Η πρόσφατη απώλεια ενός από τους μεγαλύτερους μουσικούς συνθέτες της σύγχρονης ιστορίας της Ελλάδας κίνησε το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης για τη ζωή του εκτός μουσικής. Για κάποια θέματα μάλιστα, η προσοχή στη μη μουσική διαδρομή του υπερέβη το ενδιαφέρον ακόμα και για έργα του που είχαν παγκόσμια εμβέλεια.
Την ίδια περίπου περίοδο, Έλληνας αθλητής τένις με σπουδαίες παγκόσμιες διακρίσεις δίχασε την κοινή γνώμη για αρκετές ημέρες εκφράζοντας προσωπική άποψη για ένα μη αθλητικό θέμα, την ασφάλεια των εμβολίων για την COVID-19.
Μικρό διάστημα πριν, Ελληνίδα αστροφυσικός πανεπιστημίου των ΗΠΑ έλαβε το βραβείο που αντιστοιχεί στη μεγαλύτερη παγκόσμια διάκριση της επιστημονικής ειδικότητάς της.
Η μεγάλη διάκριση μιας Ελληνίδας, η οποία μπορεί να αποτελέσει πρότυπο για τους νέους ανθρώπους, συνοδεύτηκε από λίγες «αναιμικές» αναφορές στα ΜΜΕ κι ελάχιστο ενδιαφέρον από την κοινή γνώμη για την πορεία της από τα ελληνικά σχολεία στην παγκόσμια κορυφή του αντικειμένου της.
Η ευθέως ανάλογη σχέση της αναγνωρισιμότητας ενός προσώπου με το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης για την προσωπική ζωή του είναι συχνό φαινόμενο στις σύγχρονες κοινωνίες. Συνήθως, αποδίδεται στη μεγάλη έκθεση αυτών των ανθρώπων στα Μέσα Ενημέρωσης και την αναπόφευκτη επέκταση της συζήτησης σε θέματα για τα οποία δεν είναι επαΐοντες όταν όλα όσα έχουν σχέση με το έργο τους έχουν καλυφθεί.
Ευθύνονται όμως τα ΜΜΕ για τη σημασία που δίνει το κοινό στην εκτός του αντικειμένου τους ζωή των προβληθέντων ή πρόκειται για έναν φαύλο κύκλο στον οποίο τα ΜΜΕ προσφέρουν στο κοινό αυτό που ζητά και το κοινό τα επικροτεί για την ταύτιση με τις επιθυμίες του;
Όσοι έχουν ευρεία και τακτική προβολής, συχνά γίνονται «είδωλα» για το ευρύ κοινό που τυγχάνουν ακόμα και ακραίων εκδηλώσεων αποδοχής. Λίγοι από αυτούς, οι οποίοι ξεχωρίζουν για την ποιότητα με την οποία εξασκούν το αντικείμενό τους, γίνονται «σύμβολα» του χώρου τους. Πρόκειται για περιπτώσεις στις οποίες η εγγενής διάθεση των ανθρώπων για συλλογική συμμετοχή και συνένταξη σε μια ομάδα μετουσιώνεται σε αποδοχή ενός προσώπου.
Η αναβάθμιση ενός «ειδώλου» ή «συμβόλου» σε «πρότυπο», αποτελεί μία διαδικασία που μπορεί να οδηγήσει σε εντελώς λάθος κοινωνικό προσανατολισμό, ιδιαίτερα όταν αφορά σε υιοθέτηση προτύπων στάσης και συμπεριφορών που δεν έχουν αξιολογηθεί με κριτήρια ποιότητας και διαχρονικότητας.
Οι άνθρωποι των οποίων η δράση, πέραν του ειδικού αντικειμένου τους, έχει τα χαρακτηριστικά για να αποτελέσει πρότυπο για μια κοινωνία είναι μετρημένοι στα δάχτυλα.
Η εύστοχη διάκριση μεταξύ ειδώλων, συμβόλων και προτύπων προϋποθέτει βαθιά παιδεία και ήθος.
Η σταδιακή και κοινωνικά ευρεία υποβάθμιση τόσο της παιδείας όσο και του ήθους που παρατηρείται τις τελευταίες δεκαετίες σε όλες τις κοινωνίες σημασιοδοτεί την ευθύνη της οικογένειας, της εκπαίδευσης και των ΜΜΕ.
Οι φορείς αυτοί χρειάζεται να αναθεωρήσουν ριζικά τους καθιερωμένους κοινωνικούς αξιακούς κώδικες ώστε η ενεργή ένταξή των νέων στην κοινωνία να μη σημάνει την επικράτηση ετεροπροσδιοριζόμενων ομάδων ανθρώπων που ακολουθούν άβουλα και προτυποποιούν ο,τιδήποτε απλώς τέρπει τις μη πνευματικές ανάγκες τους χωρίς να εξασφαλίζει σημαντικό κοινωνικό αντίκρισμα.
***
Κωνσταντίνος Γ. Δροσάτος - Αναπλ. Καθηγητής Φαμρακολογίας, Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Temple, ΗΠΑ Αντιπρόεδρος Ινστιτούτου για την Προώθηση Έρευνας και Εκπαίδευσης στις Τέχνες, τις Επιστήμες και την Τεχνολογία (ARISTEiA), ΗΠΑ