Περί τα 430 αντικείμενα από 30 μουσεία και Εφορείες Αρχαιοτήτων της Ελλάδας, πέντε μουσεία του εξωτερικού, καθώς και από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη -πολλά από τα οποία παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό- σε ένα μοναδικό πανόραμα της ελληνιστικής κοσμηματοτεχνίας.
Η έκθεση «Τέχνη σε χρυσό. Το κόσμημα στους ελληνιστικούς χρόνους», που εγκαινιάστηκε στο Μουσείο Μπενάκη -η πρώτη έρευνα για την οποία ξεκίνησε από την αρχαιολόγο Ειρήνη Παπαγεωργίου το 2017-, επικεντρώνεται στην κοσμηματοτεχνία της ελληνιστικής περιόδου -της πρώτης παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας- που συμβατικά αρχίζει το 323 π.Χ., έτος θανάτου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και διαρκεί έως το 30 π.Χ., όταν η Ρώμη προσάρτησε την Αίγυπτο.
Στα έργα που περιλαμβάνονται στην έκθεση -διαδήματα, περιδέραια, σκουλαρίκια, περίτεχνα δαχτυλίδια, πόρπες, περικάρπια και περιβραχιόνια, επιστήθια κοσμήματα και κοσμήματα κεφαλής, κυρίως για γυναίκες, όπως και αναθήματα σε θεότητες- αποτυπώνεται η πρωτόγνωρη ποσότητα χρυσού που ο Μέγας Αλέξανδρος οικειοποιήθηκε από τα θησαυροφυλάκια των Περσών βασιλέων. Όπως είπε παρενθετικά ο Γιώργος Μαγγίνης, επιστημονικός διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη, στη συνέντευξη Τύπου που δόθηκε για την έκθεση, «3.000 καμήλες με χρυσό φόρτωσε ο Μέγας Αλέξανδρος».
Στην ελληνιστική οικουμένη, που εκτεινόταν από την Αδριατική μέχρι το Αφγανιστάν και από την Αιθιοπία μέχρι τη σημερινή Ουκρανία, δημιουργήθηκε ένα τεράστιο δίκτυο βασιλείων και πόλεων. Μέσα στα όριά της ταξίδευαν συνεχώς ετερογενείς και πολύγλωσσοι πληθυσμοί, ανάμεσά τους και τεχνίτες, ανταλλάσσοντας γνώσεις και πληροφορίες. Αυτή ακριβώς η ανταλλαγή οδήγησε στην πρωτοφανή αύξηση των τεχνολογικών γνώσεων και σε μια ώσμωση πολιτισμική, καθοριστικό στοιχείο για την ανάπτυξη και την εδραίωση μιας κοινής καλλιτεχνικής έκφρασης, ορατή και στην κοσμηματοτεχνία της περιόδου.
Ποιοι ήταν αυτοί οι σπουδαίοι τεχνίτες, που ταξίδευαν με τα πολύτιμα εργαλεία τους και πέραν της δεξιοτεχνίας που διέθεταν, εργάζονταν χωρίς να χρησιμοποιούν φακούς;
Σύμφωνα με την Ειρήνη Παπαγεωργίου, επιμελήτρια του τμήματος Προϊστορικών, Αρχαίων Ελληνικών και Ρωμαϊκών Συλλογών του Μουσείου Μπενάκη, η οποία και επιμελήθηκε τη μικρή, αλλά εξαιρετική έκθεση, «οι χρυσοχόοι της περιόδου δεν υπογράφουν τα έργα τους, δρουν ανώνυμα», προσθέτοντας ότι στις ανασκαφές «δεν έχει βρεθεί εργαστήριο in situ».
«Υπήρχαν οργανωμένα εργαστήρια, υπήρχε ένας master που επέβλεπε, αλλά καμία καταγραφή ονόματος […] Πιθανώς στα εργαστήρια συμμετείχαν κορίτσια και γυναίκες -θα μπορούσαν να είναι οικογενειακά εργαστήρια- που ήταν εκεί από μικρή ηλικία».
Βαρύτιμη πολυτέλεια, «μπαρόκ» αισθητική, σύνθετες τεχνικές
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του ελληνιστικού κοσμήματος; Κατ’ αρχάς, η πολυτέλεια, αισθητή στην «μπαρόκ» αισθητική τους και η εκτεταμένη χρήση χρυσού και ημιπολύτιμων λίθων που αντανακλούν την ιδεολογία της μοναρχίας και μεταφράζονται σε μέσο προβολής της κοινωνικής θέσης και του πλούτου.
Επίσης, η απίστευτη δεξιοτεχνία και οι σύνθετες τεχνικές, όπως και οι κοινοί κοσμηματικοί τύποι -οι σφραγίδες, τα κρεμαστά στοιχεία (σκουλαρίκια και βραχιόλια με απολήξεις ζώων), το φίδι.
Ο Θησαυρός της Θεσσαλίας
Στο κέντρο της αίθουσας δεσπόζει μεγάλο μέρος από τον λεγόμενο «Θησαυρό της Θεσσαλίας / του Καρπενησίου», το μοναδικό σύνολο 44 χρυσών κοσμημάτων, που είναι μοιρασμένος ανάμεσα στο Μουσείο Μπενάκη και στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας και λέγεται ότι ήρθε στο φως το 1929, θαμμένο μέσα σε αρχαίο χάλκινο αγγείο, στον Αλμυρό, κοντά στο Γαρδίκι, της αρχαία Λάρισα Κρεμαστή της Θεσσαλίας.
Πρόκειται για εξαιρετικής τέχνης γυναικεία κοσμήματα, περίτεχνες δημιουργίες που έχουν αποδοθεί σε σημαντικό μακεδονικό εργαστήριο του 3ου-2ου αι. π.Χ. και ανήκαν μάλλον σε μέλη της μακεδονικής Αυλής.
Τα εργαλεία ενός κοσμηματοποιού και το πείραμα της ανακατασκευής
Η έκθεση, που εκτός από τα κοσμήματα τα οποία αποτελούν τον κεντρικό κορμό της, παρουσιάζει επίσης, πήλινα ειδώλια και αγγεία που εικονογραφούν τον τρόπο εφαρμογής τους στο ανθρώπινο σώμα, είναι διαρθρωμένη σε θεματικές ενότητες, μία από τις οποίες είναι αφιερωμένη στην τεχνολογία της ελληνιστικής χρυσοχοΐας με την παρουσίαση εργαλείων ενός κοσμηματοποιού του 2ου αι. π.Χ.
Στον ίδιο χώρο προβάλλεται βίντεο που καταγράφει το αποτέλεσμα μιας πειραματικής διαδικασίας περίπου τριών χρόνων, η οποία στόχο είχε την ανακατασκευή τμήματος ενός βαρύτιμου χρυσού ελληνιστικού διαδήματος από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη.
Η ανακατασκευή πραγματοποιήθηκε από τον Άκη Γκούμα, κοσμηματοποιό και μελετητή των τεχνικών της αρχαίας ελληνικής κοσμηματοτεχνίας, ο οποίος σημείωσε μεταξύ άλλων ότι «ζούμε σε μία εποχή fast track. Αυτό δεν ίσχυε στις κοινωνίες του παρελθόντος», επισημαίνοντας για τους χρυσοχόους της ελληνιστικής περιόδου τη σημασία της επανάληψης -άσκησης, όπως και τη σημασία της αφής.
Βίντεο-animation και απτική προθήκη: «Αγγίξτε!»
Για την εξοικείωση του κοινού με τις βασικές τεχνικές κατασκευής των ελληνιστικών κοσμημάτων προβάλλονται πέντε βίντεο-animation, τα οποία με εύληπτο τρόπο παρουσιάζουν τη διαδικασία διαμόρφωσης πέντε επιλεγμένων κοσμημάτων του Μουσείου Μπενάκη.
Επιπλέον, σε προθήκη χωρίς προστατευτικό τζάμι, οι επισκέπτες, τόσο οι βλέποντες όσο και τα άτομα με απώλεια όρασης, έχουν τη δυνατότητα να αγγίξουν διαφόρων τύπων σύρματα και μήτρες για την αναπαραγωγή διακοσμητικών θεμάτων. Μέσω της αφής θα κατανοήσουν τη διαδικασία του πώς ένα επίπεδο έλασμα καταλήγει σε μια ολόγλυφη ανθρώπινη μορφή (είναι η τεχνική της έκκρουστης πίεσης). Οι κατασκευές στην προθήκη αυτή οφείλονται επίσης στον Άκη Γκούμα.
Οκτώ σύγχρονοι καλλιτέχνες και δημιουργοί με έμπνευση από τα ελληνιστικά κοσμήματα
Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η ενότητα της σύγχρονης δημιουργίας, στην οποία οκτώ καλλιτέχνες και δημιουργοί από την Ελλάδα και το εξωτερικό εκθέτουν τα δικά τους έργα. Οι Peter Bauhuis, Άκης Γκούμας, Patrick Davison, Pura Ferreiro, Αναστασία Κανδαράκη, Lucia Massei, Δημήτρης Νικολαΐδης και Δέσποινα Πανταζοπούλου φιλοτέχνησαν τις δημιουργίες τους εμπνεόμενοι από ελληνιστικά κοσμήματα του Μουσείου Μπενάκη.
Η έκθεση αποτελεί μέρος της Πράξης «Οι Συλλογές του Μουσείου Μπενάκη και η Σύγχρονη Δημιουργία», που έχει ενταχθεί στο Πρόγραμμα «ΑΤΤΙΚΗ» του ΕΣΠΑ 2021-2027 και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Info
Διάρκεια έκθεσης: 13 Νοεμβρίου 2024 – 27 Απριλίου 2025
Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού, Κουμπάρη 1, Αθήνα, 210 3671000.
Ωράριο λειτουργίας: Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο: 10:00-18:00, Πέμπτη: 10:00-00:00, Κυριακή: 10:00-16:00, Κυριακή Κλειστά.
Τιμή εισιτηρίου έκθεσης: € 9, € 7.
Ξεναγήσεις
Στο πλαίσιο της έκθεσης, θα πραγματοποιηθούν ξεναγήσεις για το κοινό από την επιμελήτρια της έκθεσης Ειρήνη Παπαγεωργίου (tip: Η ξενάγηση της κ. Παπαγεωργίου είναι απολαυστική).
Οι ξεναγήσεις του Νοεμβρίου είναι οι ακόλουθες:
Πέμπτη 21/11 στις 18:00
Σάββατο 23/11 στις 12:00
Πέμπτη 28/11 στις 18:00
Εκπαιδευτικά προγράμματα
Το Τμήμα Εκπαίδευσης του Μουσείου Μπενάκη θα παρουσιάσει προγράμματα που απευθύνονται σε παιδιά σχολικών ομάδων, ενώ εργαστήρια θα πραγματοποιηθούν για το ενήλικο κοινό, τους επισκέπτες με απώλεια όρασης και τους επισκέπτες με δυσκολίες μνήμης ή αρχόμενη άνοια.
Πληροφορίες και κρατήσεις στο Τμήμα Εκπαίδευσης, 210 3671067-69 | education@benaki.org