητα μοναδικός και αναντικατάστατος, ήδη γνωστό απ’ την Οδύσσεια. Αυτή την μοναδική θεία δωρεά και υπόστασή του οφείλει να την προστατεύει διαχρονικά, όπως και σήμερα. Σήμερα που η Παγκοσμιοποίηση και η Νέα Τάξη Πραγμάτων απαιτεί, διεκδικεί την αλλοίωση του ανθρώπινου γενετικού κώδικα, η ελληνική φυλή και γλώσσα και ο πολιτισμός οφείλει να διασωθεί έστω και από το λείμμα και θα διασωθεί έστω εις μικρόν.
Ως γνωστόν απ’ την έναρξη του αγώνα υπέρ της ελευθερίας του Γένους για την πολυπόθητη ελευθερία και τα δίκαια του λαού, θα συγκροτηθούν τα σχετικά διοικητικά όργανα, τα αναγκαία για την αντιμετώπιση της εθνικής νέας κατάστασης. Σε τοπικό και κοινοτικό επίπεδο και έπειτα σε ευρύτερο πολιτειακό επίπεδο. Μετά απ’ την εδραίωση των προοπτικών της ανεξαρτησίας, θα εκπονηθούν και τα νομικά θεσμικά κείμενα, με τις σαφείς εθνικές αξίες, τα ιδανικά και τις ιδεολογικές επιρροές, που βασίζονταν στο ιστορικό τρίπτυχο: Πίστις, Πατρίς, Οικογένεια.
Αυτά τα διαχρονικά ιδανικά, έδωσαν την αιώνια πνευματική δύναμη στους προγόνους μας, μαζί τους και ο προπάππος μου ο γενναίος Πανάγος, μεγαλωμένος στου Καλαβρύτου τα βουνά, ώστε όλοι να αγωνιστούν, για τα δίκαια των επόμενων ελεύθερων γενεών, χύνοντας ποτάμι το αίμα τους, στο βωμό υπέρ της ελευθερίας του Γένους.
Από την Α’ Εθνοσυνέλευση θα τεθούν οι βάσεις για τη συγκρότηση των κεντρικών, δικαιϊκών και των πολιτικών θεσμών, για τη διοικητική αντιμετώπιση των κοινωνικών, βιοτικών, πνευματικών και πολεμικών αναγκών. Το σύστημα της απονομής της νεοελληνικής δικαιοσύνης, θα λάβει νέα μορφή, που δυστυχώς, δεν κατάφερε να προστατέψει απ’ τη δολοφονία τον ανιδιοτελή κυβερνήτη Ιω. Καποδίστρια. Μέχρι και σήμερα το Προοϊμιο του ισχύοντος Ελληνικού Συντάγματος, ομολογεί και μαρτυρεί αυτή την αρχική βιωτή και το ανιδιοτελές ήθος του Γένους και της επικρατούσας θρησκείας: «Εις το Όνομα της Αγίας και Ομοουσίου και Αδιαιρέτου Τριάδος».
Θεματικοί άξονες για τη βαθμιαία συγκρότηση του νεοελληνικού Κράτους, ως Κράτους Δικαίου, για την απονομή της δικαιοσύνης, και τη διαμόρφωση των θεσμών, με την εξέλιξη προς το νεοελληνικό δίκαιο, θα δώσει τις νέες κατευθύνσεις και τις προοπτικές. Ο υπουργός και πρέσβης της Ρωσίας και αργότερα Κυβερνήτης της Ελλάδος Ιωάννης Καποδίστριας ως νομικός και ιατρός, και έμπειρος διπλωμάτης οραματίστηκε την Ελλάδα ως μοντέλο της Ελβετίας που της έφτιαξε το σύστημα των Καντονίων, για την κεντροανατολική Μεσόγειο. Αλλά, ο ευαίσθητος χώρος της Κεντρικής και Ανατολικής Μεσογείου πάντοτε θα βρισκόταν υπό την παρακολούθηση σκοτεινών μεγάλων συμφερόντων και αμείλικτων πολιτικών διαβουλεύσεων.
Το θεσμικό δικαιϊκό διοικητικό έργο μέχρι την επανάσταση και τις συνέπειες στην εξέλιξη του δικαίου από τα πρώτα χρόνια της σκλαβιάς είναι σημαντικό. Καθότι, της άλωσης του Ελληνισμού προηγήθηκε η Φραγκική Κατοχή των Ελληνικών χώρων, της κατάκτησης του Βυζαντινού Κράτους, από αδίστακτους Χριστιανούς Σταυροφόρους. Οι Φράγκοι κατακτητές προσπάθησαν ποικιλοτρόπως να επιβάλουν το δικό τους δίκαιο, αυτό γίνεται γνωστό αργότερα κι απ’ το «Χρονικό του Μωρέως». Κατά το χρόνο της τουρκικής σκλαβιάς οι ελληνικές περιοχές δεν θα έχουν μία ομοιόρμορφη διοίκηση. Υπήρξε λιγότερη και αλλού περισσότερη αυτοδιοίκηση, που συν «τω χρόνω» οι κατακτητές ίσως θα παραχωρούσαν.
Η νοημοσύνη και η πνευματική υπεροχή έναντι των κατακτητών θα βοηθήσει το Γένος να ανασαίνει. Διαπρεπείς Έλληνες θα βρεθούν στην φράγκικη και τουρκική διοικητική ιεραρχία, διεκδικώντας περισσότερη αυτοδιοίκηση και υπερασπίζοντας τα Δίκαια των υποδούλων. Ο δρόμος για την εθνική παλιγγενεσία διήνυσε το μεγάλο αιματηρό στάδιο.
Οι εκκλησιαστικοί ηγέτες έχοντας αποκτήσει τα ιδιαίτερα προνόμια διεκδικούσαν την ελεύθερη εξάσκηση των θρησκευτικών καθηκόντων και της λατρείας, καθώς και της ελληνικής παιδείας.
Στην Πελοπόννησο, σε Στερεά Ελλάδα και σε Μάνη, και σε κάποια ελληνικά νησιά, η οργάνωση της διοίκησης θα είναι διαφορετική και ποικίλη.
Ο Μωριάς ως Πελοπόννησος ήταν το Μέγα Σαντζάκιον με έδρα την Κόρινθο, το Λεοντάριο, το Μυστρά, το Ναύπλιο, και τέλος την ιστορική Τρίπολη. Ο Πασάς είχε υπαλλήλους και έλληνες.
Τον Μουκαμπελετζή που κρατούσε τα βιβλία, για τις οροθεσίες των επαρχιών, των χωριών και των αγρών, ενώ ο Δεφτέρ-κεχαγιάς ήταν παρών στο άνοιγμα και στο κλείσιμο των βιβλίων αυτών για να τα σφραγίσει.
Ο Πασάς είχε δίπλα του και τον Καδή, τον δικαστή, που μπορούσε αρμοδίως άμεσα να λύνει κάθε διαφορά, τόσο αστική όσο και εμπορική, ενώ οι αποφάσεις του θα εκτελούντο άμεσα, με τη βοήθεια της φρουράς εκ του Πασά. Ο Πασάς ίσως θα του επέτρεπε ενίοτε, να δίκαζε και ποινικές υποθέσεις. Κάθε χωριό ή κωμόπολη είχε επικεφαλής έναν ή δύο Έλληνες Δημογέροντες για την κοινοτική αυτοδιοίκησή τους. Αυτούς θα τους ψήφιζε η ελληνική κοινότητα με απαρτία των μελών της.
Στις κοινότητες των Τούρκων, ο προεστώς θα διοριζόταν απευθείας από τον Πασά. Η εκλογή θα θεωρείτο ως έγκυρος μόνο όταν ο Καδής θα επικύρωνε το έγγραφο του συντασσομένου και υπογραφομένου από τους εκλογείς. Οι Δημογερόντες είχαν εξουσία απόλυτη, αλλά για σπουδαία ζητήματα υποχρεούντο να συγκαλέσουν το Συμβούλιο με μέλη τους Προκρίτους και για τα πιο σημαντικά θέματα η παρουσία ήταν απαραίτητη με όλα τα μέλη της κοινότητας. Όταν οι επαρχίες απέκτησαν επαρχιακή συνέλευση, εκλέγοντας ένα ταμία και δύο προεστώτες, τον έναν έλληνα, και τον άλλο τούρκο που θα τον ονόμαζαν Αγά.
Οι Κοντζαμπάσηδες ως Έλληνες κι ενώ απέκτησαν το δικαίωμα να συνέρχωνται μία φορά κάθε έτος στην πρωτεύουσα της διοίκησης, συγκροτώντας τη συνέλευση, με τον Πασά, θα δύναντο να καθορίσουν για κάθε επαρχία την αναλογία των φόρων. Κάποιοι, κρυφά θα οραματίζονταν το Ελεύθερο Γένος.
Η Μάνη δεν υποτάχθηκε ποτέ εξ’ ολοκλήρου, κι ενώ όφειλε κάθε χρόνο να στέλνει το φόρο της στο Σουλτάνο, σπάνια, θα τον κατέβαλε. Χωριά και Κωμοπόλεις αποτελούσαν κοινότητα της οποίας ως άρχοντας εκλεγμένος θα ήταν ο Καπετάνος.
Οι ελληνικές περιφέρειες με περισσότερους καπετάνους αποτέλεσαν τις επαρχίες, τις οποίες διοικούσε ένας ανώτερος καπετάνος. Αυτοί αποτελούσαν συμβούλιο στο οποίο θα προήδρευε ο Αρχικαπετάνος, τον οποίο αργότερα θα διόριζαν οι Τούρκοι με το τίτλο του Μπέη. Ήδη οι προηγηθείσες αιματηρές επανάστασης όπως του 1770 είχαν φέρει αναταραχές.
Για τη Στερεά Ελλάδα τα κεφαλοχώρια θα ήταν υπό την εποπτεία του Σούμπαση και του Έλληνα Προεστού. Οι επαρχιακές συνελεύσεις θα συγκαλούντο από τους προκρίτους, καθώς και άλλες συνελεύσεις στην πρωτεύουσα. Οι προεστώτες θα εκλέγοντο, μέχρι που το δημοκρατικό προνόμιο αυτό, της εκλογής των, το κατήργησε ο Αλή Πασάς. Ενδεχομένως κάποιες περιοχές να απολάμβαν μία περισσότερη αυτονομία και ελευθερία. Για τα νησιά ο ανώτατος διοικητής ήταν ο Βοεβόδας. Ο Καδής δεν υπήρχε παντού, σε κάποια νησιά, ίσως να ήταν και Έλληνας.
Η αυτοδιοίκηση ήταν προνόμιο με ρευστότητα, υπό το καθεστώς του τουρκικού απολυταρχικού κράτους, καθότι η βούληση του κάθε Σουλτάνου μπορούσε να μεταβληθεί άρδην. Ο καδής όταν θα δίκαζε τις διαφορές μεταξύ των Ελλήνων, όφειλε, να εφαρμόζει το δίκαιο των διαγομένων μερών. Δυστυχώς, αυτό σπάνια θα εφαρμοζόταν, κι αυτό επειδή ο τούρκος καδής θα ήταν αγράμματος ή από τουρκικό φανατισμό, ο ίδιος, δεν ήθελε να εφαρμόσει το ελληνικό δίκαιο για τους Έλληνες. Οι δίκες με καδή, ήταν και πολυέξοδες, αφού ο ίδιος, θα λάμβανε ποσοστά για την εκδίκαση, από τους ίδιους τους διαδίκους. Έτσι οι Έλληνες ενίοτε προτιμούσαν να λύνουν τις διαφορές τους, με τους Δημογέροντες, που είχαν μια αστική δικαιοδοσία, καθώς και τις συνομολογήσεις συμβολαίων.
Σε όσες περιοχές που δεν τις είχαν πάρει στα χέρια τους οι επίσκοποι, η δικαστική εξουσία, εφαρμοζόταν με τον ως άνω τρόπο. Με τον καιρό που απέκτησαν περισσότερη δικαστική δικαιοδοσία οι Επίσκοποι, οι αποφάσεις των δημογερόντων, θα μπορούσαν να εκκληθούν, ενώπιον και του Καδή ή ενώπιον του Πασά.
Μετά τον επίσκοπο, ο ανώτατος δικαστής ήταν ο Πατριάρχης. Ανώτατο ελληνικό δικαστήριο για εκκλησιαστικές και πολιτικές αποφάσεις συγκροτείτο από τον Οικουμενικό Πατριάρχη ως πρόεδρος, με μέλη τη Σύνοδο των Επισκόπων. Είχε και ποινική δικαιοδοσία, μάλιστα είχε δικές του φυλακές και κρατητήρια, με στρατιωτικό τάγμα.
Στη Κωνσταντινούπολη τα επισκοπικά δικαστήρια θα είχαν πρόεδρο τον Πατριάρχη ή τον αναπληρωτή του. Μέλη τους επισκόπους ή προεστούς, ενώ στις επαρχίες, θα δίκαζαν οι επίσκοποι, ως πρόεδροι, με μέλη τους προεστώτες. Επίσκοποι δίκαζαν μόνοι τους, κυρίως ζητήματα κληρονομικών υποθέσεων ή γαμικές διαφορές. Έκκληση θα μπορούσε να ασκηθεί μόνο ενώπιον του Πατριάρχη.
Η δικαιοδοσία των επισκόπων είχε διαιτητικό χαρακτήρα, στηριγμένη στην ελεύθερη και κοινή συναίνεση των διαδίκων. Ενίοτε κάποιοι επίσκοποι αναλαμβάνοντας τη διοίκηση της δικαιοσύνης, ενεργούσαν με την έννοια της επιβολής, κι όχι της διαιτησίας. Τότε, κάποιοι Έλληνες ζητούσαν να δικαστούν από τον Καδή, κι όχι από Επίσκοπο. Οι επίσκοποι είχαν μαζί τους και δικούς τους συμβολαιογράφους, που τους ονόμαζαν Κατζιλιέρους ή Νοταρίους. Αυτοί θα συνέτασσαν και θα υπέγραφαν διαθήκες, έγγραφα, με ανάγκη από δημόσια επικύρωση. Τα φύλαγαν ως δημόσια βιβλία, μαζί με άλλα έγγραφα και παρακαταθήκες.
Η σκλαβωμένη ελληνική γη ανήκε στη δικαιοδοσία του Σουλτάνου, έτσι όσοι θα την καλλιεργούσαν, όφειλαν να αποδίδουν το δέκατο της παραγωγής τους. Εκτός από Έλληνες υπήρχαν και αρκετοί Τούρκοι γαιοκτήμονες και τα κτήματα τα ονόμαζαν Τσιφλίκια. Οι καλλιεργητές, όφειλαν να αποδίδουν το μισό ή το τρίτο της παραγωγής. Υπήρχαν και κεφαλοχώρια που είχαν μικροιδιοκτησίες και οι Έλληνες.
Η γνωστή Εξάβιβλος του Αρμενόπουλου δεν ήταν η μοναδική πηγή αστικού δικαίου. Υπήρχαν και ποικίλες Συλλογές Βυζαντινού Δικαίου. Καθώς κι άλλα νομολογιακά συμπιλήματα συντεταγμένα. Οι Έλληνες Δικαστές συμβουλεύουνταν κάθε είδος Συλλογής νόμων και νομολογίας, κι όπου θα βρισκόταν συγκεντρωμένο σε χρήση το Βυζαντινό Δίκαιο. Αρκετές ιερές μονές διέθεταν Συλλογές όπως του Συντάγματος του Ματθαίου Βλαστάρεως, μεταγλωτισμένου, σε νεοελληνική γλώσσα από τον άρχοντα Νικόλαο Κουνάλη ή Κουνάλη Κριτόπουλο (1498).
Η Μικρή Σύνοψις ή Μικρό κατά Στοιχείον, απόσπασμα από τα Βασιλικά, μεταγλωτισμένο σε νεοελληνική, κι άλλες Συλλογές. Διάφορα Κανονάρια, των πνευματικών, όπως: Κανονάριον ιερομονάχου Μακαρίου, από 231 κεφάλαια σε δύο χειρόγραφα, Νομοκάνονα πλουσιωτάτου σε πέντε χειρόγραφα, Νομοκάνονα Κώδικα Αγίου Τάφου, Νομοκάνονα Συμεών ιερομονάχου του Σχολαρίου (1576), Βασιλικούς Νόμους του πρωτονοτάριου Θεοδοσίου Ζυγομαλά σε επιτομή, Σοφωτάτου Μιχαήλ ανθυπάτου μεγάλου κριτού της Ανατολής του Ατταλειώτου, Απόσπασμα δημώδους μεταφράσεως Εξαβίβλου Αρμενόπουλου, από τον Ζυγομαλά, το χειρόγραφο της Μαρκιανής βιβλιοθήκης, το Νόμιμον, Ιωάννου ιερέως Τρουλινού Κρητός, όπου αναφέρει: Ανατολικού νομίμου βιβλία τρία του Μπονεφίντιους, τις Νεαρές του Ιουστινιανού, την Εξάβιβλο Αρμενόπουλου, την Εκλογή Λέοντος, κ.ά.
Το χειρόγραφο της Παρισινής βιβλιοθήκης, υπό ιερομονάχου Θεοκλήτου, τη Συλλογή Κανόνων με σχόλια Ζωναρά, υπό ιερομονάχου Διονυσίου (1750) στη Μονή Δοχειαρίου Αγίου Όρους. Ο Νομοκάνων ιερομονάχου Θεοκλήτου (1767) της Σκήτης Καυσοκαλυβίων, του Καμπανίας επισκόπου Θεοφίλου (1795) το Πρόχειρον Νομικόν, αποτελούμενο από δύο μέρη, του Εκκλησιαστικού και του Πολιτικού Νόμου. Ο Νομοκάνων Μανουήλ Μαλαξού εκ Ναυπλίου, που ήταν συμβολαιογράφος, περιέχει αποσπάσματα Εκλογής Λέοντος, από το Νομοκάνονα του Μ.Φωτίου, του Συντάγματος Ζωναρά, και του Βλαστάρεως, και της Εξαβίβλου.
Πέρα απ’ το γραπτό δίκαιο αναπτύχθηκε και το εθιμικό δίκαιο, με στοιχεία κυρίως τοπικού εθιμικού δικαίου. Η συχνή δυσχέρεια για την εξακρίβωση και την εφαρμογή του, γέννησε την απαραίτητη ανάγκη της συγκέντρωσης και καταγραφής του. Έχουμε κωδικοποιημένο το εθιμικό δίκαιο της Σύρου, της Σαντορίνης, της Νάξου, σε απλή γλώσσα.
Το Κανονικό Δίκαιο εξακολουθούσε να ισχύει παράλληλα με σχετικές πατριαρχικές αποφάσεις και συνοδικές πράξεις, όπως Νεοφύτου Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως σημείωμα Περί Διαφόρων Γαμικών Κεφαλαίων, του έτους 1611, επίσης απ’ το έτος 1723 Γράμματα του Πατριάρχου Ιερεμίου και του Πατριάρχου Αθανασίου Αντιοχείας προς την Αγιωτάτην Σύνοδον της Ρωσίας. Εδώ αναγνωρίζονται αρκετά τινά μαζί με το Αυτοκέφαλο της Ρωσικής Εκκλησίας, καθώς και Πράξη Συνοδική της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Κωνσταντινουπόλεως (έν έτει ,ξζστ’) περί πατριάρχου Μοσχοβίας, επί του Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Ιερεμίου του έτους 1588, κ.ά.
Πηγές του Ελληνικού Δικαίου επί τουρκοκρατίας χρήζουν της περισσότερης έρευνας, αφού αφορούν εκκλησιαστικό και αστικό δίκαιο, μέχρι και το 1821. Αναγκαίο υλικό για τη κατατόπιση της έρευνας, όσον αφορά το νομικό υλικό, της διακρίβωσης των πηγών του δικαίου, για την εποχή αυτή. Δυστυχές είναι ότι πλείστα των χειρογράφων δεν βρίσκονται σε ελληνικά χέρια, αλλά σε ξένες βιβλιοθήκες.
Αρκετά σημαντικά νομικά βιβλία εξαγοράσθηκαν ή κλάπηκαν κατά τον 18ο αιώνα για λογαριασμό ξένων βιβλιοθηκών. Άραγε για ποιό Μεσαίωμα μας ομιλούν οι Φράγκοι, όταν Έλληνες χριστιανοί και βυζαντινοί, έχουν από νωρίς Πανεπιστήμια και Πανδιδακτήρια, αυτοί άραγε τι είχαν, να μας επιδείξουν.
Οι Έλληνες λόγιοι και αργότερα οι λογάδες του Γένους αναγκάζονται λόγω της τουρκικής σκλαβιάς να φύγουν στην Εσπερία, για να σωθούν, βρίσκουν μία θέση εργασίας ως καθηγητές στα φροντιστήρια και στα Κολλέγια της Δύσης. Μεταφέρουν τις γνώσεις και την παιδεία τους. Έτσι η Εσπερία θα καταφέρει να ελευθερωθεί από την Ιερά Εξέταση και το πνεύμα της δικής της σκλαβιάς, για να προσανατολιστεί στο δρόμο της ελευθερίας της και του διαφωτισμού της.
Λογάδες Έλληνες βοήθησαν στην Εσπερία να βρεθεί ο δρόμος της Ελευθερίας, μακριά από τα Αλάθητα κογκλάβια και τους αμείλικτους ιεροεξεταστές της. Η Επανάσταση του 1821 έγινε το μοναδικό παγκοσμίως αποκύημα προσπαθειών ηρώων, αγίων, οσίων, μαρτύρων και ομολογητών της ελληνορθόδοξης πίστης του Γένους των Ελλήνων.
Τυχαία δεν ξεκίνησε απ’ τη Πελοπόννησο, ούτε ευλογήθηκε τυχαία στη Μονή Αγίας Λαύρας, ούτε τότε τυχαία συγκεντρώθηκαν οι οπλαρχηγοί κατά την ετήσια περίοδο της εβδομάδας του μεγάλου πανηγυριού της Μονής της επ’ ονόματι του Αγίου Αλεξίου ανθρώπου του Θεού, από 17ης Μαρτίου έως 25ης Μαρτίου 1821 ημέρας του Ευαγγελισμού. Ημέρες Ελευθερίας και Σωτηρίας του Γένους. Τα ιστορικά και μαρτυρικά Καλάβρυτα πάλι και τότε θα επαναστατήσουν και θα αγωνισθούν για το Γένος.
Η λαμπάδα της Αναστάσεως θα ξεχυθεί απ’ το Μωριά, σ’ όλη την Ελληνική γη, έτσι ώστε σήμερα ακόμα κι αρκετές ξένοι λαοί και έθνη, να διδάσκονται για την αιματηρή θυσία των Ελλήνων και για τα αναφαίρετα δίκαια των λαών, κατά της ισλαμικής βάναυσης κυριαρχίας και της αντίχριστης απειλής εκ της νέας τάξης πραγμάτων της τότε εποχής. Μετά την απελευθέρωση θα αρχίσει να οργανώνεται η τοπική αυτοδιοίκηση και το νεοελληνικό κράτος να πατά στα πόδια του, με την αναδιοργάνωση της λειτουργίας και του Δικαίου.