Ένας διαφορετικός απολογισμός έτους - γύρος του κόσμου για τις ιστορίες που μας γοήτευσαν αλλά και όσες συζητήθηκαν, για τα βιβλία που ξεχωρίσαμε αλλά δεν προλάβαμε να διαβάσουμε, για τις περιπέτειες που μας υπενθύμισαν όσα έχουν πραγματικά σημασία.
Η πολυβραβευμένη Ρίτα Κολαΐτη -η σχέση της οποίας με τη μετάφραση ξεκίνησε το 1976 και συνεχίζεται αδιάλειπτα έως σήμερα-, μεταφράστρια (μεταξύ άλλων) της Ανί Ερνό, του φετινού Νόμπελ Λογοτεχνίας, η βραβευμένη ποιήτρια Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, μεταφράστρια (μεταξύ άλλων) του σταρ Γιου Νέσμπο όπως συνηθίσαμε να τον λέμε ή, Γιου Νέσμπε, όπως είναι η ακριβής φωνητική απόδοση του ονόματος του, και η συγγραφέας Βάσια Τζανακάρη, επίσης βραβευμένη μεταφράστρια (μεταξύ άλλων) της Βιρτζίνια Γουλφ και του Ίαν Ράνκιν, μοιράζονται με τη HuffPost τα βιβλία ξένης λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν στα ελληνικά το 2022 και τις ενθουσίασαν.
Ακόμη, απαντούν στην ερώτηση, κατά πόσο το 2022 ήταν μία καλή χρονιά για τη μεταφρασμένη λογοτεχνία και μας δίνουν μία πρώτη γεύση των τίτλων που μεταφράζουν αυτή την περίοδο και θα κυκλοφορήσουν το 2023.
Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη: «Η εκδίκηση είναι δική μου» της Μαρί Ντιάιγ
Δεν γνωρίζω αν το 2022 ήταν μια καλή χρονιά για τη μεταφρασμένη λογοτεχνία γενικά, για τους εξής λόγους: (α) από τότε που έπαψα να εργάζομαι στο εκδοτικό κομμάτι δεν έχω την ίδια αίσθηση των τίτλων που κυκλοφορούν πανελλαδικά, (β) δεν διαβάζω αγγλικά βιβλία από μετάφραση, μόνο από το πρωτότυπο -συνεπώς δεν παρακολουθώ το μεγαλύτερο αριθμό μεταφράσεων στη χώρα.
Παρ’ όλα αυτά, θα έλεγα ότι εγώ ευχαριστήθηκα την ανάγνωση αρκετών μεταφρασμένων βιβλίων φέτος, άρα για μένα τουλάχιστον, το 2022 ήταν μια καλή χρονιά. Δεν χρειάζονται πολλά βιβλία για να είναι κανείς ευτυχής: λίγα και εξαιρετικά φτάνουν.
Από αυτά που ευχαριστήθηκα, θέλω να υπογραμμίσω ιδιαίτερα τα εξής:
Την Επταλογία Ι-ΙΙ του Γιαν Φόσσε, από τις εκδ. Gutenberg, μτφρ. Σωτήρης Σουλιώτης. Γιατί πάντα η έκδοση ενός βιβλίου του Φόσσε πρέπει να είναι εκδοτικό γεγονός. Είναι σπουδαίος δημιουργός και μεταφράζεται από μια μικρή γλώσσα-τα νορβηγικά- οπότε πρέπει να το γιορτάσουμε!
Την Εκμηδένιση του Μισέλ Ουελμπέκ, εκδ. Εστία, μτφρ. Γιώργος Καράμπελας. Γιατί, όπως και με τον Φόσσε, η έκδοση κάθε νέου βιβλίου του Ουελμπέκ είναι λόγος χαράς κι εορτασμών.
Το Πορφυρό χρώμα της Άλις Γουόκερ, εκδ. Παπαδόπουλος, μτφρ. Αντώνης Καλοκύρης. Επανέκδοση, σε νέα μετάφραση, ενός εμβληματικού, πολυβραβευμένου μυθιστορήματος που έλειπε από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και πρέπει -πρέπει!- να διαβαστεί όσο περισσότερο γίνεται: μιλάμε για ένα βιβλίο που ασχολείται με τον ρατσισμό, την ενδοοικογενειακή βία, τη ζωή των Αφροαμερικανών της Αμερικής πολύ πριν κάτι τέτοιο γραφτεί στα «ραντάρ» των αναγνωστών, με έναν τρόπο γεμάτο τρυφερότητα και σοφία. Μια ολοκαίνουργια έκδοση που η Gen Z πρέπει οπωσδήποτε να διαβάσει!
Είμαι το τέρας που σας μιλά, του Πωλ Πρεθιάδο, εκδ. Αντίποδες, μτφρ. Αναστασία Ελευθερίου. Μια γροθιά στο στομάχι της ψυχανάλυσης και κάθε στενόμυαλου, old school ξερόλα. Μια γροθιά στο στομάχι των κοινωνικών μας καθωσπρεπισμών γενικά. Βιβλίο-επανάσταση.
Αλλαγή: Μέθοδος του Εντουάρ Λουί, εκδ. Αντίποδες, μτφρ. Στέλα Ζουμπουλάκη. Κοιτάξτε, ο Λουί είναι ο Λουί: ένας καλός συγγραφέας, που δεν είναι άριστος, είναι όμως αυτό που λέμε unputdownable- δεν τον αφήνεις από τα χέρια σου. Και να το κάνει αυτό αυτοβιογραφούμενος; Το βρίσκω κατόρθωμα. Θα διάβαζα κάθε βιβλίο για κάθε μικρή λεπτομέρεια της ζωής του: από πώς βάφει τα νύχια του μέχρι το πώς ονειρεύεται μια σοσιαλιστική επανάσταση στη Γαλλία. Τι αφηγητής!
Δύο βιβλία που περιμένω πώς και πώς να διαβάσω γιατί μόλις βγήκαν και δεν έχω προλάβει: Αναμνήσεις ενός κοριτσιού & O νεαρός άνδρας, της Ανί Ερνό, εκδ. Μεταίχμιο, μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη. Γιατί τι πιο ενδιαφέρον σε αυτή τη ζωή από τον αδιαμεσολάβητο πόθο μιας γυναίκας, σε γλώσσα ευθεία και από μια οπτική που βδελύσσεται της μεμψιμοιρίας;
Τέλος, το βιβλίο της χρονιάς για μένα δεν μπορεί να είναι άλλο από το Η εκδίκηση είναι δική μου της Μαρί Ντιάιγ, μτφρ. Αλεξάνδρα Κωσταράκου, εκδ. Πόλις. Νιώθω δέος μπροστά στη σύλληψη και στην εκτέλεση της ιδέας της συγγραφέως να δημιουργήσει ένα βιβλίο-κινούμενη άμμο, όπου τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται και τίποτα δεν είναι σίγουρο. Ένα βιβλίο που σε ρουφάει σαν να ήταν αστυνομικό μυθιστόρημα, ύστερα σε σπρώχνει μακριά μέσα από ελικοειδείς και παραπλανητικούς ψυχολογικούς μονολόγους, για να σε αποτελειώσει τέμνοντας ανελέητα τις δύσκολες διαπροσωπικές σχέσεις εντός κι εκτός του οικογενειακού κύκλου. Το αποχωρίζεσαι ζαλισμένη, με μια πικρή γεύση στα χείλη, αλλά με τη σίγουρη γνώση ότι έχεις μόλις διαβάσει πραγματικά μεγάλη, διαχρονική λογοτεχνία. Αριστούργημα.
Αυτή τη στιγμή μεταφράζω την καινούργια περιπέτεια του Χάρι Χόλε, Ματωμένη σελήνη του Γιου Νέσμπε, για το Μεταίχμιο (θα κυκλοφορήσει τον Ιούνιο). Καιρό είχε να μας επισκεφθεί ο Χάρι κι εδώ που τα λέμε, ωραία είναι που τον ξαναβλέπουμε, αυτή τη φορά σε ρόλο κόντρα στην Αστυνομία του Όσλο: καλείται να ανταγωνιστεί τους πρώην συναδέλφους του για να λύσει την υπόθεση εξαφάνισης (καταρχάς) δύο νεαρών κοριτσιών στο Όσλο. Φυσικά τίποτα δεν είναι όπως νομίζουμε, ούτε οι δαίμονες του Χάρι έχουν εξαφανιστεί: το αντίθετο, τον βαραίνουν περισσότερο από ποτέ. Ο Νέσμπε, μετά τις συλλογές διηγημάτων του, είναι σε μεγάλη αστυνομική φόρμα, λες κι έκανε προπόνηση όλον αυτόν τον καιρό, οπότε νομίζω ότι οι φανατικοί του αναγνώστες θα ευχαριστηθούν το βιβλίο!
Ρίτα Κολαΐτη: H χρονιά των γυναικών συγγραφέων με κορύφωση την απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας στην Ανί Ερνό
Τα βιβλία του 2022 που με εντυπωσίασαν είναι: Από τις εκδόσεις Gutenberg Ο Επιβάτης του Κόρμακ ΜακΚάρθι και Το Μυθιστόρημα της Φεράρα του Τζόρτζιο Μπασάνι. Από τις εκδόσεις Πόλις Η Εμμονή της Αντόνια Σούζαν Μπάιατ, στην αριστουργηματική μετάφραση της Κατερίνας Σχινά, και από τις εκδόσεις Πατάκη, οι Ιστορίες της Ανατολής της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ. Από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, το Προς τον Παράδεισο της Χάνια Γιαναγκιχάρα και τα Μικρά πράγματα σαν κι αυτά της Κλερ Κίγκαν, που ήταν υποψήφιο για το Βραβείο Booker.
Θα έλεγα ότι το 2022, μιλώντας για τη μεταφρασμένη λογοτεχνία, ήταν η χρονιά των γυναικών συγγραφέων με κορύφωση την απονομή του Νόμπελ λογοτεχνίας στην Ανί Ερνό.
Τι θα μεταφράσω για το 2023; Τις 120 ημέρες των Σοδόμων του μαρκήσιου ντε Σαντ, τις Διαλέξεις και ομιλίες του Αλμπέρ Καμύ, τον Καβγατζή της Βρέστης του Ζαν Ζενέ, και βέβαια συνεχίζω ακάθεκτη με την Ανί Ερνό. Άμεσα θα κυκλοφορήσει το εμβληματικό Πάθος και αμέσως μετά, το Χάνομαι, ένα βιβλίο με αποσπάσματα από τα ανέκδοτα ημερολόγια της, που αφορούν την ερωτική ιστορία για την οποία μιλάει στο Πάθος.
Ο λόγος της Ερνό έχει μια μαγεία που απογειώνει τον μεταφραστή. Μολονότι η γραφή της είναι απέριττη, κάποιες λέξεις είναι σαν βέλη, καρφώνονται στην καρδιά μας. Βέβαια, αυτή η υφολογική λιτότητα κρύβει βαθιά νοήματα τα οποία υπονοούνται, δεν εκφράζονται. Τα συστατικά στοιχεία του έργου της είναι η μνήμη και ο χρόνος, τα οχήματα της αφηγηματικής τεχνικής της. Κι αυτό απαιτεί ισορροπία ακροβάτη. Επιπλέον, στο είδος που διαπρέπει, στη λεγόμενη αυτο-κοινωνικο-βιογραφία, χρησιμοποιεί ελάχιστα το «εγώ». Είναι πολύ πιο κοντά στο συλλογικό, στο «εμείς», στο «αυτοί». Κι αυτή η συλλογική μνήμη είναι ο χρωστήρας με τον οποίο φιλοτεχνεί τη μεγάλη τοιχογραφία της ζωής. Είναι ο δικός της τρόπος να αναμειγνύει το προσωπικό βίωμα με τη μεγάλη Ιστορία. Γίνεται, κατά κάποιον τρόπο, εθνογράφος της μνήμης. Η Ερνό λατρεύει τον Προυστ, ο οποίος και καθιέρωσε το υβριδικό αυτό είδος. Τα βιβλία της ξεφεύγουν από την έννοια της μυθοπλασίας -η μυθοπλασία δεν την αφορά. Τα γραπτά της πάλλονται από την ερωτική επιθυμία, διαπνέονται από την κοινωνική εξέγερση, τον αγώνα ενάντια στην αδικία, βρίθουν αναφορών στη λογοτεχνία, στον κινηματογράφο, στη μουσική. Ο αναγνώστης θα αποζημιωθεί γενναιόδωρα, η σαγήνη τους θα τον παρασύρει σε τόπους που μόνο η μεγάλη λογοτεχνία ξέρει να ανακαλύπτει.
Βάσια Τζανακάρη: Οι συζητήσεις που προκάλεσε η βράβευση της Ανί Ερνό
Η παραγωγή τα τελευταία χρόνια είναι πολύ μεγάλη, επομένως η αίσθησή μου είναι ότι σχεδόν πάντα μιλάμε για μια καλή χρονιά -με διακυμάνσεις, βέβαια, έχει να κάνει ξεκάθαρα με το τι σε ενθουσιάζει και σε αγγίζει. Φέτος νομίζω πως τις περισσότερες συζητήσεις- αν θεωρήσουμε ότι είναι αυτή μια μονάδα μέτρησης σπουδαιότητας, που ενδεχομένως είναι- προκάλεσε η βράβευση της Annie Ernaux με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, και η λογοτεχνία (ή μη) που γράφει.
Απόλαυσα τη Λατρεία της Χάνα Κεντ (Ίκαρος), το Γεγονός της Annie Ernaux (Μεταίχμιο), το Χλωμό Άλογο, χλωμός αναβάτης της Kathrine Anne Porter (Κλειδάριθμος), και τις Πόλεις της κόκκινης νύχτας του William Burroughs (Τόπος) -γιατί ό, τι έχεις αγαπήσει στην εφηβεία σου μάλλον είσαι καταδικασμένος να το αγαπάς πάντα.
Θα μου επιτρέψετε και μια μικρή (ή και μεγάλη) αυτοαναφορικότητά: πρόσφατα είχα τη μεγάλη χαρά να μεταφράσω την καινούργια βιογραφία του Nick Cave, με τίτλο Πίστη, ελπίδα και πόνος (Κλειδάριθμος), και είναι ένα από τα πιο συγκινητικά, βαθιά και καίρια βιβλία που διάβασα τον τελευταίο χρόνο. Πρόκειται για μια εκτεταμένη συζήτηση μεταξύ του Nick Cave και του δημοσιογράφου και μουσικού Sean O’Hagan, η οποία ξεκίνησε ως πρότζεκτ μέσα στην πανδημία και θίγει ζητήματα όπως η τέχνη, η πίστη, η δημιουργία, η απώλεια, η αγάπη, ο θάνατος, ο πόνος. Δηλαδή μάλλον τα πάντα.
Φέτος περνάω τις γιορτές παρέα με τη Margaret Atwood. Συγκεκριμένα μεταφράζω τη συλλογή δοκιμίων της με τίτλο Burning Questions, η οποία αναμένεται να κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Ψυχογιός. Ομολογώ πως είναι εξαιρετική παρέα, λατρεύω το χιούμορ της, και τον συνδυασμό ρεαλιστικής και αισιόδοξης θέασης ζητημάτων της εποχής μας αλλά και διαχρονικών, από την κλιματική κρίση, μέχρι τη βάσανο της συγγραφής.